Zapalenie gruczołu mlekowego, czyli popularne „mastitis”, to wciąż najważniejszy problem zdrowotny w chowie krów mlecznych. Straty ekonomiczne związane z mastitis wynikają głównie z produkcji mleka pozaklasowego, ze zmniejszonej wydajności mleka, z kosztów leczenia oraz przedwczesnego brakowania krów.
Zapalenie gruczołu mlekowego jest w zdecydowanej większości przypadków schorzeniem infekcyjnym. O zachorowalności na mastitis decydują, więc z jednej strony stopień inwazji mikroorganizmów (higiena doju!), a z drugiej zdolność układu immunologicznego krowy do ich zwalczania. Niestety, okres okołoporodowy współczesnej krowy mlecznej związany jest najczęściej ze znacznym drenażem składników pokarmowych, wynikającym z wysokich wydajności mleka, przy jednocześnie niższej od zapotrzebowania ich podaży. Brak apetytu, tak częsty w okresie okołoporodowym, oznacza zmniejszenie pobrania energii, białka, składników mineralnych i witamin, mających istotne znaczenie dla odporności krowy. Fakty te tłumaczą zwiększenie zachorowalności na mastitis w ostatnich 2 tygodniach przed porodem oraz przede wszystkim pierwszych tygodni laktacji.
Zapewnienie krowie optymalnego pokrycia zapotrzebowania na energię, białko, składniki mineralne i witaminy, które miałoby zapewniać prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego, jest w okresie okołoporodowym niezmiernie trudne. Stąd też wynika konieczność uzupełniania dawki pokarmowej w te składniki, których krowie najczęściej brakuje. Przykładem może być tutaj witamina E. Krowa zaczyna sekrecję siary do gruczołu mlekowego już kilka dni przed porodem, zmniejszając zapasy witaminy E, nie odnawiane przez słaby apetyt, co osłabia system immunologiczny. Ochrona przed mastitis polega, więc na uzupełnieniu niedoborów witaminy E. Po osiągnięciu optymalnego pokrycia zapotrzebowania krowy na witaminę E, dalsze zwiększanie jej udziału w dawce pokarmowej jest już bezużyteczne. To jak zareaguje krowa na dodatek witaminy czy składnika mineralnego zależy przede wszystkim od tego ile tych składników znajduje się w dawce bez uzupełnienia. Niestety, jak wspomniano wcześniej niedobory składników pokarmowych w okresie okołoporodowym są bardzo prawdopodobne.
Składniki mineralne i witaminy, które mają istotny związek z funkcjonowanie układu odpornościowego, a więc składniki ważne w profilaktyce mastitis to selen (Se), cynk (Zn), miedź (Cu) oraz witaminy E i A, a także ?-karoten. Większość z nich jest częścią systemu antyoksydacyjnego organizmu.
Na szczególną uwagę zasługuje z pewnością witamina E. Jej podstawowa rola fizjologiczna polega na blokowaniu reakcji utleniania nienasyconych kwasów tłuszczowych w tkankach zwierzęcych, przez co między innymi ochrania fosfolipidy błony komórkowej przed działaniem wolnych rodników. Neutrofile, czyli granulocyty obojętnochłonne (jedne z białych ciałek krwi), podstawowe narzędzie organizmu krowy do zwalczania patogenów mastitis, otoczone są właśnie taką błoną komórkową. Witamina E stymuluje ponadto działanie peroksydazy glutationu, enzymu zawierającego Se i niszczącego nadtlenki. Wraz z Se witamina E zapobiega reakcjom wolnorodnikowym i je przerywa. Obydwa składniki działają, więc wspólnie. Udowodniono, że witamina E zwiększa szybkość migracji neutrofili do miejsca infekcji, wzmaga efektywność fagocytozy przez neutrofile oraz zwiększa zdolność neutrofili do zabijania bakterii.
W wielu doświadczeniach wykazano, że brak witaminy E sprzyja mastitis. Z drugiej strony uzupełnianie dawek pokarmowych w tę witaminę w okresie okołoporodowym ogranicza liczebność nowych infekcji, skraca długość okresu choroby oraz zmniejsza liczbę krów z klinicznym mastitis. W tym kontekście współczesne normy żywienia krów (m.in. NRC, 2001), w stosunku do starszych propozycji żywienia krów, zalecają kilkukrotne (!) zwiększenie zapotrzebowanie krów na witaminę E, zwłaszcza w okresie zasuszenia. Na przykład o ile w normach NRC 1989 proponowano zapotrzebowanie w zasuszeniu na poziomie 15 mg/kg suchej masy, to w normach z 2001 roku zapotrzebowanie podniesiono do poziomu 80 mg/kg sm. Co więcej normy NRC 2001 odnoszą się tylko do witaminy E podawanej w dodatku witaminowym, gdyż przyjmuje się założenie, że poziom witaminy E w paszach objętościowych (z wyjątkiem zielonek) i treściwych jest zwykle bardzo mały i nie analizowany w praktyce. Zgodnie z tymi zaleceniami krowy w okresie przejściowym, tj. w ostatnich 3 tygodniach ciąży oraz w pierwszym miesiącu laktacji powinny pobierać około 1 g witaminy E w dodatku mineralnym. W szczególnych przypadkach nadmiernej liczby komórek somatycznych w mleku (powyżej 400 000 w 1 ml) zaleca się podawanie krowom nawet 2-4 gramów witaminy E / dzień.
Coraz lepiej poznany jest również udział Se w systemie antyoksydacyjnym i w funkcjonowaniu systemu odpornościowego krowy. Se jest składnikiem enzymu peroksydaza glutationowa, który „broni” organizm przed wolnymi rodnikami. Rola Se w profilaktyce mastitis jest dobrze udokumentowana. Se wraz z witaminą E zwiększa zdolność neutrofili do zabijania patogenów „odpowiedzialnych” za mastitis. Zbyt małe pobranie Se może, więc stanowić zagrożenie dla zdrowotności gruczołu mlekowego, co po(sprzyja namnażaniu limfocytów), woduje konieczność stosowania dodatków selenowych. Współczesne zalecenia, tj. 0.3 mg Se / kg SM dawki, odnoszą się do Se pobranego wyłącznie z dodatku mineralnego. Przekraczania tej dawki nie tylko nie daje efektów profilaktycznych, ale może być szkodliwe dla krowy. Wysokowydajna krowa mleczna powinna pobierać około 7-9 mg Se (w dodatku mineralnym)/dzień.
W ostatnich latach w profilaktyce mastitis dużą uwagę zwraca się na podaż ?-karotenu, który jest prowitaminą witaminy A, a więc substratem do jej powstawania. Krowy niedoborowe w witaminę A gorzej odbudowują struktury nabłonkowe, co również dotyczy gruczołu mlekowego. Oprócz tej znanej roli, ?-karoten, sam w sobie, odgrywa istotną rolę antyoksydacyjną, co może zwiększać zdolności immunologiczne gruczołu mlekowego. Liczne doświadczenia wskazują, że dodatek ?-karotenu w ilości 300-600 mg/dzień może zmniejszać liczbę komórek somatycznych w mleku gdyż ogranicza zapadalność krów na subkliniczne i kliniczne mastitis. O efektach stosowania ?-karotenu decyduje wielkość dawki, a także stan odżywienia krów witaminą A i ?-karotenem. Mniejszych korzyści należy oczekiwać u krów żywionych pastwiskowo.
We współczesnych zaleceniach proponuje się dawki 100-200 mg ?-karotenu w dodatku/dzień/krowę zasuszoną oraz 300-400 mg ?-karotenu w dodatku/dzień/krowę w laktacji. Stosowanie dodatku ?-karotenu poleca się szczególnie w dawkach z kiszonką z kukurydzy jako paszą podstawową, przy niskiej jakości pasz objętościowych oraz wtedy, gdy w stadzie obserwuje się zmniejszoną odporność. Dla pełnej skuteczności profilaktyki mastitis stosowanie dodatku należy rozpocząć od około -3 tygodnia przed porodem i kontynuować do momentu potwierdzenia ciąży.
Dobrze rozwinięty przewód strzykowy, wyścielony nieuszkodzonym nabłonkiem płaskim, zapobiega wnikaniu bakterii chorobotwórczych do wymienia. Po każdym doju konieczne jest jego odtwarzanie, przez pokrycie warstwą keratyny, w czym istotną rolę odgrywa cynk. Zn aktywuje również enzymy niezbędne dla funkcjonowania systemu odpornościowego. Opisane fakty wskazują, że niedobory cynku mogą sprzyjać zwiększeniu liczby komórek somatycznych w mleku. Niestety oprócz opisanego wcześniej faktu gorszego apetytu krowy w okresie okołoporodowym, co zmniejsza także pobranie cynku, poważnym problemem jest również jego niska wchłanialność ze źródeł nieorganicznych (siarczan czy tlenek cynku).
Dawka pokarmowa dla krowy powinna zawierać około 50 mg Zn / kg SM, co powoduje, że krowa zasuszona powinna pobierać około 600-700 mg Zn, zaś krowa w laktacji, produkująca około 30 litrów mleka około 1100-1200 mg/dzień. Szczególnie korzystne jest, aby znaczna część tego zapotrzebowania była pokryta organicznymi źródłami cynku(chelatami Zn), co daje hodowcy większą pewność pełniejszego pokrycia zapotrzebowania krowy na Zn. Warto jednak pamiętać, że przekraczanie (np. 2-krotne) zapotrzebowania na Zn, ani nie „zbuduje” grubszej keratyny, ani nie zapewni krowie „super odporności” na mastitis.
Rola miedzi nie jest jeszcze w pełni poznana, chociaż znany jest udział tego składnika w systemie antyoksydacyjnym, co przez analogię może wskazywać na jego znaczenie w profilaktyce mastitis. Podobnie jak w przypadku innych mikroskładników pozytywna reakcja krów na Cu zależy przede wszystkim od stopnia pokrycia zapotrzebowania.
W większości systemów zaleca się, aby w dawce pokarmowej (w 1 kg sm) dla krów zasuszonych i w laktacji znajdowało się 10-20 mg Cu.
Zapobieganie podwyższaniu liczby komórek somatycznych w mleku jest najłatwiejszą i najtańszą metodą postępowania. Pomocnym może być specjalistyczny dodatek witaminowo-mineralny Bestermine Somi. Odpowiednio dobrany skład witaminowo-mineralny redukuje i utrzymuje na niskim poziomie LKS. Dodatek ten dodatkowo zwiększa odporność krów i poprawia parametry rozrodu.
W przypadku znacznego podwyższenia LKS w mleku doskonale sprawdza się mieszanka witaminowo-mineralna Bestermine Somi-Extra. Produkt zawiera nowatorską formułę, której celem jest pobudzenie działania makrofagów do likwidacji składników morfotycznych krwi (zwiększenie systemu odpornościowego organizmu).
Przy zwalczaniu mastitis trzeba pamiętać nie tylko o zapewnieniu higieny wymienia i pozyskiwania mleka, ale też o stosowaniu pełnej terapii i profilaktyki w okresie zasuszania oraz bezzwłocznie leczyć kliniczne postaci mastitis, a w przypadku pojawienia się zapalenia gruczołu mlekowego natychmiast odizolować chore osobniki od reszty stada.
Żywienie jest tylko jednym z elementów profilaktyki mastitis. Chociaż rola składników mineralnych i witamin jest trudna do przecenienie, wciąż najważniejszym składnikiem dla odporności krowy jest energia, bo jej podaż decyduje o apetycie krowy. Niestety, o wiele większa jest skuteczność preparatów mineralno-witaminowych wtedy, gdy liczba komórek somatycznych w mleku zbiorczym stada nie przekracza 400-500 tys./1 ml.
.png)
Zaloguj przez Facebook
