Dr hab. Krystian Dziadek

Dr hab. Krystian Dziadek
Oddział Badawczy Drobiarstwa w Zakrzewie, Instytut Zootechniki

DZIEŃ DZISIEJSZY HODOWLI DROBIU W POLSCE – AKTUALNE PROBLEMY

Od szeregu lat obserwowany jest malejący udział ras rodzimych w krajowej produkcji drobiarskiej. Aktualny stan posiadania w zakresie hodowli zarodowej przedstawia się następująco: (wg CSHZ)

Okazuje się, że ten stan posiadania, pokrywa 42% zapotrzebowania krajowych producentów kur nieśnych, a w przypadku kaczek i gęsi dysponujemy coraz większymi nadwyżkami, pomimo malejącej liczebności poszczególnych rodów. Powyższe zestawienie dowodzi ponadto, że materiał hodowlany kur mięsnych i indyków pochodzi w 100% z hodowli zagranicznych, co niewątpliwie podnosi koszt produkcji brojlerów kurzych i indyczych.

Pełne wykazy stad zarodowych kur nieśnych, kaczek i gęsi przedstawiono w tabelach 1-6. Analizując stada zarodowe kur nieśnych (tabela l), musimy mieć świadomość, że dysponujemy ogromnym bogactwem. Niestety bogactwa tego nie możemy aktualnie należycie spożytkować. Dzieje się tak dlatego, że w hodowli i chowie kur, intensyfikacja, koncentracja i uprzemysłowienie stały się najbardziej widoczne. Niepohamowany pęd do uzyskiwania od każdej nioski jak największej liczby jaj konsumpcyjnych, czy wylęgowych, prowadzi do całkowitej eliminacji z ferm wielkotowarowych ras o niższej produktywności. Ostra rywalizacja pomiędzy firmami hodowlanymi na światowym rynku spowodowała, że utrzymywały się, bądź zajęły dominującą pozycję wyłącznie firmy najbogatsze.

Chodzi nie tylko o wielkość kapitału, ale przede wszystkim o liczbę wyspecjalizowanych linii, jak i linii syntetycznych. Doskonaląc jednocześnie wiele linii na określoną cechę potrafią one w każdej chwili dostarczyć na rynek mieszańca spełniającego stawiane mu wymagania, a te określa rynek, który w różnych regionach świata nieco inaczej się kształtuje. Aktualnie Europę zdominowały zestawy kur nieśnych odznaczające się niską masą ciała i wysoką wydajnością nieśną. Dodatkową ich zaletą jest to, że zajmują mniejszą powierzchnię w klatce. Dzięki temu uzyskuje się najniższy koszt produkcji jednego jaja. Właśnie ten wskaźnik najczęściej decyduje o wyborze kupowanego materiały do produkcji jaj, chociaż panująca w danym momencie moda również odgrywa znaczącą rolę. Zaprzecza to logice normalnego postępowania, które nakazuje kierować się obiektywnymi wskaźnikami. Niestety, krajowy system testowania kur nieśnych został w ostatnich latach wyraźnie rozmontowany. Doszło do tego, że hodowcy zagraniczni dosyć dowolnie traktują niejednoznaczne polskie przepisy obowiązujące w tym zakresie. W rezultacie, obiektywne wyniki dostarczane przez jedyną w Polsce Stację Testową we Wroniawach odnoszą się do firm poddających się testowi z własnej woli, co w dodatku czynią nieregularnie. Dodatkową trudnością przy interpretacji tych wyników Jest nieznajomość komponentów rodzicielskich ocenianych kur. Nie ma bowiem gwarancji, że w kolejnych latach pozostają one bez zmian.

Polskie zestawy hodowlane pod względem cech nieśnych w warunkach chowu półintensywnego (tabela 7) przewyższają zestawy importowane, lecz są eliminowane z produkcji fermowej z powodów czysto ekonomicznych. Wyraźna w ostatnich latach nadprodukcja jaj spowodowała zdecydowane obniżenie ich cen, a to z kolei spowodowało, że ograniczono w Polsce produkcję przydomową, do której polskie zestawy nadają się doskonale.

W krajach zachodnich obserwuje się powolny nawrót do tradycyjnego chowu wolnowybiegowego. Zaczęto mianowicie doceniać odmienny, w stosunku do produkcji wielkotowarowej, bardziej zróżnicowany smak, zarówno jaj, jak i mięsa pochodzącego od zwierząt utrzymywanych na wolności. Na razie dotyczy to głównie właścicieli małych gospodarstw i ogródków działkowych, którzy utrzymując niewielkie stadka traktują je również jako żywą dekorację swojego obejścia. Do tego celu nie nadają się wysoko wyspecjalizowane kury przystosowane do chowu klatkowego.

Ratunkiem dla rodzimych rodów mogą się okazać działania ruchów ekologicznych, nie akceptujących produkcji żywności w warunkach nie spełniających podstawowych wymogów określonych mianem "przyjaznego środowiska". Dosyć powszechnie wyrażany jest pogląd, że w tych warunkach lepiej sprawdzą się mieszańce wyprodukowane ze starych ras bądź linii, wykazujących większą aktywność życiową. Tabela 2 wskazuje, że jedyna krajowa hodowla zarodowa kaczek w typie Pekin realizowana w OBD Zakrzewo obejmuje pięć rodów o łącznej liczbie 2.100 ptaków dorosłych. Potencjalne możliwości produkcyjne materiału zarodowego wynoszą 80.000 szt. Tym czasem w roku 1999 sprzedano około 23.000 szt. A w roku 2000, 15.600 szt. To malejące zainteresowanie materiałem hodowlanym spowodowane jest ograniczeniem eksportowym tuszek, jak również prowadzeniem stad rodzicielskich na dziko, czyli bez należytego ich odnawiania materiałem zarodowym. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że ze względu na cenę, mięso kacze pozostaje jedzeniem elitarnym. Pewnym rozwiązaniem może być wiosenne - letni chów przydomowy prowadzony w oparciu o łatwo dostępne pasze zielone.

W podobnie trudnej sytuacji znalazła się krajowa hodowla gęsi. Trudność ta spowodowana została gwałtownym załamaniem się eksportu, przy jednocześnie bardzo niskim krajowym spożyciu mięsa gęsiego. Temu problemowi poświęca się w ostatnim czasie wiele uwagi, lecz jak na razie bez widocznych efektów. Jedyne stado zarodowe utrzymujące dwa rody (tabela 3) boryka się z bardzo poważnymi problemami. Wydaje się, że jedyną szansą dla tej hodowli, mającej doskonałe notowania na rynku niemieckim jest odzyskiwanie możliwości eksportowych.

Zachowując należyty szacunek i uznanie dla wielopokoleniowej pracy twórczej polskich hodowców, nie można przemilczeć aspektu ekonomicznego utrzymywania rodzimych rodów (tab. 4-6 ). Z przedstawionych materiałów wynika, że na 68 rodów drobiu, tylko 4 rody kaczek utrzymywane są przez osobę prywatną, a 11 rodów utrzymywanych jest przez Spółkę z o.o. ARSP. Z pozostałych, 4 utrzymywane są przez Akademie Rolnicze, a 49 przez Instytut Zootechniki w Zakrzewie. W czasach dobrej koniunktury Oddział Badawczy Drobiarstwa (dawniej Centralny Ośrodek Badawczo - Rozwojowy), jako monopolista na rynku krajowym, pokrywał koszty ich utrzymania z własnych środków. Od kilku lat, pewną rekompensatą kosztów są środki pozyskiwane na działalność statutową, a także z funduszu postępu biologicznego. Pomimo tych starań i wprowadzenia wielu zmian organizacyjnych i metodycznych, działalność ta jest deficytowa. Na przestrzeni lat 1997, 1998 i 1999 straty wynosiły odpowiednio: 818.730,00 zł, 763.654,00 zł i 573.238,00 zł. Tego korzystnego trendu nie da się niestety utrzymać, gdyż z jednej strony mamy do czynienia z malejącym zapotrzebowaniem na rodzimy materiał hodowlany, a z drugiej strony, ze stale rosnącymi kosztami utrzymania. Należy przypuszczać, że pozostali właściciele rodów mają podobne problemy ekonomiczne, chociaż proporcjonalnie w mniejszej skali. Ale już dzisiaj wiadomo, że SK Jawno Sp. z o.o. postawiła w stan likwidacji utrzymywane dotychczas rody zarodowe. Czynione próby przekazania ich nowemu właścicielowi nie znalazły pozytywnego rozwiązania.

Starania o przyznanie dodatkowych środków przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jak i poprzez Komitet Badań Naukowych, pozostają bez odpowiedzi. Dzieje się tak mimo ratyfikacji w 1996 roku przez Polskę Konwencji o Różnorodności Biologicznej nakazującej objęcie ochroną i tej różnorodności, z którą na co dzień mamy do czynienia w rolnictwie. Polska przystąpiła również do Światowego Programu FAO, Zachowania Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich. Dla skoordynowania działań w tej dziedzinie powołano Zespoły Doradcze i Grupy Robocze przy CSHZ dla poszczególnych gatunków zwierząt.

Zadaniem Zespołu Doradczego ds. zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich pod pojęciem "zasoby genetyczne zwierząt gospodarskich" należy rozumieć wszystkie populacje (gatunki, rasy, odmiany, rody, linie itp.) zwierząt gospodarskich, które ze względów użytkowych, naukowych czy kulturowych mają, bądź w przyszłości mogą mieć znaczenie dla człowieka. Trudno nie zgodzić się z opinią, że rasy te (populacje) odegrały ważną rolę w rozwoju regionów, z których się wywodzą. Należy je zatem uznać za świadectwo kultury materialnej, które należy zachować dla przyszłych pokoleń na zasadzie pomników przyrody. Wspomniany zespół wykonał olbrzymią pracę opracowując Krajowy Program Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich. Niestety, bez zapewnienia środków finansowych na jego realizację, ze szczególnym uwzględnieniem bezpośrednich kosztów utrzymania poszczególnych populacji, pozostanie on dokumentem niezrealizowanych oczekiwań i zamiarów. Może się bowiem okazać, że w tym roku SK Iwno Sp. z o.o. zlikwiduje pięć rodów, a w kolejnych latach uczynią to pozostali właściciele unikalnych rodów, co byłoby stratą, której nie da się odrobić.

Tabela 1
WYKAZ STAD ZARODOWYCH KUR NIEŚNYCH

Tabela 2
WYKAZ STAD ZARODOWYCH KACZEK TYPU PEKIN

Tabela 3
WYKAZ STAD ZARODOWYCH GĘSI

Tabela 4
WYKAZ STAD KUR NIEŚNYCH - ZASOBY GENETYCZNE

Tabela 5
WYKAZ STAD KACZEK - ZASOBY GENETYCZNE

Tabela 6
WYKAZ STAD GĘSI - ZASOBY GENETYCZNE

Tabela 7
Zużycie i wykorzystanie paszy oraz produkcja nieśna w okresie od 21 do 64 tygodnia życia (Wroniawy 97/98)

SS - średni stan SP - stan początkowy

Zużycie i wykorzystanie paszy oraz produkcja nieśna w okresie od 21 do 72 tygodnia życia (Wroniawy 97/98)

SS - średni stan SP - stan początkowy

Spis treści