ZUS: Ubezpieczenia i składki za krótkie prace sezonowe

W sezonie wakacyjnym do pomocy przy prowadzeniu działalności gospodarczej firmy chętnie zatrudniają nowe osoby. Przeważnie zawierają z nimi umowy terminowe bądź umowy cywilnoprawne. Zwłaszcza że za pewną grupę ubezpieczonych, zatrudnionych przykładowo na podstawie umowy zlecenia, nie opłaca się składek na ubezpieczenia społeczne ani też składki na ubezpieczenie zdrowotne.
 
W okresie letnim pracodawcy najczęściej borykają się z kadrowym niedoborem w firmie. Związane jest to oczywiście z letnim wypoczynkiem, z jakiego w tym czasie korzysta większość pracowników. Na czas urlopów pracodawcy zatrudniają w firmie dodatkowe osoby. Z reguły zawierają z nimi umowę o pracę na czas określony bądź umowę o pracę na czas wykonywania określonej pracy.

Każdą osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę (niezależnie od terminu, na jaki jest ona zawarta oraz wieku osoby) należy zgłosić do obowiązkowych ubezpieczeń w ZUS. Pracownik podlega bowiem obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym wszystkich ryzyk, tj. emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu. Obowiązkowe jest też dla niego ubezpieczenie zdrowotne. Ubezpieczeniom tym podlega on od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania. Wynika to z art. 13 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgłoszenia pracownika do wymienionych ubezpieczeń dokonuje pracodawca na formularzu ZUS ZUA, z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 X X.

Składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne za pracownika nalicza się od przychodu w rozumieniu przepisów o pdof, uzyskanego u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Ponadto za osobę taką opłaca się również składkę na Fundusz Pracy (jeśli jej oskładkowany przychód w okresie miesiąca wynosi co najmniej wysokość minimalnej płacy) oraz na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Wyjątek stanowią pracownicy mający 55 lat - kobiety i 60 lat - mężczyźni. Za takie osoby pracodawca nie opłaca składek na te Fundusze.

Wyliczone składki na poszczególne rodzaje ubezpieczeń pracodawca wykazuje w przekazywanych za każdy miesiąc do ZUS dokumentach rozliczeniowych, tj. w imiennym raporcie miesięcznym i deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA. Jeżeli w trakcie swojego zatrudnienia pracownik będzie niezdolny do pracy przykładowo z powodu choroby, dodatkowo pracodawca sporządza za niego do ZUS imienny raport miesięczny ZUS RSA.

Po wygaśnięciu terminowej umowy o pracę (tu: zawartej na czas określony bądź na czas wykonywania określonej pracy) obowiązkiem pracodawcy jest wyrejestrowanie pracownika z ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego w ZUS. Dokonuje tego na formularzu ZUS ZWUA w terminie 7 dni od dnia wygaśnięcia tej umowy. Przy czym, jako datę wyrejestrowania podaje w tym dokumencie następny dzień po dniu, w którym wygasła z pracownikiem taka umowa.

Praca na zleceniu

Większość jednak firm w sezonie wakacyjnym zawiera z osobami niepracującymi w firmie umowy cywilnoprawne, w tym umowę zlecenia. Z punktu widzenia płatnika składek jest to korzystniejsza forma zatrudnienia, niż umowa o pracę. Zleceniodawca może bowiem w zawartej umowie zlecenia określić dowolną wysokość wynagrodzenia, nie obowiązuje go tu wymóg zapłaty minimalnej pensji. Ponadto zleceniobiorca w czasie wykonywanej pracy nie ma prawa do płatnego urlopu wypoczynkowego (o ile nie wynika to z zawartej umowy zlecenia), do którego bezwzględnie prawo przysługuje pracownikowi.

Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia podlega z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu. Dobrowolny charakter ma dla niej ubezpieczenie chorobowe, do którego może ona przystąpić wyłącznie na swój wniosek. Obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym zleceniobiorca podlega od dnia oznaczonego w umowie zlecenia jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy. Obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń należy do płatnika składek (tu: zleceniodawcy). Czynności tej dokonuje on w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń na formularzu ZUS ZUA (lub ZUS ZZA, w przypadku gdy zleceniobiorca podlega wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu). Kodem tytułu ubezpieczenia właściwym dla zleceniobiorców jest kod z grupy 04 11.

Dodatkowo przez cały czas trwania ubezpieczenia zleceniodawca przekazuje za taką osobę za każdy miesiąc do ZUS raporty ZUS RCA (bądź ZUS RZA). Dołącza je do deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA i jako komplet dokumentów rozliczeniowych przekazuje do ZUS.

Kiedy zlecenie bez składek?

Niekiedy z tytułu świadczenia pracy na podstawie umowy zlecenia zleceniodawca nie ma obowiązku zgłoszenia zleceniobiorcy do ubezpieczeń w ZUS. Nie opłaca też za niego składek ubezpieczeniowych. Jeżeli bowiem umowę zlecenia wykonuje uczeń gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalnej, szkoły podstawowej lub student i nie ma ukończonych 26 lat, to nie podlega z tytułu tej pracy ubezpieczeniom społecznym (zarówno obowiązkowym, jak i dobrowolnym). Tak wynika z art. 6 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zleceniobiorca taki nie podlega również obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Wyjątek stanowią studenci zleceniobiorcy po obronie pracy dyplomowej (np. licencjackiej). Osoba, która po zakończeniu studiów przykładowo I stopnia świadczy pracę w ramach umowy zlecenia, z umowy tej podlega ubezpieczeniom w ZUS na ogólnych zasadach dotyczących zleceniobiorców. Szerzej na ten temat pisaliśmy w GP nr 35 z br., na str. 8.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.)