Więcej miejsc pracy poza rolnictwem

Bezrobocie i nadmiar zasobów ludzkich na wsi to jeden z głównych problemów polskiego rynku pracy. Instytucje badawcze szacują, że całkowita liczba bezrobotnych na wsi, tj. zarejestrowanych i ukrytych, wynosi dziś około 2 mln. Stanowi to prawie 2/3 wszystkich bezrobotnych w Polsce.

Osoby pozbawione pracy na wsi to najczęściej ludzie bezrolni, niewykształceni, z niską kulturą pracy, którzy mają kłopoty z odnalezieniem się w zmieniających się warunkach społeczno-gospodarczych w naszym kraju – oceniają eksperci niezależnych instytutów badawczych, autorzy raportu „Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej”. Wyż demograficzny dorzuca do tej rzeszy bezrobotnych kolejne liczne roczniki młodzieży wchodzącej na rynek pracy. Ponadto pojawienie się młodych ludzi szukających zatrudnienia nie jest równoważone liczbą starszych odchodzących na emeryturę. 

Na polskiej wsi notuje się dramatycznie wysoki wzrost netto ludności w wieku produkcyjnym – oceniają eksperci. Obecna struktura demograficzna każe przypuszczać, że przyrost ten wyniesie ok. 450 tys. osób do 2010 r. Dodając do tego tych, którzy w wyniku restrukturyzacji rolnictwa odchodzą od produkcji rolnej, należy się spodziewać w najbliższych 5–10 latach dalszego wzrostu liczby osób poszukujących pracy na wsi – nawet do 700–800 tys. Jakakolwiek propozycja rozwiązania tego problemu oznacza podjęcie działań zmierzających do utworzenia pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich. Bez tego przeprowadzenie restrukturyzacji rolnictwa nie będzie możliwe. 

Mechanizmy i pieniądze

Konsekwencją wejścia Polski do Unii Europejskiej będzie objęcie rolnictwa i obszarów wiejskich mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Obecne wprowadzane do WPR zmiany umożliwią, w ocenie specjalistów, poprawę zasobów pracy na polskiej wsi dzięki tworzeniu tam nowych form zatrudnienia, ze wzmożonym respektowaniem ochrony środowiska i uniknięciem nadmiernej intensyfikacji produkcji, co od wielu lat jest problemem krajów członkowskich Wspólnoty. 

WPR ma na celu nie tylko finansowe wsparcie rolnictwa (tzw. pierwszy filar). Jej zadaniem jest też promowanie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich za pomocą narzędzi tzw. II filaru: działań zawartych w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) i realizacji Sektorowego Programu Operacyjnego (SPO), który znajduje odzwierciedlenie w Narodowym Programie Rozwoju (NPR) zakładającym „rozwój konkurencyjnej gospodarki bazującej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do długofalowego i harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia”.

Na polskiej wsi notuje się dramatycznie wysoki wzrost netto ludności w wieku produkcyjnym. Obecna struktura demograficzna każe przypuszczać, że przyrost ten wyniesie ok. 450 tys. osób do 2010 r.

Udział Polski w WPR spowoduje ogromną zmianę skali transferów finansowych na rzecz obszarów wiejskich. W latach 2004–2006 tylko z budżetu UE Polska dostanie 7,2 mld euro, czyli średnio ok. 2,4 mld euro na rok. Skalę zmian pokazują wyniki budżetowe (bez KRUS) w roku 2002, które wyniosły tylko ok. 1,3 mld euro. Co więcej, w okresie 2004–2006 dopłaty bezpośrednie i wsparcie rynkowe będą stanowić tylko około 40 proc. transferów z budżetu UE. Reszta środków zasili właśnie działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich tzn.:

• wsparcie realizacji założeń PROW – pomoc gospodarstwom niskotowarowym, dotacje na dostosowanie gospodarstw do unijnych standardów jakościowych, programy rolno-środowiskowe (np. LFA – Less Favoured Areas – dotacje dla gospodarstw na terenach, gdzie są niekorzystne warunki gospodarowania),
• transfer funduszy strukturalnych SOP – renty strukturalne (ich wysokość będzie się wahała od 310 proc. najniżej emerytury, tj. obecnie 1,7 tys. zł, do 590 proc. –3,2 tys. zł), wzmocnienie służb obsługujących rynek pracy itp. 

Zatrudnienie w nowych branżach

Na sytuację rynku pracy na wsi będą miały pozytywny wpływ nie tylko działania WPR, ale również mechanizmy innych programów strukturalnych, w tym zwłaszcza instrumentów służących wspieraniu przedsiębiorczości, a skierowanych bezpośrednio na rozwój rynku pracy w branżach, które dotychczas są mało znane (agroturystyka, lokalne elektrownie czerpiące z naturalnych źródeł energii, różne formy biotechnologii itd.). Wzajemne oddziaływanie tych wszystkich inicjatyw, będących elementami korzyści z członkostwa we Wspólnocie, stworzy lepsze niż obecnie warunki do głębokiej restrukturyzacji rolnictwa, w tym do powstawania na wsi nowych form zatrudnienia. Pomoc gospodarstwom przez dopłaty bezpośrednie będzie jednocześnie stymulowała proces inwestycyjny, który z kolei pociągnie za sobą przyrost miejsc pracy. 

Założenia restrukturyzacji rolnictwa zakładają przesunięcie dużej część zasobów pracy ze wsi do innych działów gospodarki oraz angażowanie ich w pracochłonne działy produkcji rolnej. Stwarza to szansę zarówno na stopniową poprawę sytuacji mieszkańców wsi na rynku pracy jak i efektywności rolnictwa. Będzie to możliwe dzięki uzyskaniu przez Polskę dostępu do środków finansowych i instrumentów, których wprowadzenie na własny rachunek byłoby, ze względu na wysokie koszty, niemożliwe jeszcze przez wiele lat. Uzasadnione jest więc, zdaniem ekspertów, traktowanie części kosztów dostosowawczych, np. działań podjętych w celu stworzenia w jednostkach samorządowych służb pracy, jako inwestycji, a nie jako wyłącznie kosztu.