SAPARD bez tajemnic

O rozmowę na temat tego programu poprosiliśmy Andrzeja Jamrozika, p.o. dyrektora Dolnośląskiego Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Czy mogę poprosić o przypomnienie, jakie są cele, założenia i do kogo adresowany jest program SAPARD?

Celem programu SAPARD jest poprawa konkurencyjności polskiego rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego – zarówno na polskim jak i na międzynarodowym rynku, wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez rozwój infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania działalności pozarolniczej na tych obszarach, co jest bardzo ważne, bo pozwala rolnikom na uzyskanie dodatkowych dochodów nie pochodzących z rolnictwa.

Program jest kierowany przede wszystkim do trzech grup odbiorców. W działaniu pierwszym adresatem są zakłady przetwórstwa spożywczego w branżach: mleka, mięsa, ryb, owoców i warzyw. W działaniu drugim – rolnicy, osoby fizyczne, które prowadzą działalność gospodarczą na własny rachunek jako posiadacze (samoistni, czyli właściciele albo zależni – dzierżawcy) i opłacają składki KRUS czyli rolnik musi podlegać ubezpieczeniu społecznemu na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W zależności od wykształcenia wymagany jest różny staż pracy w samodzielnym prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Rolnik, który posiada wykształcenie wyższe lub średnie rolnicze nie potrzebuje legitymować się stażem pracy. Przy zasadniczym wykształceniu rolniczym wymagany minimalny staż pracy wynosi trzy lata. Jeśli rolnik posiada wykształcenie średnie lub wyższe o kierunkach innych niż rolniczy, wówczas wymagany jest pięcioletni staż pracy, a wykształcenie podstawowe lub zasadnicze o zawodzie innym niż rolniczym obliguje do posiadania dziesięcioletniego stażu pracy. Jeżeli chodzi o wykształcenie rolnicze, to uwzględnia się tu również wszystkie branże pokrewne związane z rolnictwem, np. ekonomikę rolnictwa. Staż pracy można dokumentować w dwojaki sposób przedstawiając:

1. zaświadczenie z kasy ubezpieczenia społecznego rolników o opłacaniu składek przez wymagany okres, lub

2. zaświadczenie z urzędu gminy o opłacaniu podatku rolnego za gospodarstwo i za grunty w wymaganym okresie. Można ewentualnie przedstawić także zaświadczenie z agencji własności rolnej skarbu państwa.

Trzecią grupę adresatów stanowią samorządy gminne, czyli gminy, związki między gminne i powiaty. Jest pięć schematów pomocy finansowej: inwestycje w zakresie infrastruktury wodociągowej, kanalizacyjnej, modernizacja i budowa dróg (tutaj odbiorcami są tylko gminy i powiaty), odprowadzenie odpadów i elektryfikacja. W zakresie elektryfikacji zawarte jest również wykorzystanie alternatywnych źródeł energii.

Czy po dwóch latach oczekiwań na uruchomienie programu SAPARD wiedza potencjalnych wnioskodawców: gmin, przedsiębiorców i rolników jest wystarczająca?

To się okaże. My, jako Dolnośląski Oddział Regionalny, przeprowadziliśmy 51 szkoleń dla rolników z zakresu działania drugiego. Przeszkoliliśmy 1085 uczestników, z których 257 rolników wstępnie zadeklarowało chęć uczestniczenia w programie. Szkolenia były organizowane na bazie powiatów, minimum 1 szkolenie, a w niektórych powiatach nawet 5. Poprosiliśmy samorządy powiatowe oraz ośrodki doradztwa rolniczego, aby poprzez swoje służby terenowe poinformowały o szkoleniach i dokonały naboru. Nie wprowadzaliśmy żadnych ograniczeń, każdy kto chciał mógł w nich uczestniczyć. Szkolenia były bezpłatne, organizowane przez nas i w ramach naszych kosztów.

Nie każdy beneficjant będzie miał szablonowe sytuacje. Czy – w razie trudności – wnioskodawca będzie miał możliwość skonsultować w Agencji swój indywidualny przypadek przed złożeniem aplikacji lub jej poprawienia po oddaniu i ponownego złożenia?

Tak. Procedura SAPARD-u zawiera również procedurę informacji o programie. Do tego zadania wybraliśmy dwóch najbardziej doświadczonych pracowników. U nich będzie można uzyskać wszelkie potrzebne informacje, a w razie trudniejszych przypadków skonsultujemy się z naszą centralą lub ona poprosi o wykładnię Ministerstwo Rolnictwa lub w ostateczności Komisję Europejską.

W procedurze rozpatrywania wniosków o pomoc finansową przewidziane są dwa momenty na poprawę wniosków pod względem formalnym, czyli dostarczenia wszelkich niezbędnych załączników i wypełnienia wszelkich niezbędnych rubryk. Jeżeli pracownik weryfikujący wniosek stwierdzi uchybienia, wówczas każdy z beneficjantów otrzyma od nas pisemną informację o nich wraz z podaniem terminu, do którego należy je usunąć. Termin ten niestety będzie krótki. Na uzupełnienie/ poprawienie wniosku i jego ponowne złożenie do Oddziału Regionalnego będzie tylko siedem dni, ponieważ jesteśmy pod ścisłym reżimem czasowym. Później te wnioski będą sprawdzane pod kątem merytorycznym i zgodności z zasadami i kryteriami SAPARD-u . Jeżeli jeszcze zostaną stwierdzone uchybienia, które będzie można usunąć, to powiadomimy wnioskodawcę. Są jednak uchybienia, których nie będzie można poprawić. Na przykład, wniosek nie będzie odpowiadał kryteriom, jeśli np.będzie wnioskowana za duża kwota. Wtedy, niestety, procedury nie przewidują możliwości poprawienia. I tu mam prośbę do rolników, w przypadku wątpliwości czy niejasności proszę nas pytać. My udzielimy wszelkich konsultacji i informacji, ale ze zrozumiałych względów nie możemy tych wniosków wypełniać osobiście. Mamy ok. dwa miesiące na rozpatrzenie każdego wniosku z działania drugiego , a w międzyczasie wniosek podlega jeszcze czternastodniowemu okresowi sprawdzenia pod kątem oceny techniczno- ekonomicznej w Regionalnym Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich.

Ulotki i druki wniosków z instrukcjami rozesłaliśmy do gmin, starostw powiatowych, izb rolniczych, Urzędu Wojewódzkiego, Urzędu Marszałkowskiego związków zawodowych i wszystkich Agencji Rozwoju Regionalnego. Ostatnio wysłaliśmy informację do tych wszystkich instytucji, że otrzymane od nas druki SAPARDU mogą być kserowane z prośbą o umożliwienie ich powielenia rolnikom. Decyzję o kserowaniu druków podjęto po to, aby rolnik np. z jeleniogórskiego nie musiał jechać po druki do Wrocławia. Dążymy do tego, aby druki były tak zabezpieczone, że można by je było drukować z naszych stron internetowych, a jeszcze lepiej, aby mogły być wypełniane na komputerze w szablonie. Gdyby beneficjanci mogli nam składać wnioski w postaci papierowej i elektronicznej, to w bardzo znacznym stopniu ułatwiłoby nam wprowadzanie wniosków do bazy. Na dzień dzisiejszy wprowadzenie wniosku zajmuje ponad godzinę czasu.

Od kiedy i do kiedy będą przyjmowane wnioski?

Wnioski będą przyjmowane od 17 lipca. Terminy wyglądają następująco. W działaniu pierwszym jest to okres 3 miesięcy od daty rozpoczęcia przyjmowania wniosków. W działaniu trzecim okres wyniesie 2 miesiące. Jeżeli natomiast chodzi o rolników, czyli w działaniu drugim, to nie ma określonego terminu docelowego. Jest określony termin „od” i będzie on trwał do wyczerpania środków w ramach puli przypadającej na działanie drugie dla Dolnego Śląska. O wyborze wniosku od rolników będzie decydowała jedynie data złożenia kompletnego wniosku. A zatem, jeśli ktoś złoży wniosek i ten wniosek będzie musiał być w jakiś sposób poprawiany - w warunkach o jakich mówiliśmy wcześniej - to może się okazać, iż w międzyczasie wpłynie inny, kompletny wniosek. Może się zatem zdarzyć, że wniosek odesłany do poprawy nie zakwalifikuje się dlatego, że ten kompletny wniosek będzie pierwszy na liście do realizacji. To może się zdarzyć w sytuacji wyczerpywania się środków z rocznej "koperty regionalnej".

Komisarz UE ds. rolnictwa F. Fischler właśnie przed paroma dniami podpisał tzw. dokument akredytacyjny, który przyznaje Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 520 mln euro, czyli dwa i pół miliarda złotych. Jaka kwota przypada na Dolny Śląsk?

Koperta regionalna na Dolny Śląsk z rocznej umowy finansowej na rok 2000 wynosi ok. 6 mln zł na działanie drugie i ok. 23,5 mln. na działanie trzecie. Tu chcę zaznaczyć, że w programie SAPARD będą nas jeszcze czekały pule środków na rok 2001,2002 i 2003, gdyż program jest przewidziany do realizacji w latach 2000-2006, ale nie dłużej niż do momentu wejścia do Unii Europejskiej. Jeśli chodzi o roczne umowy finansowe na rok 2000 i 2001, które już są podpisane, to procedura składania wniosków i zakończenie inwestycji muszą być zamknięte do 31 lipca przyszłego roku. To bardzo krótki okres czasu.

Jak wyglądają procedury w tym programie?

Moim zdaniem największą słabością SAPARD-u jest fakt, że środki są przyznawane na zasadzie refundacji. Program polega na tym, że beneficjent najpierw sam finansuje inwestycję, a dopiero po jej zakończeniu ma wypłacone przyznane pieniądze pod warunkiem, że zrealizuje ją zgodnie z umową. Do nas wnioski o pomoc finansową na inwestycję będą mogły spływać przez kilka miesięcy na przykład w działaniu trzecim do 15 września. My przez około 2-3 miesiące będziemy mieli czas na rozpatrzenie wniosków. Po ich złożeniu i pozytywnym rozpatrzeniu w każdym schemacie nastąpi podpisanie umowy. Wnioski na środki w działaniu pierwszym i trzecim będą podlegały ocenie punktowej na podstawie kryteriów. Będzie sporządzona lista rankingowa i wnioski z górnej części listy rankingowej będą otrzymywały promesę. Potem gmina będzie przystępowała do procedury przetargowej ( wg. Instrukcji KE ), która jest niestety długa a jej jedynym kryterium jest cena. Cała procedura będzie weryfikowana przez Oddział Regionalny i po pozytywnej ocenie nastąpi podpisanie umowy między samorządem a Agencją. Dopiero wówczas gmina będzie mogła przystąpić do realizacji zadania. Zatem inwestycja będzie mogła rozpocząć się najwcześniej w lutym lub marcu. Tak samo rolnik, dopiero po podpisaniu umowy będzie mógł przystąpić do inwestycji . Środki kwalifikowane są zaliczane bowiem dopiero od momentu podpisania umowy. Do 12% kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia będzie mogło być rozliczonych jako koszty ogólne poniesione na przygotowanie inwestycji i projektów. Jednak te koszty będą mogły być zaliczone tylko wtedy, jeśli zostały poniesione po dacie akredytacji, czyli po dniu 28 czerwca 2002 roku. Zwrot kosztów kwalifikowanych nastąpi po zakończeniu inwestycji i po zapłaceniu jej rachunków, czyli po rozliczeniu inwestycji . W działaniu trzecim jest możliwość podziału inwestycji na dwa etapy i po zakończeniu etapu pierwszego, będzie można wystąpić o zwrot części dotacji. Ale już we wniosku trzeba zaznaczyć, że inwestycja jest dwu etapowa. Przypomnę raz jeszcze, że cała inwestycja musi być zakończona do 31 lipca przyszłego roku, a wniosek o spłatę dotacji musi być złożony najpóźniej do 10 sierpnia przyszłego roku. Czasu jest więc bardzo mało. Największym naszym przeciwnikiem są właśnie bardzo napięte terminy na realizację SAPARD- u.

W przypadku rolników nie ma możliwości dzielenia inwestycji na etapy. Na dobrą sprawę rolnik będzie musiał w okresie - od 3 do kilkunastu miesięcy zainwestować 100%. swoich środków. Niestety dotacji z SAPARD-u nie można łączyć z kredytami preferencyjnymi z dopłatami AR i MR. Aby rozwiązać problem braku środków własnych, kilka banków po rozmowach z Agencją stworzyły nowy produkt w postaci kredytów "pomostowych", żeby rolnicy, gminy i przedsiębiorcy, którzy podpiszą z nami umowy mogli sfinansować inwestycję i wystąpić o zwrot dotacji z SAPARD-u. Jednym z zabezpieczeń kredytów "pomostowych" będzie właśnie nasza umowa. Oprocentowanie tych kredytów wyniesie około 10%. Często słyszę zarzut że, konieczność korzystania z kredytu komercyjnego spowoduje iż jego obsługa będzie droższa niż wartość dotacji i lepiej korzystać z kredytu preferencyjnego. Nie jest to prawdą. Według moich obliczeń koszty obsługi kredytu "pomostowego" wyniosą od 4% do 6%, czyli o tyle zmniejszy się realna wartość dotacji. Oczywiście, kryteria i procedury SAPARD-u są trudniejsze, ale pamiętajmy też o tym, że kredyt – nawet preferencyjny – trzeba spłacić w 100% plus odsetki. Według naszych symulacji wynika, że w każdym jednym przypadku bardziej opłaca się skorzystanie z SAPARD-u, bo tu dostaniemy zwrot kosztów minus oprocentowanie kredytu "pomostowego". Oczywiście w dalszym ciągu dostępne będą kredyty preferencyjne i decyzję o tym czy realizować inwestycję przy ich pomocy czy też z SAPARD-u każdy będzie mógł podjąć indywidualnie.

Co Pan sądzi o programie SAPARD?

Moim zdaniem SAPARD ma dwie wartości; pierwsza - wymiar ekonomiczny, a druga - nie mniej ważna - wymiar edukacyjny. Myślę, że program jest dobrą okazją, abyśmy my - jako Polacy, rolnicy, a także "my" jako instytucje tj. Ministerstwo Finansów , Ministerstwo Rolnictwa, Agencja Płatnicza itd. nauczyli się korzystać ze środków Unii Europejskiej. Abyśmy nie popełniali błędów niektórych krajów, które wcześniej weszły do Unii Europejskiej i przez długie lata nie wykorzystywały znacznej części tych środków .

Na dzień dzisiejszy - tylko w ramach środków funduszy strukturalnych na rolnictwo, czyli w Programie rozwoju obszarów wiejskich - Unia proponuje nam co najmniej pięciokrotnie większe środki niż program SAPARD. To dla nas duża szansa. Po raz pierwszy w historii Unia udostępniła środki krajom kandydującym i to było jedną z przyczyn, że program SAPARD był tak długo uruchamiany. Bruksela ponad rok zastanawiała się jak te środki przekazać kandydatom zanim wydała rozporządzenie finansowe regulujące tą kwestię, które do prawa polskiego zostało wprowadzone wieloletnią umową finansową 25 stycznia 2001 roku. Dopiero od tego dnia można było faktycznie przystąpić do tworzenia procedur programu. Były one tworzone wcześniej ale z uwagi na brak ostatecznych rozstrzygnięć zachodziła konieczność ciągłej ich modyfikacji . Za to teraz - widzimy to przy tworzeniu procedur do działania czwartego, że czas ich tworzenia jest znacznie krótszy. Unia ma już doświadczenie i my wiemy jak je pisać. Obecnie w Ministerstwie Rolnictwa trwa także opracowywanie Programu Operacyjnego dla Programu rozwoju obszarów wiejskich,jednego z kilku programów w ramach przyszłych Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej. Mam nadzieję , że doświadczenia zdobyte przy SAPARD - zie zostaną wykorzystane i uda się wynegocjować łagodniejsze kryteria dostępności środków.

Czy Polska zdąży w pełni wykorzystać przyznane środki ?

Pieniędzy nie jest dużo. W działaniu drugim starczy ich maksymalnie dla 120 wniosków przy minimalnej dotacji 50 tys. zł. Ale warto je wykorzystać i co bardzo ważne – wiele się przy tym nauczyć. Mam nadzieję, że zdobyte cenne doświadczenia wykorzystamy w przyszłości. Ogólna kwota przyznana Polsce wynosi około 710 mln euro przeznaczonych na lata 2000, 2001, 2002 i 2003. Rząd Polski podpisał do tej pory z Komisją Europejską dwie umowy finansowe: na rok 2000 - w wysokości 171,6 mln euro i na rok 2001 - w wysokości 175 mln euro. Dodać do tego trzeba wymagane współfinansowanie z budżetu krajowego w wysokości 25% .Struktura SAPARD-u wygląda bowiem następująco: UE - 3/4 , budżet polski 1/4. Jeśli chodzi o Dolny Śląsk, to przypominam, że nasza koperta przedstawia się następująco: 6 mln zł na działanie drugie, 23,5 mln na działanie trzecie, a działanie pierwsze stanowi 37,3 proc. ogólnej sumy SAPARD-u. W tegorocznym budżecie są zarezerwowane środki w wysokości 160 mln. Środków na pewno wystarczy na ten rok, ale faktycznych wypłat w tym roku nie będzie, jeśli będą - to sporadycznie w działaniu drugim. Wypłaty będą realizowane przede wszystkim w przyszłym roku. Chętnych do składania wniosków nie powinno zabraknąć, ale z powodów technicznych boję się, czy wszystkie środki zostaną wykorzystane. Przydałoby się nam przedłużenie o rok okresu realizacji dwóch pierwszych transz programu i mam nadzieję, że zostanie to wynegocjowane, gdyż w przeciwnym razie z uwagi na bardzo krótkie terminy część środków nie zostanie wykorzystana. W działaniu drugim zagrożeniem jest trudna sytuacja w większości kierunków produkcji objętych SAPARD- em . Podjęcie decyzji inwestycyjnych przez rolników nie będzie sprawą łatwą. Uważam natomiast ,że u nas na Dolnym Śląsku najwięcej wniosków złożonych zostanie w schemacie dotyczącym różnicowania działalności produkcyjnej gospodarstw rolnych. Jest on przeznaczony na wsparcie inwestycji poza rolnictwem tradycyjnym np: chów koni, strusi, jeleni, hodowla ryb, pszczół, warzywnictwo, sadownictwo, szkółkarstwo, uprawa roślin ozdobnych, wikliny, grzybów i.t.p. a także wstępne przetwórstwo na poziomie gospodarstwa lub przygotowanie produktów rolnych wytworzonych we własnym gospodarstwie do sprzedaży poprzez ich mycie, sortowanie, pakowanie , konfekcjonowanie.

Poproszę jeszcze o kilka słów na temat IACS-u. Jak przebiegają przygotowania na Dolnym Śląsku i w innych regionach do wdrażania Krajowego Systemu Ewidencji Gospodarstw Rolnych i Zwierząt Gospodarskich ?

W strukturze Oddziału Regionalnego, zgodnie z nową strukturą Agencji, będą wydzielone piony. Jednym z pionów będzie biuro SAPARD- i my w tej chwili skupiamy się na tym programie, zgodnie z tym do czego zostaliśmy powołani. W dniu 15 kwietnia b.r. zostali powołani pełnomocnicy prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa do stworzenia struktur IACS-u. Pełnomocnicy obecnie zajmują się poszukiwaniem siedzib na wspólną siedzibę wojewódzką IACS-u i SAPARD-u oraz 26 siedzib powiatowych na potrzeby IACS-u. Nie będzie struktur powiatowych biura SAPARD. IACS będzie miał strukturę powiatową, wojewódzką i centralną. Wszystkie te struktury będą połączone sieciami komputerowymi do przekazywania bezpośrednich danych. IACS będzie miał kilka działów. W tym roku został utworzony dział identyfikacji i rejestracji zwierząt. Akcja kolczykowania zacznie się od 1 września b.r.i ma zostać zakończona do końca tego roku . Biura IACS-u w większości będą znajdowały się w lokalach wynajętych od samorządów powiatowych lub gminnych oraz będących w zasobach Skarbu Państwa.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Maria Kordas