Sytuacja sektora mleczarskiego w Polsce

Chów bydła mlecznego jest w Polsce jedną z podstawowych gałęzi produkcji rolniczej, która wraz z żywcem wołowym i cielęcym stanowi 26% produkcji końcowej rolnictwa polskiego. Chowem krów mlecznych zajmuje się 1,2 mln gospodarstw, z czego blisko 500 tys. sprzedaje mleko zakładom mleczarskim. 
Struktura pogłowia krów w Polsce nie jest korzystna. Około 70% dostawców posiada 1-2 krowy, około 25% dostawców ma 3-5 krów, a około 5% dostawców ma 6-10 krów. Tylko mały procent (około 0,5%) rolników jest właścicielami więcej niż 10 krów.

W 1997 roku (po raz pierwszy od 1989 r.) zahamowana została tendencja spadkowa pogłowia krów, a nawet zaznaczył się ich niewielki, ale systematyczny wzrost. Zmiany pogłowia krów są zróżnicowane terytorialnie. Najwięcej bydła przybywa w makroregionach północno-wschodnim, północnym i środkowym, a więc na obszarach o największej towarowej produkcji mleka, gdzie warunki przyrodniczo-gospodarcze są bardziej sprzyjające dla produkcji mleczarskiej i jest wiele mleczarni o dobrej kondycji finansowej. 
Wzrosła liczba stosunkowo dużych gospodarstw, specjalizujących się w chowie bydła mlecznego i osiągających wysoką jakość mleka, dla których jest to produkcja opłacalna i stanowiąca podstawowe źródło utrzymania.

Jedną z wielu przeszkód rozwoju polskiego sektora mleczarskiego jest sezonowość w produkcji mleka. To powoduje, że mleczarnie nie w pełni wykorzystują własne moce produkcyjne, w efekcie czego zwiększają się koszty produkcji, a tym samym słabnie konkurencyjność na rynkach krajowych i zagranicznych.

Jednym z głównych problemów strukturalnych sektora mleczarskiego jest duża ilość podmiotów zajmujących się przetwórstwem mleka - około 300 spółdzielni mleczarskich i około 50 zakładów prywatnych i firm z udziałem kapitału zagranicznego. Znaczna część tych mleczarni jest zbyt słaba, aby mogła konkurować z dużymi przedsiębiorstwami w Unii Europejskiej. W perspektywie przystąpienia Polski do UE koncentracja mleczarni wydaje się konieczna.
W okresie modernizacji i konsolidacji mleczarń, małe zakłady przetwórcze z przestarzałym wyposażeniem, nie posiadające zaplecza surowcowego będą musiały ulec likwidacji. Natomiast podmioty intensywnie rozwijające się powinny kontynuować inwestycje modernizacyjne, dostosowując ofertę rynkową do zmieniającego się popytu i wzrastającej konkurencji na rynku mleczarskim.
Przetwórstwo mleka w bliższej i dalszej perspektywie będzie wymagało wytwarzania produktów mleczarskich po wysokiej jakości i konkurencyjnych cenach. Nieodwracalny jest zatem proces koncentracji, specjalizacji i modernizacji przetwórstwa.

Silnym zmianom ulega struktura produkcji przemysłu mleczarskiego. W ostatnich latach produkcja prawie wszystkich produktów mleczarskich zaczęła wzrastać, co pokazuje tabela.

 Produkcja podstawowych produktów mleczarskich (tys. ton)

Obok produkcji napojów mlecznych, deserów oraz serów, których produkcja dynamicznie wzrasta, zaczyna zwiększać się również produkcja masła i mleka spożywczego. Znaczącej poprawie uległa jakość produkowanych wyrobów oraz atrakcyjność i zróżnicowanie opakowań jednostkowych, dzięki czemu następuje rozszerzenie oferty rynkowej i dostosowanie struktury produkcji do oczekiwań konsumentów.
Mleczarnie, zarówno spółdzielcze, jak i spółki kapitałowe, osiągają powyższe efekty dzięki nawiązaniu ścisłej współpracy z producentami mleka w dążeniu do poprawy jakości surowca oraz unowocześnienia bazy surowcowej.
Mleczarnie kredytując zakup urządzeń do schładzania i udoju mleka, zakup jałowic hodowlanych oraz świadcząc doradztwo w zakresie technologii chowu bydła mlecznego, wspierają procesy restrukturyzacji branży mleczarskiej.

Najważniejszymi problemami wymagającymi rozwiązania przed wejściem do Unii Europejskiej są:
1.  zrównanie standardów jakościowych produkowanego mleka i produktów mleczarskich. Przy tym nie dotyczy to wyłącznie jakości produktów finalnych, ale oznacza przestrzeganie standardów jakościowych wymaganych przez prawo UE na całej "drodze mlecznej": od pozyskiwania surowca, poprzez jego skup i przerób, aż po sprzedaż produktów finalnych konsumentom.
Wymaga to:
-  przyspieszenia restrukturyzacji bazy surowcowej, tak aby możliwe było osiągnięcie parametrów jakościowych skupowanego mleka wymaganych przez UE;
-  unowocześnienia skupu mleka oraz zorganizowania sieci laboratoriów, tak aby była możliwa ciągła, indywidualna kontrola jakości skupowanego mleka;
2.  dostosowanie systemu interwencji na rynku mleka do wymogów UE, a więc rozbudowa obecnego systemu i dostosowanie instytucji prowadzących interwencję na rynku mleka.
3.  opracowanie modelu i budowa sprawnego aparatu umożliwiającego skuteczne administrowanie kwotami mlecznymi oraz kontrolę ich wykorzystania.

Są to bardzo trudne problemy wymagające dużych nakładów inwestycyjnych ze strony producentów i podmiotów zajmujących się przetwórstwem. Przyspieszenie obecnego tempa modernizacji branży mleczarskiej, co wydaje się niezbędne w perspektywie wejścia do UE, bez dodatkowego wsparcia finansowego tych procesów będzie możliwe z uwagi na niską rentowność branży mleczarskiej.

Równie ważnym przedsięwzięciem jest budowa sprawnego aparatu administracyjnego działającego na obszarze regulacji rynku mleczarskiego. Jest to bardzo kosztowne przedsięwzięcie wymagające przygotowania, znacznych środków finansowych na wyposażenie techniczne i zaangażowania bardzo licznego personelu.
Integracja polskiego sektora mleczarskiego z rynkiem i strukturami mleczarskimi Unii Europejskiej wskazuje na szereg trudności w tym procesie, a z drugiej strony potrzebę pilnych działań w tym zakresie.
Jest to o tyle istotne, że istnieje poważna szansa podniesienia konkurencyjności polskiego sektora mleczarskiego poprzez integrację struktur i konsolidację rynków.

Biorąc pod uwagę potencjał i znaczenie sektora mleczarskiego w polskim rolnictwie, istnieje szansa uzyskania istotnych korzyści w skali całej gospodarki oraz zysków dla poszczególnych firm mleczarskich w Polsce.
Integracja Polski z Unią Europejską i uzyskanie pełnego członkostwa stanowi strategiczny cel oraz najwyższy priorytet dla polskiej polityki zagranicznej i gospodarczej. Wśród sektorów, w których dostosowania będą najbardziej potrzebne, a jednocześnie powinny przynieść znaczne korzyści obydwu stronom, jest rolnictwo. Mleczarstwo zajmuje ważną pozycje w sektorze rolnym i żywnościowym. Integracja polskiego sektora mleczarskiego z rynkiem i strukturami mleczarskimi UE wskazuje na szereg trudności w tym procesie, a z drugiej strony na potrzebę pilnych działań dostosowawczych.
W tym zakresie wymagane są szczegółowe przygotowania i wszechstronne działania pozwalające rozwiązać liczne problemy już na etapie dostosowań. Wprowadzenie w życie regulacji UE będzie wymagało wielu inwestycji, które pozwolą przystosować warunki produkcji i przetwórstwa mleka do standardów UE.
Rynek Unii Europejskiej narzuca normy jakościowe, sanitarne i higieniczne, które będą również odnosić się do polskiego sektora mleczarskiego. W związku z powyższym konieczne jest dostosowanie tego sektora do wymogów Unii.