Realizacja ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego w 2003 r

Do końca 2003 r. do ANR wpłynęło 30 tys. umów. Przeciętna powierzchnia nieruchomości wynosiła 2 ha. Agencja 16 razy skorzystała z prawa pierwokupu i wykupu.

Z dniem 16 lipca 2003 r. weszła w życie ustawa z 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. Na jej podstawie Agencja Nieruchomości Rolnych (ANR) ma możliwość kontroli części obrotu nieruchomościami rolnymi oraz podejmowania w uzasadnionych przypadkach interwencji, polegającej na wykonaniu pierwokupu (w wypadku umów sprzedaży) lub tzw. wykupu (w wypadku innych umów przenoszących własność, np. darowizn). Uprawnienia te służyć mają poprawie struktury obszarowej gospodarstw rolnych, przeciwdziałaniu nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych oraz zapewnieniu prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach. ANR otrzymuje informacje o umowach przenoszących własność nieruchomości rolnych, w odniesieniu do których przysługuje jej prawo do nabycia. Uprawnienia do pierwokupu lub wykupu nie przysługują Agencji m.in. w przypadku przeniesienia własności pomiędzy osobami bliskimi (głównie w obrębie rodziny), a także gdy nabywcą jest rolnik indywidualny powiększający gospodarstwo rodzinne do powierzchni nie przekraczającej 300 ha użytków rolnych. Celowość zastosowania pierwokupu lub wykupu analizowana jest przez Agencję zwłaszcza pod kątem możliwości przeznaczenia nabytego gruntu na powiększenie gospodarstw rodzinnych. Agencja nie nabywa nieruchomości, które ze względu na ich charakter (np. siedliska rolnicze), powierzchnię (małe obszarowo, np. poniżej 1 ha) lub inne cechy (np. od wielu lat nie użytkowane rolniczo), nie mają istotnego znaczenia z punktu widzenia realizacji celów ustawy. Przez niespełna pół roku obowiązywania ustawy do ANR wpłynęło ok. 30 tys. umów. Najwięcej do Oddziału Terenowy w Opolu (ponad 6 tys.), Rzeszowie i Warszawie (po ponad 3 tys.), a najmniej do Filii w Pile i Oddziału Terenowego w Gorzowie Wlkp. (po ok. 300) oraz do Filii w Zielonej Górze (ponad 400). Przeciętna powierzchnia nieruchomości z przekazanych umów wynosi ok. 2 ha, a ok. 25 % umów dotyczy nieruchomości o powierzchni większej niż 1 ha. ANR złożyła w 2003 r. 16 notarialnych oświadczeń o nabyciu nieruchomości na podstawie przepisów ustawy. Łączna powierzchnia nieruchomości będących przedmiotem tych oświadczeń wyniosła 558 ha, a łączna wartość 1 082 tys. zł. Nabyte nieruchomości, po formalnym przejęciu, przeznaczane są przede wszystkim do sprzedaży lub dzierżawy w trybie przetargów ograniczonych organizowanych dla rolników indywidualnych powiększających gospodarstwa rodzinne. Skorzystanie z prawa pierwokupu i wykupu w roku ubiegłym w znacznym stopniu limitowane było wielkością środków finansowych, jakie oddziały terenowe Agencji mogły przeznaczyć na te cele. Należy podkreślić, że ustawa weszła w życie w trakcie roku, w związku z czym wydatki związane z realizacją nowych przepisów nie mogły być uwzględnione w planie finansowym Agencji. W latach następnych oczekiwać można stopniowego rozszerzenia zakresu korzystania przez ANR z uprawnień do nabycia nieruchomości. W roku 2004 planuje się przeznaczyć na realizację pierwokupu i wykupu 22 mln zł, co pozwoli nabyć ok. 6 tys. ha gruntów.

Niemal 75 % umów przekazanych do ANR dotyczyło nieruchomości o powierzchni mniejszej niż 1 ha, przy czym wiele z nich utraciło charakter rolny (siedliska rolnicze służące wyłącznie celom mieszkaniowym, działki przeznaczone pod taką zabudowę, działki nabywane z zamiarem wykorzystania rekreacyjnego). Nieruchomości takie nie są obiektem zainteresowania Agencji, ponieważ nie mają znaczenia dla realizacji celów ustawy. Umowy dotyczące mienia tego typu przekazywane są do ANR najczęściej ze względu na fakt, iż plany zagospodarowania przestrzennego, określające funkcję nieruchomości wygasły, skutkiem czego grunty niezabudowane traktuje się formalnie jako nieruchomości rolne. Konieczność informowania Agencji o umowach dotyczących małych obszarowo nieruchomości prowadzi do niepotrzebnego zaangażowania sił i środków, a związane z tym wydłużenie procedury sprzedaży wzmaga krytykę ustawy, zwłaszcza przez środowiska związane z rynkiem nieruchomości. Z tego względu, Agencja wystąpiła z propozycją zmiany w ustawie polegającej na tym, iż prawo pierwokupu i wykupu przysługiwałoby jej jedynie w stosunku do umów przenoszących własność nieruchomości rolnych o powierzchni przekraczającej 1 ha.