NOWE GMO (NGT) PRAWO ROLNIKÓW I KONSUMENTÓW DO INFORMACJI

Konsumenci mają prawo do informacji o tym, jak została wyprodukowana żywność, żeby podjąć świadomie decyzję zakupową. Także rolnicy muszą wiedzieć jakie formy genetyczne uprawiają na swoich polach, by uniknąć „wpadki”, gdy przedstawiciel inspekcji lub koncernu nasiennego pobierze próbkę roślin z pola i okaże się, że brak tej wiedzy nie uchroni ich przed karą i opłatą licencyjną. Najważniejsze jest zatem właściwe znakowanie roślin i produktów wytworzonych przy użyciu NGT, monitorowanie i wykrywanie ich w całym łańcuchu produkcji i dystrybucji.

W UE od lipca 2023 r. trwają prace nad projektem rozporządzenia w sprawie roślin uzyskiwanych za pomocą niektórych nowych technik genomowych czyli Nowych Technik Genomowych (NGT, ang. New Genomic Techniques) nazywanych nieraz „nowym GMO”. W projekcie brakuje jasnych zasad znakowania, wymogu oceny ryzyka, jakie niesie uprawa nowych roślin (NGT), metod ich wykrywania oraz monitorowania w całym łańcuchu produkcji i dystrybucji.

Prezydencje belgijska i węgierska nie zaproponowały rozwiązań umożliwiających osiągnięcie konsensusu przez państwa członkowskie. Polska dotychczas zajmowała bezpieczne stanowisko, wstrzymując się w głosowaniach na forum UE. W dniu 1 stycznia 2025 r. rozpoczęła się polska prezydencja w UE, a 7 stycznia 2025 r. Polska przedstawiła nową propozycję rozporządzenia. Chcielibyśmy zwrócić uwagę na nadal nierozwiązane w „kompromisowej” propozycji przedstawionej przez polską Prezydencję. Należą do nich przede wszystkim:

• brak obowiązku znakowania, z wyjątkiem materiału roślinnego przeznaczonego do rozmnażania, produktów w całym łańcuchu produkcji i dystrybucji: jeśli producent rolny nie musi znakować ziemiopłodów wytworzonych z materiału siewnego NGT,  informacja o NGT nie pojawia się na dalszych etapach łańcucha produkcji i dystrybucji (przetwórstwo i obrót), a w konsekwencji nie dociera do konsumentów, czyli uniemożliwia świadomy wybór lub odrzucenie produktu NGT;
  • brak obowiązku oceny ryzyka przed dopuszczeniem NGT kategorii 1 i 2 zgodnie z zasadą przezorności (art. 191 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE),
  • brak obowiązku znakowania i dostępu do informacji jakiego typu rośliny uprawiają rolnicy, a jakie ich sąsiedzi –  nie zapewnia właściwego oddzielenia upraw oraz zebranych produktów w łańcuchu produkcji i dystrybucji;
  • brak wskazania reguł koegzystencji NGT oraz upraw konwencjonalnych i ekologicznych, jak również przerzucenie odpowiedzialności za ewentualne zanieczyszczenie na sektor rolnictwa konwencjonalnego nie stosującego GMO oraz ekologicznego.

Ponadto propozycja Polski nie rozwiązuje skutecznie problemów wynikających z negatywnego wpływu patentowania materiałów NGT, co może szczególnie dotknąć polskich rolników i hodowców. Wprowadzenie wymogu etykietowania opatentowanych nasion GMO oraz umożliwienie państwom członkowskim wprowadzenia zakazu ich stosowania na swoim terytorium nie będzie przeciwdziałało kluczowemu problemowi, jakim jest dalsze skupienie wpływów na rynku nasion w rękach międzynarodowych korporacji. Taka koncentracja będzie stanowić poważne zagrożenie dla polskich firm nasiennych, które mogą nie wytrzymać nierównej konkurencji, prowadząc do osłabienia pozycji krajowego sektora nasiennego. Co więcej, ograniczenie odpowiedzialności za kontrolę niezamierzonego wykorzystania opatentowanych nasion na poziomie poszczególnych państw członkowskich może utrudnić wspólne działania, które są niezbędne do skutecznego i realnego rozwiązania problemu. Dodatkowo taka niespójność regulacyjna, polegająca na rozróżnieniu zasad dla opatentowanych nasion oraz na nieuwzględnieniu roślin pochodzących z losowej mutagenezy, może wprowadzić niepotrzebny chaos prawny i w efekcie uderzyć w małe i średnie polskie przedsiębiorstwa, które mają kluczowe znaczenie dla zachowania różnorodności genetycznej oraz stabilności rynku nasion w naszym kraju.

Zapisy nowej propozycji z 7 stycznia 2025 r. przewidywały wprawdzie możliwość zastosowania przez kraje klauzuli opt-out w celu ograniczenia lub zakazu stosowania materiału NGT przeznaczonego do rozmnażania, ale już nie w odniesieniu do produktów żywnościowych i materiałów paszowych kategorii NGT1.  Tymczasem najnowsza propozycja polskiej prezydencji z 6 lutego 2025 r. nie przewiduje już krajowych zakazów uprawy roślin będących tzw. nowym GMO.

Nieoznakowane produkty żywnościowe i materiały paszowe będą zatem stanowiły ryzyko zanieczyszczenia wszystkich innych produktów tradycyjnych i ekologicznych nieoznakowanymi składnikami kategorii NGT1. Stanowi to poważne zagrożenie dla istnienia sektora produkcji bez stosowania GMO i sektora ekologicznego.

W dniu 27 listopada 2024 r. na konferencji „Nowe Techniki Genomowe – propozycje dla innowacyjnego rolnictwa” prezentowano przykłady potencjalnych zalet tych produktów będących już na rynku USA – jak pieczarki, które nie brązowieją po przekrojeniu oraz w Japonii – pomidor Sicilian Rouge High GABA, o właściwościach relaksacyjnych i obniżających ciśnienie krwi. Czy naprawdę relaks po zjedzeniu takiej sałatki z pomidorów z białymi pieczarkami, to innowacja kluczowa dla polskich rolników i polskich konsumentów?  A czy polską firmę nasienną będzie stać na opłaty za odmiany i technologie opatentowane przez globalne koncerny biotechnologiczne?  

Więcej informacji: Koalicja Żywa Ziemia TUTAJ,

kontakt: kontakt@koalicjazywaziemia.pl

oprac, e-mk, ppr.pl