Choroby grzybowe w rzepaku ozimym. Czerń krzyżowych, szara pleśń i kiła kapusty

Bez względu na to, która choroba okaże się najgroźniejsza w danym sezonie wegetacyjnym, przestrzeganie zasad prawidłowej agrotechniki oraz zwalczanie szkodników z pewnością pomogą ograniczyć ich negatywne skutki, a w przypadku niektórych z nich, jak na przykład kiły kapusty, można dodatkowo wybrać do uprawy odmiany odporne lub tolerancyjne na tę chorobę.

Ważną z punktu widzenia znaczenia gospodarczego chorobą grzybową rzepaku ozimego jest czerń krzyżowych (może spowodowac straty w plonie dochodzące do około 30%). Jest ona powodowana przez różne gatunki grzybów z rodzaju Alternaria spp., które mogą atakować rośliny przez cały okres wegetacyjny. Rozwojowi choroby sprzyjają temperatury powyżej 20°C oraz wysoka wilgotność gleby i powietrza. Infekcji sprzyjają również uszkodzenia mechaniczne oraz powodowane przez szkodniki, a jej źródłem są resztki pożniwne oraz zainfekowany materiał siewny. Porażane są wszystkie nadziemne części roślin. Na liściach i łodygach powstają jasne i ciemne pierścienie, a na łuszczynach – ciemne plamy. Następuje ograniczenie powierzchni asymilacyjnej liści, przedwczesne dojrzewanie łuszczyn, wykształcenie mniejszych i zainfekowanych nasion oraz ich osypywanie się. Ograniczenie występowania czerni krzyżowych następuje poprzez stosowanie prawidłowej agrotechniki, niszczenie resztek pożniwnych i zaprawianie nasion. Środki przeznaczone do chemicznego zwalczania tej choroby wykorzystywane są również w przypadku wystąpienia innych chorób grzybowych.

Inną często spotykaną chorobą rzepaku ozimego jest szara pleśń. Podobnie jak czerń krzyżowych, może ona spowodować straty plonu dochodzące do 30%. Rozwojowi choroby sprzyjają wysoka wilgotność powietrza oraz umiarkowane temperatury. Źródłem infekcji są porażone resztki pożniwne roślin. Patogen wywołujący tę chorobę (Botrytis cinerea) poraża wszystkie nadziemne części roślin (szarobrązowy nalot grzybni) w ciągu całego okresu wegetacyjnego, szczególnie łatwo infekując rośliny osłabione i uszkodzone mechanicznie, przez szkodniki lub przymrozki. Porażone części roślin gniją i przedwcześnie zamierają, a wytworzone nasiona są słabo wykształcone. Przeciwdziałanie szarej pleśni polega głównie na niszczeniu resztek pożniwnych, zwalczaniu szkodników i unikaniu uszkodzeń mechanicznych roślin. Preparaty chemiczne przeznaczone do ochrony fungicydowej przeciwko szarej pleśni zwalczają równocześnie inne choroby grzybowe.

Coraz większego znaczenia w ostatnich latach nabiera kiła kapusty. Jest ona nazywana chorobą „złego płodozmianu”, ponieważ występuje przede wszystkim w rejonach intensywnej uprawy roślin kapustowatych w uproszczonym płodozmianie i monokulturze. Choroba ta jest wywoływana przez pasożytniczego pierwotniaka Plasmodiophoria brassicae i poraża wiele gatunków roślin rolniczych, warzyw i chwastów z rodziny kapustowatych. Jej rozwojowi sprzyjają: niski odczyn (pH < 6,5) i wysokie uwilgotnienie gleby, ograniczona ilość uprawek pożniwnych i przedsiewnych oraz wysokie temperatury gleby jesienią. Zarodniki przetrwalnikowe pierwotniaka mogą przetrwać w glebie nawet przez około 10 lat.

W sprzyjających warunkach wydostają się z nich pływki, które wraz z wodą gruntową przenikają do korzeni napotkanych roślin z rodziny kapustowatych. Na zakażonych korzeniach rozwijają się różnej wielkości zgrubienia i narośla wypełnione zarodnikami infekcyjnymi, powodujące upośledzenie prawidłowego działania systemu korzeniowego (dostarczanie wody i składników pokarmowych do nadziemnej części rośliny). Objawia się to spowolnieniem lub zahamowaniem wzrostu roślin, przebarwieniem i więdnięciem liści oraz zamieraniem roślin. Rośliny takie wydają plon gorszy ilościowo i jakościowo lub nie wydają go wcale.

Kiły kapusty nie można niestety zwalczać chemicznie. Można natomiast ograniczyć jej występowanie. Najważniejszym elementem walki z tą chorobą jest przestrzeganie zasad prawidłowego płodozmianu, starannie niszczenie resztek pożniwnych oraz zwalczanie chwastów kapustowatych. Należy również ograniczyć liczbę zabiegów agrotechnicznych oraz dokładnie oczyszczać i dezynfekować użyte ciągniki wraz z narzędziami i maszynami rolniczymi. Ponadto zaleca się podniesienie odczynu gleby oraz uregulowanie stosunków wodnych w glebie. Ważnym elementem zapobiegania występowaniu tej choroby jest również unikanie wczesnego wysiewu nasion, tak aby ograniczyć ekspozycję na wysokie temperatury powietrza i gleby. Najprostszym jednak sposobem przeciwdziałania negatywnym skutkom porażenia rzepaku przez sprawcę kiły kapusty jest uprawa odmian tolerancyjnych na tę chorobę.

Przykładem takiej odmiany jest DK Platinium. Jest to średniowczesny mieszaniec o bardzo wysokim potencjale plonowania oraz wysokiej zawartości tłuszczu w nasionach. Wyróżnia się silnym wigorem roślin oraz bardzo dobrą zimotrwałością, sprawdzoną w polskich warunkach uprawowych. Wysoka odporność na wyleganie oraz na pękanie łuszczyn i osypywanie się nasion to dodatkowe atuty tej odmiany.

Marcin Liszewski