Zwiększa się szkodliwość pryszczarka kapustnika (Dasineura brassicae Winn.) na rzepakach

Pryszczarek kapustnik (Dasineura brassicae Winn.) jest szkodnikiem łuszczyn rzepaku o znaczeniu gospodarczym, zwłaszcza przy jednoczesnym występowaniu chowacza podobnika (Ceutorhynchus assimilis Payk.), ponieważ powodowane przez niego uszkodzenia ułatwiają pryszczarkowi kapustnikowi składanie jaj w łuszczyny rzepaku. Natomiast uszkodzenia łuszczyn, spowodowane przez pryszczarka kapustnika, umożliwiają rozwój groźnych chorób rzepaku, takich jak: sucha zgnilizna kapustnych, czerń krzyżowych i szara pleśń.
Stąd, ze względu na jego znaczenie gospodarcze, już w roku 1980 włączono tego szkodnika do ogólnokrajowego monitorowania szkodliwości i corocznie oceniano procent uszkodzonych łuszczyn rzepaku ozimego zarówno w skali kraju jak i województw oraz podległych im delegatur. Na przestrzeni ostatnich 21 lat w latach 1991-1994 uszkodził największy w skali kraju procent łuszczyn (5,1–7,8). Obecnie od roku 2005 (3,3%) obserwowane jest systematyczne zwiększanie się jego szkodliwości i w minionym roku odnotowano 6,4% uszkodzonych łuszczyn rzepaku ozimego.
Analogicznie przedstawiała się w latach 1991– 2011 szkodliwość chowacza podobnika, szkodnika, którego występowanie na rzepaku sprzyja rozwojowi pryszczarka kapustnika.
Postać dorosła pryszczarka kapustnika jest muchówką (Nematocera) z rodziny pryszczarkowatych (Cecidomyiidae).W warunkach Polski na rzepaku ozimym rozwijają się 2-3 pokolenia pryszczarka kapustnika, na jarym 3-4. Samica ma długość 2–2,2 mm, 15-członowe czułki i czerwony odwłok. Samiec ma długość 0,7–1,5 mm, 16-członowe czułki, tułów brązowy, odwłok czerwony lub żółtoszary, długie odnóża. Jaja początkowo są czerwonawe, później brudnobiałe o wymiarach 0,27 x 0,05 mm. Wylęgające się larwy początkowo są szkliste, potem białe, później żółtawobiałe do barwy pomarańczowej, bez głowy i odnóży, długości około 2 mm. Bobówka ma barwę żółtawobiałą, długość 1,3 mm.
Larwy pryszczarka kapustnika zimują w ziemnych kokonach na głębokości do 10 cm. Wylot imagines I pokolenia, najgroźniejszego dla rzepaku, następuje w początkach kwitnienia, w maju. Samice składają jaja grupkami do łuszczyn. Składanie jaj odbywa się głównie w otwory powstałe wskutek żerowania chowacza podobnika, ale samica potrafi także składać jaja do młodych (wielkości do 1 cm) nie uszkodzonych łuszczyn, które mają jeszcze bardzo cienką warstwę komórek. W jednej łuszczynie można znaleźć nawet do 180 jaj. W okresie 2-3 tygodni od złożenia jaj łuszczyny pękają i larwy wypadają do gleby, gdzie przędą kokon i przepoczwarczają się. Ruchoma poczwarka wychodzi na powierzchnię gleby, skąd wylatują muchówki. Rozwój pokolenia trwa od 3-4 tygodni.
Larwy pryszczarka kapustnika uszkadzają nasiona i wysysają wewnętrzne ściany łuszczyn. Poszczególne łuszczyny przedwcześnie żółkną, nabrzmiewają, często deformują się przy wierzchołku, kurczą i przedwcześnie pękają. Powoduje to osypywanie się nasion i powstawanie samosiewów. We wnętrzu łuszczyn znajdują się liczne larwy (do około 100 sztuk), które niszczą zawiązki nasion. Szkody na rzepaku ozimym powoduje głównie pierwsze pokolenie pryszczarka kapustnika. Najwięcej uszkodzonych łuszczyn obserwuje się w pasie brzeżnym plantacji.
Roślinami żywicielskimi są, poza rzepakiem, liczne inne gatunki roślin kapustowatych jak: kapusta czarna, gorczyca, pędy nasienne brukwi, rzepy ścierniskowej, rzodkwi i rzodkiewki, także rośliny dziko rosnące jak: rzodkiew świrzepa, gorczyca polna i tasznik pospolity.
Rozwój szkodnika uzależniony jest głównie od warunków termicznych i wilgotnościowych powietrza oraz gleby. Wysokie temperatury w maju i czerwcu oraz brak dużych opadów deszczu sprzyjają rozwojowi większej liczby pokoleń pryszczarka kapustnika. Chłody i opady deszczu oraz susze wpływają niekorzystnie na szkodnika. Występująca w miesiącu kwietniu i maju odpowiednia wilgotność gleby decyduje o terminie pojawiania się muchówek na plantacjach. Ponadto czynnikami ograniczającymi występowanie szkodnika jest: prawidłowa agrotechnika, zrównoważone nawożenie, izolacja przestrzenna od innych roślin kapustowatych, wysiew odmian późno zakwitających oraz chemiczne zwalczanie.

Próg ekonomicznej szkodliwości
Przed podjęciem decyzji o chemicznym zwalczaniu konieczna jest ocena liczebności pryszczarka kapustnika metodą strząsania muchówek do czerpaka, której celem jest stwierdzenie czy zagęszczenie szkodnika przekracza próg ekonomicznej szkodliwości. Obserwacje przeprowadza się w okresie kwitnienia rzepaku (faza rozwojowa w skali BBCH 60-69) w godzinach rannych lub wieczornych, kiedy muchówki są mało ruchliwe. W tym celu analizuje się, w zależności od wielkości pola, od 100 do 150 roślin, wybierając losowo w różnych punktach pola po 10 sztuk. Do wybranych roślin podsuwa się krawędź czerpaka, a następnie szybkim ruchem przechyla się roślinę do czerpaka i kilkakrotnie potrząsa. Do badanych roślin należy podchodzić bardzo ostrożnie, tak by nie spłoszyć muchówek. Należy obliczyć średnią liczbę muchówek na 1 roślinie.
W rejonach, które należą do nielicznego występowania chowacza podobnika, którego uszkodzenia łuszczyn, jak już wspomniano, ułatwiają pryszczarkowi kapustnikowi składanie jaj, próg szkodliwości wynosi – 1 muchówka pryszczarka kapustnika na 1 roślinę, natomiast przy dużym nasileniu występowania chowacza podobnika – 1 muchówka na 3-4 rośliny (0,25-0,3 muchówki/1 roślinę).