Porównanie działania dostępnych na rynku insektycydów „bezpiecznych dla pszczół”

W uprawie rzepaku obecność na plantacji pszczół domowych i dzikich pszczołowatych jest niezbędna do prawidłowego zapylenia roślin, gwarantuje bowiem zwiększenie liczby owocujących łuszczyn w roślinach i nasion w łuszczynach. Wysoka liczba łuszczyn i nasion w łuszczynach jest podstawowym czynnikiem warunkującym uzyskanie wysokich plonów i bezpośrednio przekłada się na końcowy efekt ekonomiczny uprawy. Z uwagi na wielką rolę pszczół, jaką odgrywają w całym procesie produkcji wielu roślin uprawnych, przede wszystkim zaś rzepaku, należy zwracać szczególną uwagę na zapewnienie tym owadom odpowiednich warunków do prawidłowego funkcjonowania. Krótko mówiąc należy przeciwdziałać zatruciom tych owadów, a szerzej pszczołowatych.

Przy obecnie stosowanych technologiach produkcji roślinnej, chemiczna ochrona roślin jest niezbędna dla zapewnienia odpowiednio wysokiego poziomu plonowania i uzyskania rentowności produkcji. Stosując środki ochrony roślin chronimy plon. Ale najpierw ten plon musi powstać, a składa się na to i potencjał odmian, i warunki glebowe (stosunki wodne, nawożenie), i ochrona roślin i ogromna rola zapylaczy - pszczołowatych. Dlatego trzeba pamiętać, że środki ochrony roślin, które stosują rolnicy muszą być tak dobierane i używane, aby nie stwarzały zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt ani dla środowiska naturalnego.

Na polskim rynku zarejestrowanych jest kilkanaście insektycydów do ochrony rzepaku. Jednak tylko 2 spośród nich zawierają w etykiecie informację: „prewencja dla pszczół – nie dotyczy”. Jeden to środek zawierający acetamiprid z nowej grupy chemicznej neonikotynoidów, a drugi z grupy pyretroidów zawierający tau-fluwalinat. Zastosowanie środków ochrony roślin z zerową prewencją dla pszczół przed albo po oblocie owadów, stwarza im komfortową sytuację, ponieważ mogą one w każdej chwili powrócić na plantację bez ryzyka zatrucia środkiem chemicznym. Im dłuższa jest prewencja ustalona dla danego środka, tym ryzyko zatrucia pszczół większe. Musimy jednak pamiętać, że dobra praktyka rolnicza nie pozwala nam na opryskiwanie plantacji w czasie oblotu pszczół.

Czy jednak oba te preparaty są równie skuteczne i bezpieczne?

Pierwszy z nich – tau-fluwalinat - należy do grupy pyretroidów, która od 30 lat zalecana była do ochrony rzepaku przed słodyszkiem rzepakowym. Według wielu naukowców /m.in. Węgorka i Zamoyskiej z IOR/ słodyszek wykazuje odporność na wiele substancji aktywnych pyretroidów wcześniej stosowanych. Według specjalistów z Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu decydując się na użycie pyretroidu musimy pamiętać, by zabieg przeprowadzić bardzo precyzyjnie, w optymalnej fazie wzrostu rośliny, w warunkach optymalnej temperatury i przy prognozie bezdeszczowej pogody przez minimum 24 godziny. Nie wolno zapomnieć o bezpieczeństwie owadów zapylających, dla których pyretroidy są bardzo niebezpieczne, podobnie jak i dla naturalnych drapieżców, które są sprzymierzeńcami rolnika w walce ze szkodnikami. Słodyszki odporne na pyretroidy wykazują po zabiegu duże wzbudzenie - są bardzo aktywne, latają, szybko przemieszczają się z rośliny na roślinę tak, że wydaje się, że jest ich bardzo dużo. W przypadku stwierdzenia wysokiej przeżywalności zwalczanej populacji zabieg należy powtórzyć najlepiej przy użyciu środka z innej grupy chemicznej. Niestety, na ogół szkodniki po oprysku szybko, agresywnie i tylko powierzchniowo działającą substancją doznają jedynie szoku nerwowego, co powoduje, że spadają z rośliny przed pobraniem dawki śmiertelnej, a po powrocie do normalnej aktywności zasiedlają rzepak ponownie, razem z nadlatującymi później nowymi osobnikami. Szybki rozkład i zanikanie substancji aktywnej tych insektycydów pozwala na dalszy rozwój szkodników, którym udało się przeżyć. Działanie pyretroidów może nie być skuteczne również z powodu zbyt krańcowej temperatury. Środki te efektywne są tylko w zakresie 15-20 st. C°, co uniemożliwia wykonanie zabiegu nie tylko w deszczowe /zmywanie/, ale także i w upalne dni /odparowywanie/. W etykiecie środka na bazie tau-fluwalinat znajduje się w uwagach zapis o następującej treści: środek działa skutecznie w temperaturze poniżej 20 st. C°.

W wypadku wystąpienia odporności na pyretroidy należy zmienić preparat, najlepiej na neonikotynoid.

Drugi z dostępnych na polskim rynku insektycydów z zerową prewencją dla pszczół to preparat zawierający acetamipryd, należący do grupy neonikotynoidów. Jest to środek o nowoczesnej formulacji SP /rozpuszczalny proszek dający jednorodny roztwór/, a nie jak w przypadku omawianego wyżej preparatu EW /emulsja wodna typu olej w wodzie/. Środek na bazie acetamipridu jest całkowicie bezpieczny nie tylko dla pszczół, ale także i dla naturalnych drapieżców - wielu groźnych szkodników różnych upraw. Dlatego jest szczególnie przydatny w integrowanej ochronie roślin oraz w integrowanej produkcji, która polega na ograniczeniu występowania gatunków szkodliwych owadów poniżej progu ich ekonomicznej szkodliwości, z zachowaniem bezpieczeństwa owadów pożytecznych. Działanie tego nowoczesnego środka na szkodniki znajdujące się na powierzchni roślin jest natychmiastowe – szkodniki najpierw przestają żerować, chociaż możemy obserwować jeszcze przez jakiś czas ich przemieszczanie się w obrębie roślin, a potem giną. Substancja aktywna działa w momencie oprysku, ale wnika też do wnętrza rośliny, chroniąc każdą jej część jeszcze przez jakiś czas od momentu wykonania zabiegu - także w trakcie kolejnych nalotów szkodników. W badaniach IOR stwierdzono, że zdecydowana większość zatrutych owadów po pewnym czasie ginie. Jeśli rzepak dojrzewa dłużej i nalot słodyszka trwa to zabieg, tak jak w przypadku innych środków, należy powtórzyć. Preparat ten działa niezależnie od temperatury, co niewątpliwie ułatwia zaplanowanie i przeprowadzenie zabiegu. W przeciwieństwie do pyretroidów działa nie tylko powierzchniowo, ale i wgłębnie, a w samej roślinie systemicznie. Działa translaminarnie, przenika powierzchnię liścia z góry na dół – szybko i równomiernie wnikając do wnętrza całej rośliny. Dzięki temu jest również odporny na zmywanie przez deszcz. Tak, więc w przypadku tego preparatu warunki pogodowe mają mniejszy wpływ niż przy pozostałych środkach. W łanie rzepaku chronionego tym nowoczesnej generacji insektycydem spotkamy pszczoły i inne owady zapylające, drapieżne i pasożytujące na szkodnikach, co przyczynia się do zwiększenia skuteczności ochrony. W badaniach poletkowych przeprowadzonych w 2006 roku w stacji doświadczalnej IOR, masa tysiąca nasion rzepaku chronionego tym środkiem była wyższa niż masa nasion chronionych pyretroidami i związkami fosforoorganicznymi. W strategiach ochrony roślin uwzględniających integracje metod oraz narastanie odporności odchodzi się od dawek środków chemicznych mających zapewnić 100% śmiertelności zwalczanego gatunku. Dowiedziono, że takie dawki przyśpieszają zjawisko odporności i wywołują nieprzewidywalne, najczęściej negatywne zmiany w agroekosystemach. Idealny środek powinien szkodnika eliminować w okresie największej jego szkodliwości, niekoniecznie zabijając go. Koniecznie natomiast powinien oszczędzać owady pożyteczne - pszczoły i naturalnych drapieżców, które są sprzymierzeńcami rolnika w walce o wysoki plon. Być może w niedalekiej przyszłości takie środki lub dawki będą miały zastosowanie. Prekursorem takiego środka w stosunku do słodyszka rzepakowego jest Mospilan 20 SP, którego zastosowanie udowadnia, że niekoniecznie trzeba wszystkie szkodniki zabić by skutecznie ochronić plon.

Jeżeli jednak rolnik zdecyduje się na stosowanie pyretroidów, to dobrze, żeby był to pyretroid bezpieczny dla pszczół, a więc tau-fluwalinat.