Rewolucja w walce z chorobami przenoszonymi przez kleszcze

Polscy naukowcy z Centrum Badań DNA w Poznaniu wdrożyli unikalną na skalę światową, genetyczną metodę badania kleszczy, dzięki której bardzo szybko można wykryć możliwość zachorowania na groźne choroby przenoszone przez kleszcze. Dzięki panelowi odkleszczowemu, pacjent bardzo szybko uzyskuje informację o wyniku badania, i w przypadku stwierdzenia zakażenia lekarz specjalista może natychmiast wdrożyć odpowiednie leczenie.

Kleszcze są odpowiedzialne za epidemię bardzo groźnych dla człowieka chorób. Według danych Zakładu Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny, w Polsce rozpoznaje się rocznie ponad 4 000 nowych przypadków zakażenia boreliozą, jednakże ocenia się, że skala nierozpoznanej boreliozy jest przynajmniej pięciokrotnie większa, niż wykazują oficjalne statystyki. Jest to związane ze specyfiką chorób przenoszonych przez kleszcze oraz błędnymi diagnozami opartymi na mało precyzyjnych metodach badawczych.

Badania przeprowadzone w 2013 roku przez zespół prof.,Krzysztofa Solarza ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach wykazały, że na niektórych obszarach Polski ok. 30 proc. kleszczy ma patogeny (czynniki chorobotwórczy,mikroorganizmy wywołujący chorobę u danego organizmu) albo jednej z groźnych chorób, albo nawet kilku z nich.

Prof. Solarz badał ryzyko ekspozycji na kleszcze i choroby odkleszczowe na terenie południowej Polski. W ramach swojego projektu przeanalizował całą powierzchnię województw: podkarpackiego, małopolskiego, śląskiego i opolskiego. Ogółem badacze zebrali 17 tys. 674 kleszcze.

Kleszcze zarażają całym szeregiem groźnych chorób

Co okazało się po analizie zebranego materiału? - Badania potwierdziły, że powszechny w społeczeństwie lęk przed kleszczami jest uzasadniony. Ich liczebność jest duża, zwłaszcza w miejscach, gdzie ludzie wypoczywają, a znaczący odsetek jest też nosicielami groźnych chorób - powiedział profesor Solarz.

U największego odsetka, bo u 29 proc. badanych kleszczy, znaleziono patogen odpowiadający za anaplazmozę - chorobę podobną do boreliozy, gdzie po pierwszych objawach przypominających zaziębienie czy grypę, występują komplikacje ze strony układu krążenia, stawów i serca. 21 proc. kleszczy było zakażonych krętkami Borrelia burgdorferi wywołujące boreliozę, a 5,7 proc. było z kolei zarażonych pierwotniakami wywołującymi babeszjozę - chorobę podobną do malarii.

- Ukąszenie przez kleszcza tylko w 30% przypadków daje widoczne objawy w postaci rumienia wędrującego. W pozostałych przypadkach zakażenie boreliozą może pozostać niezauważone. Bardzo często pojawiają się objawy grypopodobne, które są bagatelizowane lub nie ma w ogóle objawów w pierwszej fazie zakażenia - powiedział Jacek Wojciechowicz z Centrum Badań DNA.
- Sposobem na skrócenie czasu kosztownej diagnostyki jest przebadanie samego kleszcza. Opracowana przez nasz zespół naukowy metoda daje największą szansę na szybkie wyleczenie i uniknięcie uciążliwych powikłań - dodaje Wojciechowicz.

Patogeny chorób odkleszczowych przenoszone są zarówno przez postać dorosłą kleszcza jak i przez nimfy, które wielkością odpowiadają ziarenku piasku. Często jest to przyczyną braku kojarzenia przykrych objawów z ukąszeniem przez pajęczaka.
- Błędne diagnozy, które bardzo często występują w przypadku boreliozy i innych chorób przenoszonych przez kleszcze,  to nie tylko marnowanie ogromnych pieniędzy w służbie zdrowia, ale też odbieranie szans na wyleczenie i normalne życie pacjenta - twierdzi dr Jacek Dzieciuch z Poradni Chorych na Boreliozę i Choroby Odkleszczowe z Poznania.
- U pacjentów z przewlekłą boreliozą bardzo często diagnozuje się stwardnienie rozsiane, fibromialgię stwardnienie zanikowe boczne czy chorobę Parkinsona.  Ogromna grupa pacjentów trafia na zupełnie błędną ścieżkę leczenia i dopiero po latach okazuje się, że od dawna cierpią na boreliozę czy inne choroby przenoszone przez kleszcze - podkreśla dr Jacek Dzieciuch.

Na czym polega badanie kleszcza
Sposobem na skrócenie czasu kosztownej diagnostyki jest przebadanie samego kleszcza.  Po dostarczeniu kleszcza do badania w laboratorium rozpoczyna się analiza trwająca standardowo ok. 7 dni roboczych. Po tym czasie, pacjent uzyskuje informację, która pozwala na podjęcie kolejnych decyzji w zależności od uzyskanego wyniku.

- Dodatkowo, wczesna diagnostyka genetyczna daje największą szansę na szybkie wyleczenie i uniknięcie uciążliwych powikłań. Należy też pamiętać, że kleszcze mogą nas zarazić nie tylko boreliozą, ale patogenami wywołującymi wiele innych groźnych chorób min.: babeszjozę, anaplasmozę, toxoplasmozę czy mycoplazmozę i wiele innych
Inne krajowe laboratoria wykonują badania kleszczy jedynie pod kątem samej boreliozy, co z uwagi na możliwość występowania koinfekcji skłania do wykonania szerszego zakresu badań. Obecność badania wyłącznie w kierunku identyfikacji bakterii Borrelia daje Pacjentowi okrojoną wiedzę na temat patogenów, którymi mógł go zakazić kleszcz. W wielu przypadkach utrata cennego materiału (samego kleszcza) może przyczynić się do przedłużenia procesu badania pacjenta, poniesienia znacznie wyższych kosztów, a ostatecznie do późniejszego wdrożenia skutecznej terapii.
Prace badawczo-rozwojowe prowadzone w Centrum Badań DNA, w wyniku których stworzono kompleksowy panel infekcji odkleszczowych rozpoczęły się już w maju 2010 roku. Opracowane przez naukowców z Centrum Badań DNA testy są kompleksowe i oparte o najnowocześniejszą metodę badań diagnostycznych - Real Time PCR. Prace nad tą metodą, objęte europejskim zgłoszeniem patentowym,  współfinansowane były ze środków Unii Europejskiej z sam projekt został nagrodzony na Europejskim Kongresie Gospodarczym w 2012 roku.


Choroby przenoszone przez kleszcze

Borelioza (Borrelia burgdorferi sensu lato)
To nazwa obejmująca trzy chorobotwórcze gatunki bakterii z rodzaju Borrelia, wywołujących boreliozę, tj.:B. burgdorferi sensu stricto, B. Garinii i B. afzelii. Badanie pozwala na zdiagnozowanie infekcji, już w ciągu kilkunastu godzin od zakażenia, tj. na długo przed pojawieniem się odpowiedzi immunologicznej organizmu. Ma to kluczowe znaczenie dla efektywności leczenia. W ciągu kilku dni od zarażenia bakterie mogą być już obecne w ścięgnach, mięśniach, stawach i układzie nerwowym. Szybkie rozpoczęcie leczenia w efekcie wczesnej diagnostyki genetycznej może, więc zapobiec rozwojowi choroby i niebezpiecznym powikłaniom.
Babeszjoza (Babesia divergens)
Chorobotwórczy pierwotniak przenoszony przez kleszcze i wywołujący babeszjozę (piroplazmozę). Babeszjoza jest chorobą hemolityczną podobną do malarii, ponieważ pasożyty atakują komórki erytrocytów. Choroba objawia się najczęściej gorączką, osłabieniem i anoreksją. Zakażenie pasożytem może mieć ciężki przebieg,szczególnie u osób o obniżonej odporności (dzieci, osoby starsze, bądź przyjmujące leki immunosupresyjne czy zakażone wirusem HIV).
Bartonelia (Bartonella henselae)
Bakteria przenoszona na człowieka głównie przez stawonogi odżywiające się krwią ssaków (hematofagi), np.: kleszcze, wszy czy pchły. Zarazić się nią można również w wyniku zadrapania lub ugryzienia przez zakażone zwierzę, najczęściej kota lub psa (stąd też potocznie nazywana jest chorobą kociego pazura, ang. „cat scratch disease”.
Bartonella henselae jest wewnątrzkomórkowym pasożytem przebywającym w erytrocytach. U ludzi choroba początkowo przebiega bezobjawowo lub tylko z objawami miejscowymi w miejscu zranienia (miejscowe zaczerwienienie, grudka zapalna). U części osób, po kilku tygodniach od infekcji pojawia się gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, mogących ulegać rozmiękaniu i przebiciu; ewentualnie inne objawy chorobowe (bóle głowy, pleców, podbrzusza, zmęczenie). Nieleczone zakażenie jest przyczyną powracającej gorączki oraz może prowadzić do zapalenia mózgu lub serca.
Anaplazma (Anaplasma phagocytophilum)
Bakteria Anaplasma phagocytophilum (dawniej Ehrlichia), będąca czynnikiem etiologicznym choroby zwanej: ludzką anaplazmozą granulocytarną. Bakteria dostaje się do krwiobiegu wraz z wydzielinami i śliną żerującego na skórze kleszcza, możliwe jest również zakażenie okołoporodowe i po ekspozycji na zakażoną krew. Wykazano że w Europie u około 30% pacjentów zakażenie Anaplasmą współistnieje z kleszczowym zapaleniem mózgu lub boreliozą z Lyme.
Mykoplazmoza (Mycoplasma pneumoniae)
Bakteria wywołująca mykoplazmozę. Objawy choroby są zróżnicowane, od lekkiego zakażenia górnych dróg oddechowych do ostrego zapalenia płuc, ponadto mogą jej towarzyszyć powikłania ze strony układu nerwowego, serca, stawów albo trzustki, częste są objawy skórne w postaci wysypek, rumieni, wrzodziejącego zapalenia jamy ustnej czy zapalenia spojówek.
Przebieg zakażenia mykoplazmatycznego u 10-20% osób może być bezobjawowy. W 60-80% przypadków przebiega jako zakażenie górnych dróg oddechowych lub zapalenie tchawicy i oskrzeli. W niektórych przypadkach może pojawić się nawracające zapalnie płuc lub powikłania ze strony układu nerwowego, serca, stawów i trzustki. Typowymi objawami infekcji są: niewielki wzrost temperatury, katar, bóle głowy i gardła, przewlekły, suchy kaszel. Do infekcji M. pneumoniae dochodzi głównie drogą kropelkową.
Toksoplazma (Toxoplasma gondii)
Pierwotniak Toxoplasma gondii wywołujący toksoplazmozę. W Polsce szacuje się, że 50-70% osób w całej populacji jest zarażonych tym patogenem. Zakażenie najczęściej jest bezobjawowe, następuje m.in. poprzez spożycie surowego i półsurowego mięsa, podczas pracy z materiałem zakaźnym (przez uszkodzoną skórę lub błony śluzowe), w czasie przetaczania krwi oraz transplantacji narządów pochodzących od osób zarażonych.
Są dwa typy toksoplazmozy: nabyta i wrodzona. W przypadku toxoplazmozy nabytej wyróżnia się postać: węzłową, uogólnioną i oczną. Najczęściej występujące objawy to: powiększenie węzłów chłonnych, bóle mięśniowe, uczucie osłabienia, zapalenie mięśnia sercowego, wątroby, zaburzenia widzenia, światłowstręt. Toxoplazmoza wrodzona rozwija się w wyniku zakażenia zarodka lub płodu przez matkę przed ciążą lub w czasie jej trwania.
W zależności od trymestru ciąży dochodzi do poronienia, przedwczesnych porodów, czy uszkodzenia narządów wewnętrznych płodu. Stwierdza się również małogłowie, wodogłowie, niedorozwój umysłowy i psychomotoryczny oraz powiększenie wątroby, śledziony, małopłytkowość, niedokrwistość i żółtaczkę. Poważne dla zdrowia skutki mogą pojawić się w przypadku obniżenia odporności organizmu wywołanego przez AIDS, choroby nowotworowe oraz leczenie immunosupresyjne.