Rozmawialiśmy z dr Krzysztofem Łyskawą z Katedry Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu

Jakie działania w Unii Europejskiej podejmuje się w przypadku zjawisk niepożądanych w rolnictwie ?

Krzysztof Łyskawa: - - Zrozumienie pochodzenia i specyfiki oraz skutków poszczególnych rodzajów ryzyka powinno prowadzić do strategii zarządzania ryzykiem. W wypadku produkcji rolnej celem zarządzania ryzykiem powinna się stać poprawa lub utrzymanie dochodu gospodarstwa rolnego, oraz jego stabilność finansowa i organizacyjna. Instrumenty zarządzania ryzykiem rolnym mogą być związane zarówno z decyzjami na poziomie gospodarstw rolnych, jak i polityki państwa. Powinnością państwa jest przygotowanie konkretnych instrumentów do kształtowania tego zarządzania ryzykiem lub stworzenie odpowiednich ram funkcjonowania. W Unii Europejskiej, w ramach WPR, nieustannie trwają prace na temat zarządzania ryzykiem. Parlament Europejski w 2006 roku opracował rezolucje w sprawie zarządzania ryzykiem i postępowania w sytuacjach kryzysowych w rolnictwie (2005/2053(INI)). Dokument wskazywał na konieczność realizacji świadomego zarządzania ryzykiem przez producentów rolnych, przy czym działania wspierające to zarządzanie mają zgodnie z WPR służyć przede wszystkim pożytkowi ogółu, gwarantując zaopatrzenie ludności w zdrową żywność i surowce rolnicze oraz ochronę środowiska naturalnego. Poszukiwanie nowych rozwiązań w ramach WPR doprowadziło do uchwalenia specjalnego rozporządzenia Rady (rozporządzenie 73/2009), które wprowadziło nowe narzędzie w zakresie zarządzania ryzykiem – fundusze wzajemne (mutual fund), które dalej będą zwane Funduszami Wzajemnego Wsparcia.

Jak stosuje się Fundusze Wzajemnego Wsparcia ?

Krzysztof Łyskawa: - Od samego początku celem funkcjonowania funduszy było pokrywanie zdarzeń, które mają charakter katastroficzny. Jest to związane z zaangażowaniem środków publicznych i koniecznością realizacji postulatów WTO w zakresie tzw. „green box” oraz Komisji Europejskiej i dozwolonej, dodatkowej pomocy. W efekcie zakresem działalności funduszy objęto przede wszystkim zjawiska, które mają charakter klęsk żywiołowyc hOznacza to, że wypłata pojawiłaby się tylko wówczas, gdy w wyniku mrozu, gradu, działania lodu, deszczu lub suszy, zniszczeniu ulegnie ponad 30% średniej rocznej produkcji danego rolnika z ubiegłych trzech lat lub średniej z trzech lat opartej na okresie pięciu ubiegłych lat, z wyłączeniem wartości najwyższej i najniższej. Dodatkowo niekorzystne zjawisko klimatyczne, które można określić jako klęskę żywiołową, musiało być formalnie uznane za klęskę żywiołową przez organy publiczne. Zgodnie z propozycjami nowych regulacji w ramach projektowanych zapisów art. 39 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) istnieje możliwość powołania do istnienia funduszy, które będą pokrywały straty gospodarcze spowodowane wystąpieniem niekorzystnego zjawiska klimatycznego, chorobami zwierząt lub roślin, inwazją organizmów szkodliwych lub incydentami środowiskowymi. Środki w ramach II filaru WPT mogą posłużyć do pokrycia: kosztów administracyjnych zainicjowania takiego utworzenia funduszu, przy czym powinny zostać one rozłożone na okres nie przekraczający trzech lat, kwot wypłaconych przez fundusz wspólnego inwestowania jako finansowanie strat u rolników i ewentualnych odsetek od pożyczek komercyjnych zaciągniętych przez fundusz w celu wypłaty odszkodowań/świadczeń dla rolników, rekompensaty finansowej w przypadku kryzysu. Kluczowym elementem sprzyjającym tworzeniu funduszy wzajemnego wsparcia jest możliwość dofinansowania ze środków II filara WPR do 65% wysokości wydatków, zarówno w zakresie kosztów administracyjnych, jak i innych wydatków. Rozwiązania oparte o mutual fund najbardziej prężnie, funkcjonują obecnie w Włoszech i Holandii. We Włoszech idea wzajemności została osadzona na 66 grupach producenckich zrzeszonych w jedną organizację. Głównym zadaniem tych stowarzyszeń jest oferowanie narzędzi do zarządzania ryzykiem produkcyjnym (głównie związanym z warunkami klimatycznymi), przy czym wykorzystywane są w tym przypadku zarówno ubezpieczenia, jak i mutual fund. Przyjęto zasadę, iż funkcjonowanie dotowanych ubezpieczeń upraw (straty katastroficznych, czyli powyżej 30% produkcji) powinny zostać uzupełnione rozwiązaniem, gdzie pokrywana będzie strata poniżej szkody katastroficznej, ale która również może zachwiać stabilnością gospodarstwa rolnego. W tym zakresie mutual fund jest alternatywą dla komercyjnej ochrony ubezpieczeniowej (niedotowanej). Jednocześnie mutual fund wypłaca odszkodowania tylko tym rolnikom, którzy w tym samym zakresie ochrony przystąpili do ubezpieczenia szkód w plonie powyżej poziomu 30%. Warunki ochrony są w obu przypadkach jednakowe. W koncepcję odszkodowania z mutual fund wpisano jednak możliwość redukcji wypłat, jeśli środki funduszu będą niewystarczające do pokrycia wszystkich zgłoszonych strat. Przewiduje się także możliwość przekazania części ryzyka do ubezpieczenia. Dodatkowo mutual fund pokrywa szkody nieubezpieczalne w ramach normalnych ofert rynkowych. W Holandii idea wzajemności została ponownie dostrzeżona w zakresie zarządzania ryzykiem w produkcji rolnej po ekstremalnych szkodach w latach 90-tych (klasyczny pomór świń – 1997, susza i powodzie – 1999, pryszczyca – 2001). Z inicjatywy rządu, organizacji rolniczych i samych zakładów ubezpieczeń utworzono system specjalistycznych, nie nastwionych na zysk organizacji, których zdaniem było ubezpieczanie zdarzeń niepokrywanych przez ubezpieczenia prywatne w zakresie hodowli trzody chlewnej czy uprawy ziemniaków. Działania te wskazały również na konieczność dostosowywania pokrycia w ramach funkcjonowania form wzajemnych do oczekiwań osób ubezpieczonych. Specyfika rolnictwa w poszczególnych krajach powoduje różne oczekiwania co do zakresu chronionych zdarzeń oraz zasad likwidacji szkód.

Jakie działania należy podjąć w Polsce w celu zainicjowania funkcjonowania funduszy wzajemnego wsparcia ?

Krzysztof Łyskawa: - W celu zainicjowania funkcjonowania funduszy w Polsce należy przygotować odpowiednie regulacje, które pozwolą dookreślić m.in. zasady tworzenia statutu funduszu, powoływania władz, bieżącego zarządzania, czy zasad tworzenia i prowadzenia rejestru (propozycja prowadzenia takiego rejestru przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi). Z punktu widzenia organizacyjnego rozwiązanie to może zostać oparte na funkcjonujących spółdzielniach, grupach producenckich, czy zrzeszeniach rolników. Rozwiązanie takie daje również możliwość wzmocnienia rozwoju spółdzielczości, ale przede wszystkim spopularyzować, ponownie ideę wzajemności wśród rolników. Należy również podkreślić, iż regulacje unijne wskazują właśnie mutual fund jako sposób prowadzenia zupełnie nowego instrumentu zarządzania ryzykiem w rolnictwie, czyli funduszy stabilizacji. Czynnikiem uprawniającym do pobrania świadczenia z funduszu stabilizacji dochodu jest określony w rozporządzeniu spadek indywidualnego dochodu rolnika o więcej niż 30% w odniesieniu do: średniego rocznego dochodu indywidualnego rolnika z poprzednich trzech lat lub średniej z trzech lat opartej na okresie pięciu wcześniejszych lat, z wyłączeniem wartości najwyższej i najniższej. Wypłata z funduszu dla rolnika nie może przekroczyć 70% utraconych dochodów. W kontekście coraz częściej pojawiających się w UE głosów o ograniczaniu czy wręcz likwidacji dopłat bezpośrednich właśnie fundusz stabilizacji dochodów może się stać narzędziem, które przejmie ich rolę. Powołanie funduszy pozwoli na wykorzystanie środków w ramach II filaru WPR, ale pozwoli również na przygotowanie się Polski do działania w przypadku ograniczenia możliwości stosowania funkcjonujących obecnie ubezpieczeń dotowanych upraw i zwierząt gospodarskich.