Zjawisko zaniżania odszkodowań dla rolników

Rzecznik Finansowy oraz eksperci rynkowi wskazują na mechanizmy, które stosują towarzystwa ubezpieczeniowe, aby zmniejszać wypłacane rolnikom kwoty odszkodowań. Jaka jest skala tego problemu i jak można się przed nim bronić? 

- Prowadziliśmy sprawę, w której kosztorys szkód na budynku gospodarczym od towarzystwa ubezpieczeniowego miał sumę 149 zł, a od naszego kosztorysanta 2906 zł. To o ponad 19 razy więcej. Ostatecznie, Sąd Rejonowy w Kraśniku nakazem zapłaty zobligował ubezpieczyciela do pokrycia tej różnicy. W ostatnim czasie spotkaliśmy się też z zaniżeniem kosztorysu na ponad 82 tys. zł. Jak widać, dysproporcje potrafią być naprawdę ogromne. Trzeba być niezwykle czujnym, aby nie stracić sporej sumy, która zwyczajnie się nam należy - mówi Marta Kapsul z Helpfind, która pomaga rolnikom w dochodzeniu ich należności.

W przypadku 19-krotnego zaniżenia kosztorysu problemy dotyczyły przyjęcia zaniżonej stawki roboczogodzin, braku zastosowania tzw. “narzutu zysku”, braku uwzględnienia utylizacji odpadów oraz pominięcia prac niezbędnych do przywrócenia mienia do stanu sprzed szkody zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz budynku gospodarczego.

Mechanizmy zaniżania odszkodowań

Każdy rolnik ma obowiązek zawrzeć umowę ubezpieczenia budynku wchodzącego w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, a także m.in. huraganu, powodzi, podtopienia, eksplozji, lawiny czy na wypadek upadku statku powietrznego. Ubezpieczenie to chroni mienie rolnika przed skutkami zdarzeń losowych. Ochroną ubezpieczeniową objęte są budynki o powierzchni przekraczającej 20 m², które są trwale związane z gruntem, a ich konstrukcja pozwala na długotrwałe użytkowanie.

Praktyka udowadnia jednak, że nawet takiego ubezpieczenia nie można traktować jako gwarancji bezpieczeństwa. Rzecznik Finansowy, opierając się na skargach, które do niego napływają, zidentyfikował główne nieprawidłowości przy wypłacie odszkodowań. Są one przedstawione w jego analizie “Obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolnika i obowiązkowe ubezpieczenie budynków rolnych” z lutego 2023 roku.

- Z dokumentu Rzecznika Finansowego wynika, że ubezpieczyciele stosują na przykład tzw. "podwójną amortyzację", która polega na dwukrotnym uwzględnieniu stopnia zużycia technicznego budynku. Dzieje się to przy ustalaniu sumy ubezpieczenia, gdzie wartość budynku jest pomniejszana o jego zużycie techniczne. Oraz przy kalkulacji odszkodowania, gdzie od kosztów naprawy ponownie odejmuje się wskaźnik zużycia technicznego. Takie podejście skutkuje właśnie zaniżeniem odszkodowania - mówi radca prawny Stanisław Stawiński.

Wyroki sądów i Rzecznik Finansowy w kontrze do praktyk ubezpieczycieli

Tymczasem, jak wskazuje chociażby wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 czerwca 2017 roku (V ACa 443/16), nie można zaakceptować sposobu wyliczenia odszkodowania, który zakłada dwukrotne uwzględnienie stopnia zużycia ubezpieczonych budynków. Takie postępowanie, zdaniem sądu, nie znajduje żadnego uzasadnienia w przepisach ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych i jest wysoce krzywdzące dla ubezpieczającego. Wyrok ten dotyczył sprawy, w której sąd na podstawie opinii biegłych ustalił, że wartość kosztorysowa robót koniecznych do odbudowy budynków wynosi 148 tys. zł. Tymczasem ubezpieczyciel w toku postępowania likwidacyjnego wypłacił odszkodowanie w wysokości 42 tys. zł. W podobnym tonie wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 października 2019 roku (II CSK 437/18).

Inne problemy? Jak można przeczytać w opracowaniu Rzecznika Finansowego, ubezpieczyciel zakwalifikował doszczętnie zniszczoną w wyniku huraganu stodołę do naprawy uznając, że uszkodzeniu uległa jedynie część naziemna budynku. Co za tym idzie, ustalił odszkodowanie na podstawie sporządzonego przez siebie kosztorysu naprawy, pomimo, iż budynek uległ całkowitemu zniszczeniu i - jak wykazał niezależny rzeczoznawca – nie nadawał się do odbudowy. W takiej sytuacji, według analizy Rzecznika Finansowego, zasadnym byłoby żądanie przez poszkodowanego rolnika zmiany przyjętej kwalifikacji szkody na całkowite zniszczenie. Wtedy dochodziłoby do wypłaty zdecydowanie wyższego odszkodowania.

Wśród mechanizmów zaniżania odszkodowań znajduje się też np. aspekt cenników szkód. W przypadku niepodejmowania odbudowy, remontu czy naprawy budynku wysokość szkody ustalana jest na podstawie cenników zakładu ubezpieczeń - z kolei przepisy nie określają, jakimi cennikami ubezpieczyciel powinien się kierować.

- Wykorzystywane do ustalania wysokości szkody normy zużycia technicznego budynków rolniczych określa sam zakład ubezpieczeń - stosownie do przepisów prawa budowlanego. Może to prowadzić do skrajnej arbitralności zakładu ubezpieczeń przy ustalaniu wysokości szkody. W ocenie Rzecznika nieprawidłową praktyką jest również zmniejszanie wartości robocizny o wskaźnik zużycia technicznego - dodaje mec. Stawiński.

Ponadto, z analizy Rzecznika Finansowego wynika, że pomimo wystąpienia wiatru o sile huraganu, zakłady ubezpieczeń utrzymują, że do zniszczenia budynku doszło wyłącznie z winy złego stanu technicznego tego budynku. W praktyce oznacza to, że - zdaniem zakładu ubezpieczeń - wprawdzie huragan wystąpił, to jednak nie miał żadnego wpływu na zniszczenie budynku. Takie podejście pozostaje w sprzeczności z przepisami ustawy.

Jak dochodzić swoich praw?

Rolnicy mają do dyspozycji różne narzędzia, aby walczyć o należne im odszkodowania. Powinni przede wszystkim dokładnie udokumentować szkody poprzez zdjęcia, nagrania oraz zbieranie faktur i rachunków. Można także skorzystać z opinii niezależnego rzeczoznawcy, który pomoże oszacować straty i dostarczy dowody na ich rzeczywistą wartość. Jeśli wypłacona kwota jest niewystarczająca, rolnik ma prawo złożyć odwołanie do ubezpieczyciela, a w razie dalszej odmowy – skorzystać z pomocy Rzecznika Finansowego lub organizacji rolniczych.

 Z kolei, gdy metody te nie przynoszą rezultatu, rolnicy mogą rozważyć skierowanie sprawy do sądu. Aby mieć jasność sytuacji i informację o możliwych rozwiązaniach, warto skorzystać z bezpłatnej analizy kosztorysu, która wskaże czy zaniżenie miało miejsce i jeśli tak, to na jaką kwotę - taką usługę oferują niektóre firmy.

oprac, e-red, ppr.pl