W Polsce potencjał produkcji rolnej jest bardzo duży. Jest także miejsce dla wszystkich rodzajów gospodarstw rolnych. Kierunek rozwoju, który powinien być realizowany przez polską politykę rolną, to nadanie właściwego tempa i charakteru niezbędnym zmianom strukturalnym w rolnictwie.
Struktura obszarowa rolnictwa w Polsce jest zła, zwłaszcza w porównaniu z rozwiniętym rolnictwem krajów Unii Europejskiej. W efekcie słaba jest także konkurencyjność polskich gospodarstw na tle innych krajów, mimo relatywnie znaczących zasobów użytków rolnych.
Uważamy, że powyższy problem będzie w najbliższych latach narastał, ponieważ władza i instytucje państwowe od wielu lat realizują działania prowadzące do likwidacji gospodarstw rolnych dzierżawiących grunty z Zasobów Własności Skarbu Państwa, co jest sprzeczne z interesem ekonomicznym i społecznym kraju.
W pierwszej kolejności przedstawiamy propozycje zmian, a następnie ich uzasadnienie. Uważamy, że przedstawione propozycje leżą w interesie Skarbu Państwa, dzierżawców i społeczeństwa.
PROPONOWANE ROZWIĄZANIA
Proponujemy, aby Pan Minister rozważył potrzebę zmian w przepisach regulujących dzierżawę nieruchomości rolnych w następującym zakresie:
1. Możliwość wydłużania okresu istniejących umów dzierżaw dla dzierżawców, którzy w trakcie trwania umowy dzierżawy wyłączyli 30% dzierżawionego areału zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa (ustawa z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. 2011.233.1382), i dzierżawców, którzy byli z tego obowiązku zwolnieni na okres od 8 do 15 lat, również dla dzierżawców nieruchomości niebędących osobami prowadzącymi gospodarstwo rodzinne w rozumieniu przepisów o kształtowaniu ustroju rolnego. W tym możliwość wydłużenia dzierżawy o okres co najmniej 15 lat, w przypadku gdy produkcja roślinna jest połączona z produkcją zwierzęcą, a dzierżawiony areał jest konieczny do zachowania hodowli.
W ramach zasady równości (która została zagwarantowana w Konstytucji RP w art. 32 i która stanowi, że wszyscy wobec prawa są równi) każdy ma prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Należy zauważyć, że gospodarstwa rodzinne stanowią 99,7% wszystkich gospodarstw rolnych w Polsce i użytkują 91,4% całości użytków rolnych. Paradoksalnie oznacza to, że dzierżawcy i właściciele, którzy nie prowadzą gospodarstw rodzinnych, są w zdecydowanej mniejszości.
Można szacować, że tylko około 150–200 tys. gospodarstw uzyskuje poziom dochodów z produkcji rolniczej zapewniający realizację celu konsumpcyjnego i rozwojowego. Ten fakt prowadzi do prostych wniosków – Polska zobowiązana jest uporządkować relacje zachodzące pomiędzy wydzierżawiającym a dzierżawcami, a nadrzędnym celem, który przyświeca działaniom Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jest zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego Rzeczpospolitej Polskiej. Cel ten można osiągnąć, integrując środowisko dzierżawców i zabezpieczając odpowiednią skalę produkcji przy udziale gospodarstw towarowych, które dostarczają ilość produktów wyrównanych jakościowo i wagowo – takich produktów oczekują konsumenci jako odbiorcy finalni. Ponadto większość towarowych gospodarstw rolnych gospodarujących na gruntach ZWRSP nie tylko stawia na wykwalifikowaną kadrę pracowniczą i posiada odpowiednie kompetencje, lecz także wprowadza do produkcji innowacyjne rozwiązania i nowoczesne technologie, a przy tym jest integratorem i szansą rozwoju dla sąsiadujących małych gospodarstw. Z kolei z punktu widzenia ekonomicznego, stabilności gospodarowania oraz wymogów stawianych w ramach Europejskiego Zielonego Ładu rolnicy, zarówno do 300 ha, jak i powyżej, ze względu na konieczność zmiany mentalności w podejściu do agrotechniki i edukacji biologii gleby będą musieli inwestować, a przy racjonalnym gospodarowaniu takie działania można podjąć tylko na wieloletnich dzierżawach lub wykupionych gruntach.
2. Możliwość przedłużania umów dzierżaw bez kolejnych wyłączeń, w uzasadnionych przypadkach warunkowego prawa KOWR-u, uprawniającego do wyłączenia nie więcej niż 10% dzierżawionych gruntów.
Zawierane na piśmie umowy dzierżawy, na okres od 8 do 30 lat, z ujednoliconymi prawami i obowiązkami właściciela i dzierżawcy, miały stanowić gwarancję bezpiecznego gospodarowania, potwierdzoną ustawowym uprawnieniem dzierżawcy do przedłużenia umowy dzierżawy bez przetargu lub nabycia nieruchomości na zasadach pierwszeństwa. Jak się w praktyce okazuje, wyrażenie zgody na wyłączenie gruntów w myśl art. 4 i 5 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U.2011.233.1382) w żadnym razie nie stanowi przesłanki decydującej o przedłużeniu umów dzierżawy bez dalszych wyłączeń.
Każdorazowe wyłączenie gruntów przy przedłużaniu umowy dzierżawy powinno podlegać analizie m.in. w oparciu o inwestycje, zatrudnienie, organizację produkcji, wyniki produkcyjne i ekonomiczne gospodarstwa rolnego. Biorąc pod uwagę rosnące wymagania rynkowe, w poczynionej inwestycji nie są celowe kolejne wyłączenia (będące warunkiem przedłużenia umowy dzierżawy) znacznie osłabiające potencjał i kondycję gospodarstw rolnych. Powiększenie indywidualnych gospodarstw rodzinnych nie może odbywać się kosztem innowacyjnych, zmechanizowanych, dobrze prosperujących podmiotów. Z kolei nadinterpretacja art. 23 Konstytucji RP (który mówi, że podstawą ustroju rolnego są gospodarstwa rodzinne) może doprowadzić do takiej sytuacji: gospodarstwa rolne, które zainwestowały ogromne środki finansowe, swoją wiedzę i doświadczenie, przestaną istnieć, zostaną z ogromnym długami, a ich pracownicy – bez pracy.
WNIOSKI
1. Stoimy na stanowisku, że zmiana treści Zarządzenia nr 105/2020/Z w sprawie wykonywania umowy dzierżawy nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa pozwoli na sprawne uregulowanie istniejącego stanu rzeczy, dając poczucie bezpieczeństwa wydzierżawiającemu i dzierżawcy. Brak stabilności gospodarowania wynikający z krótkich umów dzierżaw oraz wyłączenie części ziemi w celu powiększenia lub utworzenia gospodarstw rodzinnych będzie miało wiele negatywnych skutków. Następstwem likwidacji gospodarstw rolnych najlepiej przygotowanych do zmian będzie spadek innowacyjności w sektorze rolnym, bo małe gospodarstwa nie przejmą roli, jaką dziś pełnią duże przedsiębiorstwa rolne. Innowacje wymagają dużych nakładów inwestycyjnych, ale i świadomości, że jest to konieczny kierunek rozwoju. Uważamy, że likwidacja dużych i dobrze funkcjonujących przedsiębiorstw przyniesie szkodę małym i średnim gospodarstwom rolnym. Ucierpi bowiem rozwój całego sektora rolno-spożywczego.
2. Dalszy rozwój gospodarstw oraz stabilność gospodarowania wymagają regularnych inwestycji, bez których nie może być mowy o postępie technologicznym. Z kolei inwestycje wymagają dużych nakładów finansowych cechujących się długim okresem zwrotu. Warunkiem koniecznym zapewnienia rozwoju najbardziej perspektywicznych gospodarstw rolnych jest zagwarantowanie przez władze państwa poczucia trwałości umów dzierżaw – minimum 15 lat. Każdy dobry gospodarz – niezależnie od wielkości posiadanego areału, skali produkcji, kraju pochodzenia – planuje i przewiduje, co będzie za rok, co będzie za dwa, co wydarzy się za dziesięć lat. Każde planowanie i przewidywanie jest ściśle powiązane z posiadanym areałem. Warto również zwrócić uwagę, że produkcja rolna w swojej naturze ma długie cykle produkcyjne i cechuje się niską rentownością. Fakt ten uzasadnia potrzebę szczególnej dbałości o stabilność stosunku prawnego łączącego Skarb Państwa i dzierżawców.
3. Biorąc pod uwagę rentowność gospodarstw indywidualnych, których budżet często w sporym stopniu opiera się na dopłatach, a ich właściciele dodatkowo wykonują prace pozarolnicze, trudno spodziewać się, aby to właśnie one przejęły funkcję wsparcia lokalnej społeczności. Osoby zarządzające gospodarstwami towarowymi mają pełną świadomość społecznej odpowiedzialności biznesu. Przedsiębiorstwa te ze względu na miejsce prowadzonej działalności są często jedynym dużym pracodawcą. Działają na rzecz lokalnej społeczności poprzez wsparcie szeregu instytucji, tj. domów kultury, szkół i przedszkoli, klubów sportowych, jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej. Przeznaczają pieniądze na poprawę infrastruktury czy ochronę środowiska. W momencie kiedy duże gospodarstwa zostaną zlikwidowane lub ich rentowność spadnie do niskiego poziomu, ze strony lokalnych instytucji pojawią się oczekiwania, aby dotychczasowe komercyjne wsparcie społeczności lokalnej przejęły samorządy. Dlatego Skarb Państwa powinien ocenić, kto jest wartościowym dzierżawcą, biorąc pod uwagę m.in. wyniki produkcyjne, terminowe opłacanie zobowiązań publicznoprawnych, rzetelność, miejsca pracy i ważność dla lokalnej społeczności.
4. Działania prowadzące do zabierania ziemi gospodarstwom rolnym dzierżawiącym grunty państwowe nie rozwiążą problemów gospodarstw rodzinnych, bo ziemi jest za mało, a małe gospodarstwa nie od razu będą w stanie przejąć zaopatrzenie dużych zakładów produkcyjnych, głównie ze względu na skalę swojego działania. Z kolei pośrednicy, markety oraz duże zakłady przetwórcze wobec małych, niezorganizowanych ekonomicznie oraz prawnie gospodarstw będą wykorzystywać swoją przewagę konkurencyjną, oferując niekorzystne zapisy w umowach oraz niskie ceny zakupu produktów rolnych, lub zdecydują się na zakupy od zagranicznych dostawców produktów, które są wyrównane jakościowo i wagowo.
Powstrzymanie działań prowadzonych przeciwko dzierżawcom jest możliwe w obecnym stanie prawnym. Dlatego Zarząd Związku Pracodawców – Dzierżawców i Właścicieli Rolnych podkreśla, że należy chronić gospodarstwa dzierżawców, ponieważ odgrywają one znaczącą rolę w zaopatrywaniu kraju w produkty rolno-spożywcze, zapewniając bezpieczeństwo żywnościowe, oraz pełnią funkcję integratora, przez co mniejsze gospodarstwa zyskują dostęp do wiedzy, technologii, kapitału i rynków zbytu. To właśnie ta grupa gospodarstw decyduje o konkurencyjności polskiego rolnictwa.
Każda ingerencja Skarbu Państwa w umowy dzierżawy, których stroną jest dobry gospodarz, prowadzi do destabilizacji produkcji roślinnej i zwierzęcej, co bezpośrednio przekłada się nie na wzmocnienie, tylko osłabienie polskiego rolnictwa.
Związek Pracodawców – Dzierżawców i Właścicieli Rolnych
.png)
Zaloguj przez Facebook
