Mleko

Rok gospodarczy dla mleka trwa od l lipca do 30 czerwca. Wspólna organizacja rynku mleka obejmuje następujące produkty:

• mleko i śmietanę, także w proszku, skondensowane i słodzone;
• jogurt, kefir, maślankę, zsiadłe mleko, zawierające lub nie substancje słodzące, owoce, orzechy i kakao;
• serwatkę;
• masło i inne tłuszcze otrzymywane z mleka;
• sery i twarogi;
• laktozę i syrop laktozowy (także aromatyzowany).

Po przystąpieniu Polski do UE krajowy rynek mleka będzie regulowany za pomocą:

• działań interwencyjnych (cen interwencyjnych i skupu interwencyjnego, dotowania prywatnego przechowalnictwa);
• systemu zagospodarowywania nadwyżek;
• systemu kwotowania produkcji mleka.

Ceny i interwencja

Cena docelowa mleka o zawartości 3,7% tłuszczu obliczana jest na podstawie cen interwencyjnych masła i odtłuszczonego mleka w proszku (OMP). Odzwierciedla oczekiwania co do ceny jaką powinni otrzymywać producenci mleka w UE.

Ceny interwencyjne masła i OMP są cenami, po których agencja interwencyjna jest zobowiązana do zakupu tych produktów, jeżeli spełniają one odpowiednie wymagania jakościowe.

W ramach interwencji prowadzony jest skup masia i odtłuszczonego mleka w proszku (OMP) wyprodukowanych w zatwierdzonych mleczarniach.

Skup masła rozpoczyna się, gdy w ciągu 2 tygodni jego cena rynkowa w kraju utrzymuje się na poziomie niższym od 92% ceny interwencyjnej. Zawieszenie zakupów interwencyjnych masła następuje, gdy cena rynkowa w kraju w ciągu 2 tygodni jest równa lub wyższa od 92% ceny interwencyjnej. Skup odbywa się w systemie przetargowym, minimalna cena skupu wynosi 90% ceny interwencyjnej. Masło skupowane w ramach interwencji musi odpowiadać najwyższym standardom. Minimalną zawartość tłuszczu w skupowanym maśle ustalono w wysokości 82%, a maksymalną zawartość wody - na poziomie 16%. Jakość masła skupionego w ramach działań interwencyjnych jest dodatkowo poddawana kontroli po 30 dniach przechowywania w chłodni; w przypadku nie spełnienia przez nie standardów jakościowych, właściciel musi je odebrać z magazynu i pokryć koszty dotychczasowego przechowywania. Zakłady produkujące masło i chłodnie je przechowujące muszą posiadać autoryzację Agencji Interwencyjnej (ARR).

Interwencyjny skup odtłuszczonego mleka w proszku (OMP) odbywa się w okresie od l marca do 31 sierpnia. Minimalną zawartość białka w skupowanym proszku mlecznym ustalono na poziomie 35,6%. Jeśli jest ona niższa i zawiera się w przedziale 31,4-35,6%, cena interwencyjna zostaje obniżona o 1,75% na każdy punkt procentowy o jaki zawartość białka odbiega od ustalonego poziomu 35,6%. Skup może zostać wstrzymany, jeśli oferowane do skupu ilości proszku mlecznego przekroczą poziom ustalony przez Komisję dla wszystkich UE łącznie (dotychczas było to 109 tyś. ton).

Mleczarnia produkująca odtłuszczone mleko w proszku musi się ubiegać o licencję na produkcję przeznaczoną na skup interwencyjny, co najmniej na miesiąc przed rozpoczęciem przez nią produkcji. Agencja interwencyjna przed wydaniem licencji dokonuje inspekcji zakładu. Agencja interwencyjna dokonuje zakupu OMP wyprodukowanego w okresie 30 dni poprzedzających dzień otrzymania oferty sprzedaży przez Agencję. Minimalna ilość odtłuszczonego mleka w proszku oferowanego do sprzedaży w ramach skupu interwencyjnego wynosi 20 ton.

Działaniem interwencyjnym jest dotowanie prywatnego przechowalnictwa.
Obejmuje ono:

• odtłuszczone mleko w proszku,
• masło niesolone (o minimalnej zawartości tłuszczu 82% i maksymalnej zawartości wody 16%) i masło solone (o minimalnej zawartości tłuszczu 80%, maksymalnej zawartości wody 16% oraz maksymalnej zawartości soli 2%), śmietanę;
• niektóre gatunki serów długo dojrzewających.

Wysokość dotacji ustala się na podstawie kosztów przechowywania oraz cen produktów objętych przechowywaniem.

Dopłaty do prywatnego przechowywania mleka odtłuszczonego w proszku są uruchamiane, gdy zostaną zawieszone zakupy interwencyjne. O dotację do prywatnego przechowywania OMP może ubiegać się zakład produkujący to mleko (po uprzedniej autoryzacji przez Agencję Interwencyjną) lub handlowiec, który zakupił mleko od zakładu i był właścicielem mleka w chwili ubiegania się o dopłatę. Warunkiem korzystania z dopłat jest wprowadzenie mleka odtłuszczonego w proszku do magazynu w okresie pomiędzy 15 marca a 31 sierpnia danego roku, a odbiór po 16 sierpnia tego samego roku. Okres przechowywania produktu wynosi od 60 do 180 dni. W tym czasie OMP podlega kontroli jakościowej, wagi towaru i prawidłowości prowadzenia dokumentacji. Wielkość dopłaty do prywatnego przechowywania mleka odtłuszczonego w proszku jest co roku ustalana przez Komisję Europejską.

Zasady stosowania dopłat do prywatnego przechowywania masła są podobne do opisanych wyżej, stosowanych w przypadku OMP. Wprowadzenie masła do chłodni musi się odbyć w okresie pomiędzy 15 marca a 15 sierpnia, a odbiór rozpoczyna się po 16 sierpnia tego samego roku. Okres przechowywania z dopłatą wynosi od 90 do 210 dni.

Dopłaty do prywatnego przechowywania niektórych gatunków serów dotyczą ściśle określonych serów wymagających przynajmniej sześciu miesięcy dojrzewania. Program dotacji jest uruchamiany na podstawie decyzji Komisji Europejskiej.

Zagospodarowanie nadwyżek

W odniesieniu do mleka i jego przetworów system zagospodarowywania nadwyżek jest najbardziej rozbudowany. Obejmuje on następujące działania:

• dopłaty do odtłuszczonego mleka i odtłuszczonego mleka w proszku przeznaczonego na pasze;
• dopłaty do odtłuszczonego mleka przeznaczonego na produkcję kazeiny i kazeinianów;
• dopłaty do sprzedaży masła dostarczanego organizacjom niezarobkowym;
• dopłaty do spożycia mleka w szkołach i przedszkolach,
• dopłaty do masła w formie bezwodnego tłuszczu mlecznego przeznaczonego do bezpośredniej konsumpcji,
• dopłaty do masła, bezwodnego tłuszczu mlecznego i śmietany wykorzystywanych w produkcji określonych artykułów spożywczych.

Komisja ustala wysokość wsparcia dla mleka używanego na pasze (głównie dla cieląt). Tą formą pomocy objęte są: mleko odtłuszczone płynne i OMP. O dopłaty w ramach tej formy zagospodarowywania nadwyżek może ubiegać się zakład, który wyprodukował lub zakupił mleko odtłuszczone w proszku i przeznaczył je do produkcji pasz złożonych, lub mleka w proszku zdenaturowanego. Wysokość dopłaty ustalana jest przez Komisję. Wniosek o dopłaty beneficjent składa w Agencji Interwencyjnej.

Inną formą zagospodarowywania nadwyżek odtłuszczonego mleka jest dotowanie produkcji kazeiny i kazeinianów. Wysokość dotacji jest ustalana na takim poziomie, aby dochody ze sprzedaży kazeiny i kazeinianów były równe tym ze sprzedaży odtłuszczonego mleka przerabianego na OMP. Dotacje przyznawane są producentom kazeiny i kazeinianów, jeśli produkty zostały wytworzone z mleka odtłuszczonego lub kazeiny surowej i odpowiadają zaleceniom dotyczącym składu i jakości. Warunkiem uzyskania tych dopłat przez beneficjenta jest prowadzenie ewidencji ilościowej miesięcznych dostaw, wielkości produkcji kazeiny i kazeinianów oraz zużycia mleka odtłuszczonego do ich wytworzenia.

Subsydiowana jest również konsumpcja mleka i jego produktów w szkołach, do wysokości do 0,25 litra mleka lub jego ekwiwalentu na ucznia. Obecnie wysokość dopłaty wynosi 75% ceny docelowej mleka. Kraj członkowski może dofinansować ten program z funduszy sektora mleczarskiego.

Zagospodarowywanie nadwyżek masła odbywa się poprzez:

• sprzedaż, po obniżonych cenach, masła świeżego organizacjom społecznym o charakterze niezarobkowym;
• dopłaty do masła, bezwodnego tłuszczu mlecznego i śmietany wykorzystywanych w produkcji określonych artykułów spożywczych;
• dopłaty do masła w formie bezwodnego tłuszczu mlecznego przeznaczonego do bezpośredniej konsumpcji (jako zakupy dokonane przez restauracje, hotele, szkoły z internatem, szpitale, więzienia);
• sprzedaż masła po obniżonych cenach osobom korzystającym z pomocy społecznej;
• dotowanie sprzedaży masła z zapasów interwencyjnych lub świeżego do bezpośredniej konsumpcji (maksymalna wysokość dopłaty ustalana na podstawie otrzymanych ofert);
• dotowanie sprzedaży masła z zapasów interwencyjnych lub świeżego wykorzystywanego w cukiernictwie oraz produkcji lodów i innych artykułów spożywczych (maksymalna wysokość dopłaty ustalana na podstawie otrzymanych ofert) - obejmuje największą cześć zagospodarowywanego masła.

Ograniczanie produkcji - kwoty mleczne

Dotychczas produkcja mleka w Polsce nie była ograniczana administracyjnie, ale po przystąpieniu do UE produkcja ta będzie podlegała systemowi kwotowania. Kwoty mleczne ustalone przez Komisję Europejską określają ilość mleka jak może być wprowadzona na rynek w roku kwotowym (od l kwietnia do 31 marca następnego roku).

Podstawowe cechy systemu kwot mlecznych są następujące:

• całkowita wielkość produkcji mleka (zwana kwotą krajową) określona jest na poziomie każdego państwa członkowskiego. Niedozwolone są transfery kwot między państwami członkowskimi;
• kwoty dotyczą zarówno dostaw mleka do mleczarni (kwota hurtowa), jak i sprzedaży bezpośredniej mleka lub produktów mleczarskich z gospodarstwa konsumentom (kwota sprzedaży bezpośredniej). Przekroczenie kwoty przez państwo członkowskie karane jest podatkiem (wynoszącym 115% ceny docelowej) nakładanym bezpośrednio na producentów mleka. Państwa członkowskie dysponują także kwotą w ramach tzw. kwoty rezerwy krajowej;
• kwoty przypadające na poszczególne gospodarstwa są ustalone w oparciu o zawartość tłuszczu w mleku.

W toku negocjacji akcesyjnych ustalono dla Polski następujące kwoty mleczne:

• kwota krajowa 9 380 tyś. ton,
• kwota hurtowa 8 500 tyś. ton,
• kwota sprzedaży bezpośredniej 464 tyś. ton,
• rezerwa restrukturyzacyjna 416 tyś. ton. Kwoty mleczne dystrybuowane są w państwach członkowskich według jednej z dwóch formuł: (a) dystrybucja kwoty krajowej pomiędzy producentów indywidualnych oraz (b) dystrybucja kwoty krajowej pomiędzy mleczarnie.

W Polsce zastosowana zostanie formuła (a) czyli przydzielenie kwot mlecznych producentom mleka. Przydziałem kwot będą się zajmowały Regionalne Oddziały Agencji Rynku Rolnego. Wysokości indywidualnych kwot mlecznych zależą od ilości mleka odstawionego do skupu w tzw. roku referencyjnym, na które rolnik będzie posiadał dowody dostawy do mleczarni.

Rok referencyjny dla polskich producentów mleka rozpoczął się l kwietnia 2002 r., a zakończy 31 marca 2003 r.

W ramach kraju członkowskiego dozwolony jest transfer kwot mlecznych pomiędzy producentami, jako czasowa dzierżawa kwoty, sprzedaż przyznanej kwoty oraz dzierżawa lub sprzedaż gospodarstwa, któremu została przyznana kwota. Kwestie transferów reguluje każde państwo członkowskie we własnym zakresie. Ponadto, w każdym kraju istnieje tzw. centralna rezerwa (krajowa) praw do kwoty, związana z redystrybucją kwot mlecznych. Państwo może odkupywać kwotę mleczną od producentów i przekazywać ją innym producentom. Jeśli kwota była dzierżawiona, a umowa dzierżawy wygasła i poprzedni właściciel nie chce kontynuować produkcji mleka oraz nie jest zainteresowany sprzedażą kwoty, to taka kwota przechodzi do rezerwy państwowej.

Przekroczenie przez dany kraj krajowej kwoty mlecznej jest karane poprzez nałożenie dodatkowego podatku, który stanowi 115% docelowej ceny mleka. Mleczarnia płaci ten podatek za nadwyżkę skupionego mleka, a następnie obciąża nim producentów, którzy przyczynili się do jej powstania. Producent, który przekroczy swoją kwotę sprzedaży bezpośredniej również musi zapłacić specjalny podatek. Mleczarnie są zobowiązane do 15 maja każdego roku dostarczyć do krajowej instytucji administrującej kwotami (u nas Agencji Rynku Rolnego) dokładne informacje o dostawach mleka od producentów. Mleczarnie, które przekroczyły kwoty skupionego mleka muszą do l września zapłacić podatek specjalny.

Kwoty mleczne zostaną prawdopodobnie utrzymane do 2014 r.

W ramach Agendy 2000 ustalono liniowy wzrost kwot mlecznych dla większości krajów członkowskich (o 1,5%), natomiast dla 4 krajów (Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Włoch) oraz Irlandii Północnej przyznano dodatkowe kwoty mleczne. Ogółem wielkość kwoty mlecznej w UE wzrośnie o 2,4%. Od l kwietnia 2000 r. kraje członkowskie uzyskały większą swobodę w zarządzaniu kwotami mlecznymi. Ustalono, że kwoty powinny znajdować się u faktycznych "aktywnych" producentów mleka. Wykorzystywanie indywidualnych kwot mlecznych w mniej niż 70% może spowodować, że część lub całość kwoty wróci do rezerwy krajowej.

Instrumenty polityki handlowej

Kontyngenty, cła, SSG

Zgodnie z Porozumieniem Rundy Urugwajskiej GATT, Unia ustaliła kontyngenty bieżącego dostępu do rynku na import masła z Nowej Zelandii (cło - 86,88 EURO/100kg) i serów z Nowej Zelandii i Australii (cło -17,06 EURO/100kg) oraz Kanady (cło -13,75 EURO/100kg). Obowiązują również corocznie zwiększane kontyngenty minimalnego dostępu do rynku przy imporcie odtłuszczonego mleka w proszku (cło - 475 EURO/t), masła (cło - 948 EURO/t) i serów (cło - od 130 EURO/t do 1064 EURO/t). Klauzula SSG może być stosowana w odniesieniu do wszystkich produktów mleczarskich. Poza kontyngentami stosowane są oprócz specyficznych także cła kombinowane (cło ad valorem + cło specyficzne, niektóre jogurty) i ad ualorem (niektóre gatunki serów).

Subsydia eksportowe

Subsydia eksportowe dotyczą większości produktów mleczarskich, pod warunkiem, że produkty te są odpowiedniej jakości. Ich wysokość ustalana jest w oparciu o różnicę pomiędzy ceną rynkową w Unii a przeciętną ceną na rynku światowym. Mogą być one zróżnicowane w zależności od przeznaczenia/kraju docelowego.

Licencje importowe i eksportowe

Import mleka i produktów mleczarskich objęty jest wymogiem uzyskania licencji. Licencje wydawane są przez agencje interwencyjne krajów członkowskich (w Polsce jest to Agencja Rynku Rolnego) po otrzymaniu wniosku i wpłaceniu odpowiedniej kaucji (na ogół 10 EURO/100 kg netto). Ważność licencji liczy się od momentu dostarczenia wniosku o nią do końca trzeciego miesiąca. Importowany produkt musi zostać szczegółowo opisany wraz z podaniem jego składu. Jeśli zapotrzebowanie na licencje przekracza ich dostępną ilość, stosuje się współczynnik korygujący.

W przypadku kontyngentów WTO procedura jest następująca. Kontyngenty są rozdzielane kwartalnie. Podania o licencje muszą wpłynąć do 10 dnia każdego okresu kwartalnego wraz z kaucją w wysokości 35 EURO/100 kg netto. We wniosku należy podać surowiec, z jakiego wyprodukowany jest produkt, zawartość tłuszczu, białka i wody. Osoby wnioskujące o wydanie licencji muszą udokumentować, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy zajmowały się handlem.

Licencje eksportowe służą monitorowaniu przestrzegania zobowiązań UE w ramach WTO i dotyczą jedynie produktów, których eksport jest subsydiowany a dotacja przekracza 60 EURO. Ważność licencji wynosi: 4 miesiące (ser, masło, inne produkty), 6 miesięcy (OMP), licząc od końca miesiąca w którym wydano licencję. Kaucja na ogół wynosi 5% dopłaty eksportowej (masło), 30% (sery), 15% (OMP) lub 20% (pozostałe produkty). Odmienną procedurę stosuje się przy eksporcie serów do Stanów Zjednoczonych, Kanady i Szwajcarii, a także przy eksporcie OMP do Dominikany. Jeśli licencja jest nie wykorzystana, część wpłaconej kaucji podlega przepadkowi. Licencję uważa się za wykorzystaną, jeśli wyeksportowana ilość jest co najwyżej 2% mniejsza od tej określonej na licencji.