Główne formy finansowania ARiMR w latach 1994-2000

W latach 90. polityka strukturalna w sferze rolnictwa podlegała ewolucji. Wyrażała się ona w rosnącym zaangażowaniu państwa w rozwój rolnictwa i wsi. Zmianom polityki strukturalnej towarzyszyły nowe rozwiązania instytucjonalne. Przykład tych rozwiązań stanowiło utworzenie w styczniu 1994 r. Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w celu wspierania przekształceń strukturalnych w rolnictwie¹⁾.

Podstawowa działalność ARiMR obejmuje wsparcie finansowe przedsięwzięć służących: modernizacji i restrukturyzacji gospodarstw rolnych, sfery przetwórstwa rolno-spożywczego i usług dla rolnictwa, rozwojowi infrastruktury techniczno-produkcyjnej i rynkowej wsi, tworzeniu nowych miejsc pracy w działalnościach pozarolniczych oraz podnoszeniu i zmianie kwalifikacji zawodowych ludności zamieszkującej obszary wiejskie. ARiMR wspiera również bieżącą działalność produkcyjną w rolnictwie poprzez udzielanie dopłat do kredytów obrotowych na cele rolnicze.

W zależności od realizowanego przedsięwzięcia pomoc finansowa ARiMR ma formę:

• dopłat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych i obrotowych udzielanych przez banki współpracujące z ARiMR,
• pożyczek,
• finansowania lub udziału w finansowaniu,
• gwarancji i poręczeń.

Z pomocy finansowej ARiMR korzystają gospodarstwa rolne, zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego, podmioty tworzące miejsca pracy na terenach wiejskich, Zarządy Gmin realizujące zadania z zakresu infrastruktury techniczno-produkcyjnej na terenach wiejskich, jednostki zajmujące się oświatą i doradztwem dla mieszkańców terenów wiejskich oraz podmioty tworzące giełdy rolne i rolnicze rynki hurtowe.

Zróżnicowany charakter przedsięwzięć inwestycyjnych objętych pomocą finansową świadczy o tym, iż ARiMR wspiera wielofunkcyjny rozwój wsi, który oznacza przejmowanie przez wieś nowych, poza tradycyjnymi, funkcji związanych z rozwojem sfery pozarolniczej.

Głównym kierunkiem udzielanego przez ARiMR wsparcia są inwestycje w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym oraz usługach na rzecz rolnictwa. Pomoc finansowa ARiMR polega tu przede wszystkim na stosowaniu dopłat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych.

Kredyty udzielane są przez Banki, z którymi Agencja zawarła stosowne umowy, zgodnie z zasadami opracowanymi w ARiMR i zaakceptowanymi przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Szczegółowe warunki kredytowania, a także zakres przedmiotowy i podmiotowy określone są odrębnie dla poszczególnych linii kredytowych. Podstawowym warunkiem uzyskania kredytu jest sporządzenie planu przedsięwzięcia inwestycyjnego i uzyskanie pozytywnej opinii Ośrodka Doradztwa Rolniczego właściwego dla miejsca realizacji przedsięwzięcia.

Liczba preferencyjnych linii kredytów inwestycyjnych w poszczególnych latach ulegała zmianie. W 2000 r. potencjalni inwestorzy mogli ubiegać się kredyty preferencyjne w ramach 11 linii kredytowych²⁾.

W latach 1994 - 2000 z kredytów preferencyjnych na inwestycje w gospodarstwach rolnych, działach specjalnych produkcji rolnej, zakładach przetwórstwa rolno-spożywczego oraz zakładach świadczących usługi na rzecz rolnictwa skorzystały 222 753 podmioty. Łączna kwota zaciągniętych kredytów wyniosła 9 687 319 tys. zł, z tego:

• 74 963 kredyty na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach dla rolnictwa (Symbol IP) na kwotę 3 112 231 tys. zł,
• 73 989 kredytów na utworzenie lub urządzenie gospodarstw rolnych przez osoby, które nie przekroczyły 40 roku życia (Symbol MR) na kwotę 3 908 784 tys. zł,
• 52 723 kredyty na zakup gruntów rolnych (KZ) na kwotę 784 369 tys. zł.
  

Kredyty udzielone w latach 1994-2000 w ramach ww. trzech linii stanowiły 90,5% łącznej kwoty i 80,6% ogólnej liczby omawianych kredytów preferencyjnych.
Dodatkowym wsparciem dla inwestorów zamierzających realizować przedsięwzięcia, które mogłyby zostać objęte pomocą w postaci dopłat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych, są udzielane przez ARiMR gwarancje i poręczenia kredytów. ARiMR, podobnie jak Bank, zabezpiecza swoje wierzytelności z tytułu poręczeń i gwarancji, przyjmuje jednak zdecydowanie niższą wartość zabezpieczeń. Ogółem w latach 1994 - 2000 Agencja udzieliła 132 poręczeń i 14 gwarancji na łączną kwotę 34 488 tys. zł. Dominowały poręczenia i gwarancje udzielane na kredyty inwestycyjne podstawowe i kredyty dla młodych rolników.

Ważną formą wsparcia bieżącej działalności produkcyjnej w gospodarstwach rolnych są dopłaty ARiMR do oprocentowania obrotowych kredytów na zakup rzeczowych środków do produkcji rolnej. W 2000r. z pomocy tej skorzystało 348 110 podmiotów zaciągając kredyty na łączną kwotę 1 615 857 tys. zł. Preferencyjnym kredytem obrotowym objęte zostało około 32% całkowitej powierzchni użytków rolnych w kraju – najwięcej w województwach: zachodnio-pomorskim (50,5%), opolskim (49,1%) i kujawsko-pomorskim (44,9%), a najmniej w województwach: małopolskim (11,3%), podkarpackim (13,4%) i śląskim (16,6%). Przekazane Bankom w 2000 r. dopłaty do oprocentowania tych kredytów wyniosły 233 873 tys. zł.

Ponadto, ARiMR stosuje dopłaty do oprocentowania kredytów obrotowych przeznaczonych na skup lub przechowywanie niektórych produktów, likwidację skutków klęsk żywiołowych w gospodarstwach rolnych, a od 2000 r. również na skup i przechowywanie zapasów ryb morskich.

W 2000 r. współpracujące z ARiMR Banki udzieliły:

• 1 569 kredytów skupowych na łączną kwotę 4 427 487,7 tys. zł,
• 41 kredytów na finansowanie zakupu lub przechowywania sezonowych nadwyżek na kwotę 69 715,0 tys. zł,
• 134 629 kredytów klęskowych obrotowych na łączną kwotę 1 171 930,9 tys. zł,
• 35 kredytów na skup i przechowywanie zapasów ryb morskich na kwotę 60 885,0 tys. zł.

Przekazane Bankom w 2000 r. dopłaty do oprocentowania ww. kredytów obrotowych wyniosły łącznie 239 755 tys. zł.

Drugim pod względem wielkości wydatkowanych środków obszarem objętym finansowym wsparciem ARiMR jest infrastruktura techniczno-produkcyjna na terenach wiejskich. Współuczestnicząc w finansowaniu inwestycji infrastrukturalnych ARiMR przyspiesza rozwój techniczny obszarów wiejskich, co poprawia standard życia mieszkającej tam ludności oraz tworzy warunki sprzyjające inwestowaniu i napływowi kapitału, a tym samym zachęca do realizacji przedsięwzięć pozarolniczych na obszarach gmin wiejskich i miejsko-wiejskich.

Źródłem finansowania inwestycji infrastrukturalnych w latach 1994-1997 była pożyczka ASAL 300 udzielona rządowi polskiemu przez Bank Światowy. W 1996 r. równolegle do dofinansowywanych z jej środków inwestycji w zakresie kanalizacji, wodociągów i telefonów ARiMR wykorzystując środki pochodzące z budżetu państwa rozpoczęła udzielanie pomocy finansowej na budowę i modernizację wiejskich dróg gminnych. W latach 1998-2000 ARiMR współfinansowała inwestycje infrastrukturalne na terenach wiejskich wyłącznie w oparciu o środki budżetowe.

Ogółem w latach 1994-2000 na dofinansowanie przedsięwzięć z zakresu infrastruktury technicznej terenów wiejskich ARiMR przekazała Zarządom Gmin kwotę 1 086,1 mln zł. W wymiarze rzeczowym udzielona w tym okresie pomoc finansowa wg umów rozliczonych umożliwiła:

• zaopatrzenie w bieżącą wodę ponad 375 700 gospodarstw rolnych,
• podłączenie do sieci kanalizacyjnej ponad 100 500 zagród wiejskich,
• uzyskanie telefonów przez ponad 114 000 rodzin zamieszkałych na wsi,
• modernizację lub budowę 3,4 tys. km dróg gminnych.

Ponadto, Agencja udzieliła pomocy finansowej na budowę 701 stacji uzdatniania wody, 400 oczyszczalni ścieków i 22 central telefonicznych na terenach wiejskich.Wykorzystanie środków ARiMR na inwestycje infrastrukturalne w układzie przestrzennym charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem wynikającym zarówno z aktywności gmin, jak i z ich możliwości finansowych.

Niezależnie od infrastruktury technicznej ARiMR wspiera rozwój infrastruktury rynkowej uczestnicząc w realizacji zatwierdzonego w 1995 r. przez Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej "Programu budowy sieci rynków hurtowych i giełd rolnych – I etap", znowelizowanego w 1996r. jako "Program organizacji rynków hurtowych i giełd towarowych do 2000r.''. Pomoc finansowa na rozwój infrastruktury rynkowej miała formę:

• pożyczki udzielonej na okres do 8 lat z karencją do 3 lat w spłacie kapitału i odsetek, przy oprocentowaniu w wysokości 1/3 stopy redyskontowej weksli przyjmowanych do redyskonta przez Narodowy Bank Polski w stosunku rocznym,
• objęcia za zgodą Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Ministra Finansów akcji lub udziałów w spółkach prawa handlowego, prowadzących giełdy towarowe lub rynki hurtowe.

Na dzień 31 grudnia 2000 r. zaangażowanie finansowe ARiMR w tworzenie rynków hurtowych i giełd towarowych wyniosło 86 900 tys. zł.

Od 1995 r. ARiMR obejmuje pomocą tworzenie nowych miejsc pracy dla ludności wiejskiej (tabela).
Pierwszą formą pomocy była nieoprocentowana pożyczka na małą przedsiębiorczość dla podmiotów zamierzających utworzyć nowe miejsca pracy (źródło finansowania – początkowo pożyczka ASAL 300, potem środki budżetowe). W 1996 r. oferta Agencji wzbogacona została o objęty dopłatami ARiMR do oprocentowania kredyt inwestycyjny udzielany ze środków własnych Banków. Ponadto, w latach 1998 i 1999 dostępna była uruchomiona we współpracy z Krajowym Urzędem Pracy i udzielana ze środków Funduszu Pracy pożyczka na utworzenie miejsc pracy dla bezrobotnych zamieszkałych na terenie gmin wiejskich oraz miejsko-wiejskich, a także miast do 20 tysięcy mieszkańców. Wysokość udzielanych pożyczek i kredytów uzależniona jest od liczby tworzonych miejsc pracy.

Ogółem pomoc finansowa ARiMR w formie pożyczek i dopłat do oprocentowania kredytów pozwoliła utworzyć 35 281 nowych miejsc pracy dla osób z obszarów wiejskich. Uwzględniając fakt, iż uzyskanie pomocy finansowej ARiMR wymagało wniesienia przez inwestorów środków własnych faktyczna liczba powstałych miejsc pracy była wyższa.

Następny obszar objęty pomocą finansową ARiMR to edukacja ludności zamieszkującej obszary wiejskie. Niski poziom wykształcenia ludności wiejskiej stanowi istotną barierę rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Brak odpowiedniej wiedzy, zwłaszcza w zakresie prowadzenia działalności w warunkach gospodarki rynkowej powoduje, że rolnicy nie wykazują oczekiwanej inicjatywy w poszukiwaniu źródeł dochodu poza gospodarstwem.

Pomoc ARiMR na tworzenie nowych miejsc pracy dla ludności wiejskiej w latach 1994-2000

Mając na uwadze ww. problemy ARiMR wspiera podnoszenie i zmianę kwalifikacji zawodowych mieszkańców wsi uczestnicząc w finansowaniu przedsięwzięć realizowanych przez ośrodki doradztwa rolniczego, instytuty naukowe, zakłady doświadczalne, uczelnie i szkoły. W latach 1994-2000 z podmiotami tymi zawartych zostało 3 407 umów na kwotę 63 337 tys. zł. Pomoc ARiMR umożliwiła m.in. przeprowadzenie blisko 11 900 szkoleń i seminariów, w których uczestniczyło 365 tys. osób, w tym 250 tys. rolników. Ponadto, w latach 1995-1997 ARiMR oferowała pomoc na praktyczną naukę zawodu. W okresie tym zawartych zostało 924 umowy na kwotę 99 221 tys. zł.

Łączna kwota faktycznie wypłaconych przez ARiMR środków w latach 1994-2000 na przedsięwzięcia w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji zawodowych mieszkańców wsi oraz na praktyczną naukę zawodu wyniosła 154 559 tys. zł.

Podnoszeniu kwalifikacji ludności wiejskiej sprzyja również dofinansowanie przez ARiMR programu rachunkowości rolnej w 53 894 gospodarstwach korzystających z kredytów dla młodych rolników. W latach 1997-2000 ARiMR wydatkowała na ten cel kwotę 38 741 tys. zł.

W okresie przedakcesyjnym ARiMR będzie kontynuować w określonym zakresie swoje dotychczasowe zadania obejmujące różne formy wsparcia przedsięwzięć w rolnictwie i na obszarach wiejskich, finansowane ze środków krajowych. Jednocześnie ARiMR pełnić będzie funkcję Agencji SAPARD. Agencja SAPARD pełnić będzie dwie funkcje – wdrażającą i płatniczą. Połączenie w jednej instytucji funkcji wdrażającej i płatniczej czyni ją odpowiedzialną za obsługę całego procesu przyznawania, a następnie rozliczenia finansowego pomocy.

Obecnie trwa proces akredytacji ARiMR jako Agencji SAPARD. Sprawdzana jest prawidłowość opracowanych procedur wdrożeniowych i rozwiązań organizacyjnych w kontekście ich zgodności z kryteriami akredytacyjnymi wynikającymi z przepisów wydanych w UE oraz z umów zawartych pomiędzy Komisją Wspólnot Europejskich i Rządem RP. Po zakończeniu fazy krajowej ostatnim etapem akredytacji będzie jej potwierdzenie przez Komisję Europejską.

Przygotowania ARiMR do spełnienia kryteriów akredytacji miały kompleksowy charakter. Obejmowały zmiany organizacyjne – zmiana struktury organizacyjnej w Centrali oraz utworzenie jednostek terenowych w każdym województwie (16 oddziałów regionalnych), zapewnienie niezbędnej obsługi informatycznej, intensywne szkolenia pracowników, pomoc merytoryczną we właściwym przygotowaniu do akredytacji jednostek, które będą wykonywać funkcje lub zadania delegowane przez Agencję SAPARD. Najważniejszy, najtrudniejszy i jednocześnie najbardziej pracochłonny element przygotowań to opracowanie pisemnych, szczegółowych procedur wdrożeniowych i płatniczych – tzw. ksiąg procedur. Było to skomplikowane zadanie ze względu na nowe, dotychczas nie stosowane podejście proceduralne stanowiące połączenie zasad obowiązujących w dwóch różnych sekcjach Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie.

¹⁾ ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu ARiMR (Dz. U. z 1994 r. Nr 1, poz. 2 z późn. zm.)
²⁾ podana liczba linii kredytowych nie obejmuje kredytu na tworzenie miejsc pracy w działalnościach pozarolniczych