Prace nad nowelizacją UKUR - działania ANR

Agencja Nieruchomości Rolnych, pomimo, iż nie posiada inicjatywy ustawodawczej, aktywnie uczestniczy w pracach rządowych lub sejmowych nad zmianą przepisów dotyczących nieruchomości Zasobu WRSP, jak też przepisów o kształtowaniu ustroju rolnego. Przekazuje stosowne propozycje uwzględniające wieloletnią praktykę i doświadczenia w realizacji ustaw i rozporządzeń.

Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego ma w założeniu m.in. wspierać proces powiększania gospodarstw rodzinnych prowadzonych przez rolników indywidualnych. Służy temu m.in. prawo pierwokupu/wykupu przysługujące Agencji Nieruchomości Rolnych w sytuacjach, gdy ziemię rolną ma zamiar nabyć osoba (podmiot) nie będąca rolnikiem indywidualnym, a także przetargi ograniczone dla rolników indywidualnych powiększających gospodarstwa rodzinne, które może organizować Agencja.
Praktyka realizacji przepisów ustawy pokazała, że ustawowe kryteria na podstawie, których uznaje się daną osobę za rolnika indywidualnego (m.in. kwalifikacje rolnicze, osobiste prowadzenie gospodarstwa, miejsce zameldowania w gminie, gdzie położone jest gospodarstwo, dzierżawa nieruchomości), są w niektórych przypadkach stosunkowo łatwe do spełnienia, nawet dla osób faktycznie nie związanych z rolnictwem. Skutkuje to tym, że przy nabywaniu ziemi rolnej przez takie osoby, Agencja pozbawiona jest uprawnień do pierwokupu/wykupu. Osoby takie mogą również uczestniczyć w przetargach organizowanych dla rolników, gdyż legitymują się stosownymi dokumentami poświadczonymi przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.
Obecnie obowiązujące przepisy nie dają Agencji uprawnień do merytorycznej weryfikacji dokumentów wymaganych przy kwalifikacji uczestników przetargu ograniczonego. Dopuszczenie do przetargu następuje na podstawie kontroli poprawności formalnej dokumentacji świadczącej o miejscu zameldowania, kwalifikacjach rolniczych, osobistym prowadzeniu gospodarstwa i posiadanej powierzchni użytków rolnych. Okoliczność, iż niektóre osoby faktycznie nie będące rolnikami mogą nabyć lub wydzierżawić od Agencji ziemię na przetargach ograniczonych, a także mogą nabywać grunty rolne na rynku prywatnym poza kontrolą Agencji, budzi zrozumiały sprzeciw rolników i organizacji rolniczych. Zdarzają się nawet sytuacje, że w rejonach o znacznym popycie na ziemię rolnicy sprzeciwiają się organizacji przez Agencję przetargów ograniczonych, gdyż
i tak nie osiągną one swego celu, a ziemię kupią (wydzierżawią) osoby spoza rolnictwa.

Agencja Nieruchomości Rolnych już po kilku miesiącach realizacji ustawy
o kształtowaniu ustroju rolnego zauważyła omawianą „nieszczelność” przepisów, podejmując działania w celu opracowania propozycji stosownych zmian. W grudniu 2003 r. w ANR opracowano propozycje zmian ustawy, które ułatwiłyby proces przepływu ziemi do gospodarstw rodzinnych. Zaproponowano m.in. wprowadzenie do definicji rolnika indywidualnego wymogu 3-letniego okresu osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz uszczegółowienie pojęcia „osobiste prowadzenie gospodarstwa rolnego”. Propozycje te przekazano do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Agencja zaproponowała doprecyzowanie ustawowej definicji rolnika indywidualnego, a zwłaszcza wprowadzenie
3-letniego okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz zameldowania w gminie, gdzie leży gospodarstwo. Propozycje te zostały uwzględnione w rządowym projekcie ustawy
o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. O konieczności dokonania „uszczelniających” zmian w przepisach ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego Agencja Nieruchomości Rolnych informowała w następnych latach wielokrotnie m.in. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Skarbu Państwa, Sejmową Komisję Rolnictwa
i Rozwoju Wsi, Izby Rolnicze, NIK i prasę. W latach 2004-2008 Agencja aktywnie uczestniczyła w pracach mających na celu nowelizację ustawy. Problematyka niedoskonałości przepisów ustawy i konieczność jej nowelizacji była wielokrotnie sygnalizowana przez Prezesa ANR, oraz opisana w publikacjach dotyczących ustawy.
Mimo powyższych działań do dnia dzisiejszego ustawa nie została, z różnych przyczyn, znowelizowana.
Propozycje w zakresie zameldowania znalazły się w projektach zmian ustawy, m.in.
w poselskim projekcie ustawy o zmianie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego oraz
o zmianie niektórych innych ustaw – druk Sejmowy 687 oraz w rządowym (2008 r.) projekcie ustawy o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz zmianie niektórych innych ustaw, który jest w trakcie uzgodnień międzyresortowych
i społecznych. Wśród proponowanych zmian znajduje się m.in. nowa treść zapisu dotyczącego wspomnianego zameldowania, w którym art. 6 ustawy, zaproponowano brzmienie:
„1. Za rolnika indywidualnego, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, uważa się osobę fizyczną będącą właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha, posiadającą kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej od 3 lat zamieszkałą w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa i prowadzącą przez ten okres osobiście gospodarstwo rolne.
2. Uważa się, że osoba fizyczna:
1) osobiście prowadzi gospodarstwo rolne, jeżeli:
a) pracuje w tym gospodarstwie,
b) podejmuje wszelkie decyzje dotyczące prowadzenia działalności rolniczej w tym gospodarstwie;
2) posiada kwalifikacje rolnicze, jeżeli uzyskała (...)”

Ponadto nowelizacja ustawy UKUR zmierza do ustanowienia minimalnej powierzchni, powyżej której Agencja będzie mogła realizować swoje uprawnienia. Kierunek ten zgodny jest z polityką wewnętrzną ANR w tym zakresie.

     Problem niewielkich obszarowo nieruchomości, nie istotnych z punktu widzenia celów określonych w tej ustawie, również był wielokrotnie sygnalizowany przez ANR. Istnieją dwie propozycje zmian w tym zakresie. Według pierwszej ANR będzie miała prawo pierwokupu/wykupu w odniesieniu do nieruchomości rolnych o powierzchni większej niż średnia krajowa gospodarstwa rolnego wg GUS, natomiast w drugim wariancie -
w odniesieniu do nieruchomości o powierzchni powyżej 1 ha.
Podobne normy interwencjonizmu państwowego, ochrony przed nieracjonalnymi podziałami gospodarstw rodzinnych, występują w niektórych krajach Unii Europejskiej stosujących krajowe lub regionalne normy obszarowe (lub ekonomiczne). Powyższa zmiana jest niezbędna dla skrócenia procesu przenoszenia prawa własności nieruchomości rolnych
i wyeliminowania prób obchodzenia przepisów ustawy.  

Opracowano w Zespole Gospodarowania Zasobem
Sekcja nabywania nieruchomości i kształtowania przestrzeni