Zaskarżone przepisy o abonamencie RTV

Rzecznik Praw obywatelskich zaskarżył do Trybunału Konstytucyjnego przepisy ustawy o RTV dotyczące abonamentu. Zdaniem Rzecznika, niezgodne z konstytucją jest między innymi prawo Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji do określenia opłat z tytułu posiadania odbiorników.  

Prof. Andrzej Zoll uważa też, że abonament jest w istocie daniną publiczną i charakteryzuje się cechami właściwymi dla podatków. Ustawa o radiofonii i telewizji nie spełnia tymczasem – zwłaszcza – konstytucyjnych wymogów nakładania takiej daniny. 

Zgodnie z ustawą, opłaty abonamentowe pobierane są nie za samo posiadanie odbiornika telewizyjnego lub radiowego, czy też możliwość odbioru określonych programów, ale za używanie odbiorników. Jak uważa Zoll, ustawa wprowadza więc domniemanie, że każdy, kto posiada odbiornik używa go. Za niezarejestrowanie odbiornika grozi kara administracyjna w wysokości trzydziestokrotności miesięcznej opłaty abonamentowej. 

Wpływy z abonamentu trafiają do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a ta dzieli te pieniądze miedzy publiczne radio i telewizję (obecnie 40 i 60%). To Rada określa też co roku w drodze rozporządzenia wysokość opłaty abonamentowej, a także ustala kto ma prawo do zniżek lub zwolnienia z opłaty.

Analiza powoływanych wyżej przepisów ustawy o radiofonii i telewizji prowadzi do jednoznacznego wniosku, że wbrew swojej nazwie opłata abonamentowa przybiera postać daniny publicznej. Ustawowa konstrukcja tej opłaty nie jest bowiem w żaden sposób związana z jakimkolwiek wzajemnym świadczeniem ze strony państwa. Według Rzecznika abonament ma nawet cechy podatku, a nakładać podatki czy daniny można tylko zgodnie z konstytucją przez ustawę. Przepisy ustawowe muszą spełnić określone wymogi., a nie spełnia ich ustawa o RTV. Nie określa bowiem między innymi wysokości opłat, przyznawania zwolnień  i zniżek od niej.

Nie został więc w tym zakresie dochowany wynikający z art. 217 Konstytucji RP wymóg wyłączności ustawy w zakresie określania stawek podatkowych oraz zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków. Wymóg ten ma nie tylko formalny charakter, ale stanowi ponadto gwarancje przestrzegania praw i wolności obywatelskich. Tym samym ustawa jest niezgodna z konstytucją. Według Zolla jest to "upoważnienie blankietowe", czyli bez ramowych wskazówek, dające radzie całkowitą samodzielność regulacji.

Prof. Zoll skrytykował też projekt noweli ustawy o RTV, nad którym obecnie pracuje Sejm. Według niego, nie tylko nie ogranicza on pozakonstytucyjnych zadań KRRiT, ale je rozszerza, czyniąc Radę organem stricte administracyjnym.

Nowela nie znosi też generalnych zasad poboru abonamentu. Co więcej, wprowadza dodatkową zasadę domniemania posiadania odbiornika przez każde gospodarstwo domowe. Według tych propozycji, ci, którzy nie mają odbiorników, musieliby złożyć stosowne oświadczenie, którego prawdziwość może być skontrolowana. Za złożenie fałszywego oświadczenia grozi kara – jak dotychczas – w wysokości 30-krotności miesięcznej opłaty za abonament. Właśnie to rozwiązanie wzbudziło najwięcej zastrzeżeń prawników podczas pierwszego posiedzenia zespołu powołanego przez marszałka Sejmu do zbadania projektu od strony prawnej.