Rynek owoców i warzyw w UE

Produkcja owoców i warzyw w Unii Europejskiej jest regulowana przez dwa oddzielne systemy:

• rynku świeżych owoców i warzyw, który funkcjonuje od 1962 r., 
• rynku przetworów owocowo–warzywnych (od 1978 r.).

Rynek świeżych owoców i warzyw
 Obecne regulacje tego rynku określa rozporządzenie Rady (WE) 2200/96, które obejmuje:
 
 1. Wspólne wymagania jakościowe – ustanowiono dla 16 gatunków owoców oraz 21 gatunków warzyw. Wyróżnia się trzy podstawowe klasy jakości – klasę ekstra, klasę I oraz klasę II. Obowiązują one we wszystkich fazach dystrybucji produktów od producenta do detalisty. Wymagania te nie dotyczą jedynie owoców i warzyw sprzedawanych konsumentom bezpośrednio w gospodarstwie oraz produktów przeznaczonych do przetwórstwa.

2. Mechanizmy interwencji – polegają na wypłacaniu rekompensat z tytułu wycofania owoców i warzyw z rynku. Działania te prowadzone są przez upoważnione do tego tzw. grupy producenckie. Z rynku mogą być wycofane produkty, które spełniają określone wymagania jakościowe (minimum II klasa). Producenci niezrzeszeni również otrzymują rekompensaty, ale mniejsze o 10% w stosunku do grup producenckich. Wycofanie może się odbywać w ściśle określonym terminie i dotyczy ograniczonej liczby gatunków (między innymi gruszek, jabłek, kalafiorów i pomidorów). Od 2002 r. ilość wycofanych produktów nie może przekroczyć: 8,5% - produkcji jabłek i gruszek oraz 10% - produkcji pozostałych gatunków.

Wysokość rekompensat dla poszczególnych produktów objętych interwencją jest stała. Od 2002 r. rekompensaty dla niżej wymienionych produktów wynoszą (w euro/100 kg) :

• jabłka 8,81
• gruszki 8,39 
• kalafiory 7,01 
• pomidory 4,83

Produkty wycofane z rynku muszą być przekazane na cele, które nie mogą zakłócić funkcjonowania rynku, czyli nie mogą być np. sprzedawane. Koszty, które ponoszą w związku z tym grupy, są refinansowane przez budżet UE.
 
 3. Organizacje producentów – za ich pomocą kierowana jest główna pomoc Unii Europejskiej dla producentów owoców i warzyw. Organizacje muszą zostać uznane przez Komisję Europejską, tzn. spełniać określone przepisami wymagania. Dotyczą one minimalnej liczby członków (od 5 do 40 członków – w zależności od kraju) oraz minimalnej wartości produkcji (0,1 – 3,0 mln euro rocznie).

Pomoc finansowa kierowana do grup obejmuje:

• dla “grup wstępnie uznanych” (rozpoczynających działalność):
  – pomoc na utworzenie grupy i ułatwienie jej działalności administracyjnej wynosi od 5% w pierwszym roku do 2% w 5 roku wartości rocznej produkcji. Pomoc ta może być wypłacana przez maksimum pięć lat, 
  
  – pomoc na polepszenie jakości produktów rolnych oraz usprawnienie ich sprzedaży – np. budowa chłodni, zakup maszyn, urządzeń, środków transportu. Zależnie od regionu, udział UE w kosztach zatwierdzonych inwestycji wynosi 30% lub 50%.
  
  Sama grupa producencka musi pokryć odpowiednio co najmniej 45% lub 25% kosztów. Do pokrycia co najmniej 5% kosztów zobowiązane są zainteresowane kraje członkowskie;
  
  
• dla “grup uznanych” (funkcjonujących od dłuższego czasu):
  – pomoc na tworzenie funduszu operacyjnego, która wynosi do 50% jego całkowitej wysokości.
   
  Środki tego funduszu przeznaczone są na finansowanie programu działania “grupy” oraz finansowanie wycofania towarów z rynku (w określonych proporcjach).

4. Zasady handlu z krajami trzecimi - wszystkie związane z tym działania prowadzą do ochrony rynku wewnętrznego Unii Europejskiej. Odbywa się to poprzez:

• ustalone z góry stawki celne oraz cła specjalne – dodatkowe opłaty, które pobierane są na granicy UE dla produktów importowanych, których ceny są niższe od cen obowiązujących na unijnym rynku, 
• licencje eksportowe i importowe – wydawane po złożeniu zabezpieczenia gwarancyjnego (kaucji), 
• dopłaty eksportowe – stosowane między innymi do jabłek, pomarańczy, cytryn, mandarynek, winogron, pomidorów.

5. System kontroli na szczeblu krajowym i UE – obejmuje wymóg prowadzenia kontroli, zbierania informacji i prowadzenia statystki, które służą do podejmowania przez UE decyzji dotyczących rynku ogrodniczego.
 
 Rynek przetworów owocowo-warzywnych
 Regulacje na tym rynku określa rozporządzenie Rady (WE) 2201/96 i obejmuje następujące produkty:

•  przetwory pomidorowe, 
• brzoskwinie i gruszki Williamsa i Rocha w syropie lub naturalnym soku owocowym, 
• suszone figi, 
• śliwki suszone gatunku d’Ente, 
• suszone winogrona odmiany Sultana, Moscatel oraz Korynt, 
• szparagi.

Dla poszczególnych produktów lub grup produktów stosowane są w Unii różne formy wsparcia. Są to: dopłaty do przetwórni, dotacje obszarowe, dopłaty do przechowywania, dopłaty eksportowe oraz wsparcie przeznaczone na poprawę jakości owoców.

Wsparcie finansowe dociera do rolników poprzez zakłady przetwórcze i grupy producenckie.

Większość produktów objętych regulacjami Unii Europejskiej uprawiana jest w Europie Południowej. Produkty, które występują na polskim rynku, a objęte są regulacjami UE, to jabłka, gruszki, pomidory i kalafiory. Główną pomocą, z której skorzystają nasi ogrodnicy, będzie wsparcie, które kierowane jest do grup producenckich.
 
Regulacja rynku owoców i warzyw w Polsce
W Polsce są już przepisy, które regulują rynek świeżych owoców i warzyw, dostosowując go do rozwiązań funkcjonujących w Unii Europejskiej. Są to ustawa o organizacji rynku owoców i warzyw z 29 listopada 2000 r (Dz.U. nr 3, poz. 19) oraz ustawa o grupach producentów rolnych i ich związkach z 15 września 2000 r. (Dz.U. nr 88, poz. 983). Właśnie regulacje prawne dla rynku przetworów owocowo-warzywnych są obecnie przygotowywane.