Co dalej z globalnym Porozumieniem ws. Zatrzymania Zanieczyszczania Tworzywami Sztucznymi?

© UNEP, 2024 [„Rethinking Plastic Life Exhibition” Rethinking Plastic Life Exhibition, Ministry of Environment, ROK—wystawa podczas INC-5 w Korei]

W Busan w Korei Południowej zakończyła się 5. runda negocjacji w sprawie globalnego porozumienia dotyczącego zatrzymania zanieczyszczania środowiska tworzywami sztucznymi. Ze względu na brak zgody pomiędzy krajami w niektórych obszarach finalne negocjacje zostały odroczone. Planuje się, że ostateczny tekst umowy wstępnej zostanie przyjęty podczas sesji następczej w 2025 r. Przedstawiciele UNEP/GRID-Warszawa, a także europejskiej branży tworzyw sztucznych apelują do negocjatorów o utrzymanie zaangażowania i ambitnych celów.

Piąta sesja negocjacji Międzyrządowego Zespołu Negocjacyjnego ONZ (Intergovernmental Negotiating Committee, INC), której uczestnikami było blisko 200 państw członkowskich, miała zgodnie z planem zamknąć (trwający dwa lata) etap dyskusji i zakończyć go przyjęciem przełomowego porozumienia, otwierając tym samym drogę do podpisania przez państwa w przyszłym roku Traktatu ONZ dotyczącego zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi. Jednak wbrew temu co planowano, nie udało się zasypać głębokich podziałów między krajami o „wysokich ambicjach”, które dążą do globalnie wiążącego porozumienia w celu ograniczenia produkcji i wycofania szkodliwych chemikaliów, a krajami o „podobnych poglądach”, które chcą skupić się na odpadach. Projekt tekstu opublikowany pod koniec sesji, ostatecznie obejmował szeroki zakres opcji, wskazując na utrzymujący się poziom niezgody.

Rozwiązania domaga się kilka krytycznych kwestii: a) definicje, b) redukcja produkcji tworzyw sztucznych, i c) finanse. Dodatkowe spotkanie, które ostatecznie wyeliminuje punkty sporne i pozwoli domknąć etap wstępnej mowy międzynarodowej, powinno wydarzyć się w połowie 2025 r. i ma zostać potraktowane w harmonogramie negocjacji, jako kontynuacja 5. sesji (INC-5.2).

Badania Programu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (UNEP) wykazały, że rządy i przedsiębiorstwa mogą zrobić dziesiątki rzeczy, aby wyprowadzić nas z kryzysu zanieczyszczenia środowiska, jednocześnie realizując agendę zrównoważonych zmian w gospodarce. — Ogólnoświatowy kryzys zanieczyszczeń związany z obecnością tworzyw sztucznych w środowisku naturalnym stanowi kolosalne zagrożenie dla świata i dla nas, ale mamy świadomość, że mierząc się z nim, stoimy przed szansą, żeby wzmocnić globalną gospodarkę na drodze do zrównoważonego rozwoju — podkreśliła Maria Andrzejewska, dyrektor generalna UNEP/GRID-Warszawa.

Poparcie interesariuszy

Zdecydowane poparcie dla nadrzędnego celu wyeliminowania zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi do 2040 r. wyrażają także sami producenci tworzyw sztucznych w Europie. — Obecność odpadów tworzyw sztucznych w środowisku jest całkowicie niedopuszczalna, dlatego w pełni popieramy cel negocjowanego porozumienia. Europejska branża tworzyw sztucznych od lat przoduje na świecie pod względem cyrkularnych rozwiązań, które pozwalają zmniejszać zanieczyszczenie i zawracać ten cenny surowiec do obiegu. Tworzywa sztuczne są bowiem niezastąpionym materiałem w wielu zastosowaniach, choćby w ochronie zdrowia czy transporcie niskoemisyjnym i musimy zacząć je tak postrzegać, aby w pełni wyeliminować problem zanieczyszczenia. Przykładem takiego rozumienia roli tworzyw sztucznych we współczesnym świecie byłoby podejście oparte na rozpatrywaniu konkretnych zastosowań i ustalenie zharmonizowanych kryteriów typowania tych problematycznych i niekoniecznych zastosowań — powiedziała Anna Kozera-Szałkowska, dyrektor zarządzająca Plastics Europe Polska.

Według branży, porozumienie wymaga podjęcia w całym cyklu życia tworzyw sztucznych działań takich, jak: wspieranie zrównoważonej produkcji i wykorzystania tworzyw i wyrobów z tworzyw; rozwój skutecznych i efektywnych systemów zagospodarowania odpadów; stworzenie systemów i narzędzi finansowania, takich jak np. ROP oraz ram prawnych wspierających innowacje i inwestycje (także PPP); rzetelne, spójne i kompleksowe systemy monitorowania i oceny zanieczyszczania tworzywami.

Holistyczne podejście wymaga zgody wszystkich stron

Jak podkreślają przedstawicielki UNEP/GRID-Warszawa oraz Plastics Europe Polska, elementem tworzenia nowego prawa jest zebranie rekomendacji od interesariuszy, stąd decydująca o powodzeniu jest współpraca między rządami, przemysłem, organizacjami pozarządowymi i społeczeństwem obywatelskim, oraz skupianie się na identyfikowaniu wspólnych rozwiązań.

W takim duchu, równolegle z procesem negocjacyjnym INC, prowadzone były prace w Inicjatywie #EndPlasticPollutions (#EPP) — platformie integrującej interesariuszy, zainaugurowanej w Polsce i koordynowanego przez UNEP/GRID-Warszawa, jako odpowiedź na Rezolucję UNEA 5/14 „End Plastic Pollution: Towards an international legally binding agreement”. Organizacja Plastics Europe Polska będąca od początku partnerem w Inicjatywie #EPP, deklaruje dalszą współpracę w jej ramach i kontynuowanie wysiłków na rzecz zatrzymania zanieczyszczania środowiska tworzywami sztucznymi.

To holistyczne podejście do problemu zaprezentowane zostało w raporcie Inicjatywy #EPP.

 ***

UNEP/GRID-Warszawa od 1991 roku realizuje w Polsce misję Programu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (UNEP), działając na rzecz zrównoważonego rozwoju. Wspiera właściwe zarządzanie środowiskiem i ochronę różnorodności biologicznej. Propaguje postawę odpowiedzialności za środowisko w społeczeństwie i w biznesie. Specjalizuje się w pozyskiwaniu, przetwarzaniu i udostępnianiu informacji o środowisku oraz upowszechnianiu zastosowań nowoczesnych technologii informacyjnych, w tym systemów informacji geograficznej (GIS) i technologii satelitarnych. UNEP/GRID-Warszawa zostało ustanowione 17 września 1991 roku na mocy porozumienia zawartego pomiędzy Programem ONZ ds. Środowiska (UN Environment Programme, UNEP) a Rządem Polskim. Działa jako jeden z kilku ośrodków globalnej sieci GRID (Global Resource Information Database — światowa baza danych o zasobach Ziemi) utworzonej przez UNEP w celu wzmocnienia efektywnego zarządzania zasobami środowiska. Swoje działania realizuje we współpracy z organizacjami i instytucjami krajowymi oraz zagranicznymi. Jest partnerem jednostek samorządowych, oświatowych oraz firm wdrażających politykę społecznej odpowiedzialności biznesu. UNEP/GRID-Warszawa działa w strukturze Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska, będącej organizacją pozarządową. www.gridw.pl. 

Plastics Europe jest ogólnoeuropejskim stowarzyszeniem producentów tworzyw sztucznych, które ma swoje biura w całej Europie. Od ponad 100 lat nauka i innowacje stanowią swoiste DNA naszej branży. Zrzeszając bisko 100 firm wytwarzających ponad 90% polimerów w Europie, postrzegamy swoją rolę jako katalizatora zmian branży tworzyw sztucznych, który poprzez otwartą współpracę z interesariuszami dostarcza bezpieczne, cyrkularne i trwałe rozwiązania. Jesteśmy zaangażowani we wdrożenie długoterminowych, pozytywnych zmian.

Inicjatywa #EndPlasticPollution została powołana do życia po przyjęciu Rezolucji UNEA 5/14; działa od września 2022 r. Inicjatywa #EndPlasticPollution opiera się na współpracy biznesu, nauki, decydentów i innych interesariuszy w dążeniu do optymalnego wykorzystania tworzyw sztucznych z korzyścią dla środowiska i społeczeństwa. Raport z prac Inicjatywy, prezentujący wyzwania, z jakimi się mierzymy wraz z rekomendacjami miał swoją premierę w lutym 2024 r. (2. Wydanie w czerwcu 2024 r.) i został przekazany UNEP.