Dzień Czystego Powietrza. Czy mamy powody do świętowania?

14 listopada obchodzimy Dzień Czystego Powietrza. Mimo niedawno rozpoczętego sezonu grzewczego w wielu polskich miastach już odnotowano istotne przekroczenia norm dla pyłów zawieszonych w powietrzu.

Kilka dni temu o podwyższonym stężeniu PM10 informował mieszkańców UM Warszawa, a Główny Inspektorat Ochrony Środowiska ostrzegał o przekroczeniach m.in. w Krakowie i Katowicach. Polska zajmuje niestety pierwsze miejsce wśród krajów Unii Europejskiej w kategorii „zanieczyszczenie powietrza” i mimo coraz większej świadomości problemu i poszerzającemu się wachlarzowi działań, nie zanosi się na utratę tej pozycji w najbliższym czasie.

Dzień Czystego Powietrza

W roku 2005 w ramach własnych działań i akcji edukacyjnych Fundacja Ekologiczna Arka ustanowiła 14 listopada Dniem Czystego Powietrza. Minęło 13 lat, a problem jakości powietrza wciąż ma w Polsce olbrzymie znaczenie. Początkowo akcja miała na celu zwrócenie uwagi na proceder palenia śmieci w domowych piecach i kotłach na paliwa stałe. I mimo, że w między czasie ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach wprowadziła zakaz palenia śmieci w gospodarstwach domowych, zgodnie z artykułem 191: ”Kto, wbrew przepisowi art. 155[1], termicznie przekształca odpady poza spalarnią odpadów lub współspalarnią odpadów podlega karze aresztu albo grzywny”, problem nie został całkowicie rozwiązany.

Dodatkowo, dzięki większej wiedzy i świadomości wiemy, że do powstawania smogu przyczynia się również spalanie złej jakości paliw stałych (przede wszystkim mułów węglowych i flotokoncentratów, ale również innych, zwłaszcza drobnych frakcji węgla oraz zawilgoconej i źle przechowywanej biomasy) w starych wysokoemisyjnych kotłach. Wiemy również, jak istotne znaczenie ma standard energetyczny naszych domów. Połowa Polaków mieszka w domach jednorodzinnych, które stanowią 90% wszystkich budynków mieszkalnych. Ponad 70% z nich ma niski i bardzo niski standard energetyczny, co powoduje bardzo duże zapotrzebowanie na ciepło, którego źródłem wciąż są głównie urządzenia na paliwo stałe. Działa ich w kraju ponad 3,8 mln, z czego 80% stanowią te najbardziej emisyjne kotły ręczne zasypowe.

Rozmawiając o jakości powietrza nie można pomijać liniowych źródeł niskiej emisji, czyli transportu, który również, przede wszystkim w dużych miastach, znacząco przyczynia się do powstawania smogu. Niska emisja to emisja zanieczyszczeń ze źródeł znajdujących się na wysokości poniżej 40 m. To właśnie ona, a nie wbrew powszechnej opinii wysokie kominy elektrociepłowni i lokalnych ciepłowni, wyposażone w odpowiednie filtry, w zdecydowanej większości odpowiada za lokalne zanieczyszczenie powietrza.

Co się zmieniło od obchodów pierwszego Dnia Czystego Powietrza? Przez wiele lat – niestety niewiele. Stopniowo, dzięki licznym działaniom edukacyjnym wzrastała w społeczeństwie świadomość problemu, czego kulminacją było ubiegłoroczne ogłoszenie walki ze smogiem jednym z priorytetów rządu.

Gdzie szukać wsparcia na walkę ze smogiem

W ubiegły piątek – 9 listopada, Sejm przyjął nowelizację przepisów podatkowych wprowadzając tzw. ulgę termomodernizacyjną, dzięki której właściciele domów jednorodzinnych będą mogli odpisać od podstawy obliczenia podatku wydatki poniesione w danym roku podatkowym na materiały budowlane, urządzenia i usługi, związane z termomodernizacją swojego budynku. Maksymalna kwota odliczenia nie może przekroczyć 53 tys. zł.

Tej samej wysokości kwota stanowi również górną granicę kosztów kwalifikowalnych w ramach uruchomionego w połowie września programu Czyste Powietrze. Beneficjenci mogą wnioskować nawet o 90% dotacji na wymianę źródeł ciepła i termomodernizację budynków jednorodzinnych, których są właścicielami. Wysokość dotacji uzależniona jest od dochodów gospodarstwa domowego. Wsparcie można przeznaczyć na wymianę źródła ciepła, modernizację instalacji ciepłej wody użytkowej oraz systemu ogrzewania, w tym zakup i montaż zaworów i głowic termostatycznych, zakup i montaż węzła cieplnego, a także modernizację systemu wentylacji, izolację przegród zewnętrznych, czy wymianę stolarki. Skąd tak szeroki wachlarz działań? Jak powtarzają eksperci Danfoss Poland „Budynek jest jak organizm ludzki, który poprawnie funkcjonuje jedynie wtedy, kiedy poszczególne organy są zdrowe i dobrze ze sobą współpracują”.

W piątek 9 listopada Sejm przyjął również nowelizację Ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów. Pozwoli ona uruchomić zapowiadany od dawna pilotażowy program termomodernizacji domów jednorodzinnych i wymiany źródeł ciepła, dedykowany początkowo wybranym na podstawie listy WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) najbardziej zanieczyszczonym miastom Polski z ludnością poniżej 100 tys. mieszkańców. Planowany budżet programu w latach 2019-2024 to 1,2 mld złotych. Najuboższe gospodarstwa domowe będą mogły otrzymać nawet do 100% dofinansowania - program ten ma bowiem również drugi istotny cel – walkę z ubóstwem energetycznym, które wg. analiz Instytutu Badań Strukturalnych dotyka 12,2% społeczeństwa polskiego.

Mimo coraz liczniejszych działań, również w sferze legislacji, wciąż niezbędna jest dalsza edukacja, aby pozytywne zmiany były coraz szybsze i przede wszystkim trwałe. Zgodnie z opublikowanym niedawno przez Narodowy Fundusz Zdrowia Raportem zawierającym analizę przyczyn wzrostu liczby zgonów w Polsce w 2017 roku „Potencjalną przyczyną wzrostu liczby zgonów w styczniu 2017[2] r. jest skokowe pogorszenie jakości powietrza, które może rodzić gwałtowne konsekwencje zdrowotne u osób szczególnie podatnych, w tym ze strony układu krążeniowo-oddechowego”.  Brak zanieczyszczeń w powietrzu, którym oddychamy to nasze zdrowie, dłuższe życie i lepsza jego jakość. Pamiętajmy o tym nie tylko raz w roku – w Dzień Czystego Powietrza.

[1] Art. 155. Termiczne przekształcanie odpadów prowadzi się wyłącznie w spalarniach odpadów lub we współspalarniach odpadów, z zastrzeżeniem art. 31.

[2] W styczniu ubiegłego roku liczba zgonów wzrosła aż o 23,5% w stosunku do tego samego okresu w roku 2016.