Jakie są zasady i koszty funkcjonowania rolniczego ubezpieczenia społecznego ?

Wyjaśnia dr Władysław Łukasik, Zastępca Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

W ustawie budżetowej na 2008r. w części 72 – KRUS ujęto 15,7 mld zł dotacji ogółem, przy czym dotacja uzupełniająca na rolnicze emerytury i renty w Funduszu Emerytalno-Rentowym wynosi 12,8 mld zł. Pozostała część dotacji w  kwocie ok. 2,9 mld zł przeznaczona będzie na finansowanie zleconych Kasie do realizacji dodatkowych zadań (na wypłatę krajowych rent strukturalnych, dodatków do emerytur i rent, w tym: dodatków kombatanckich, ryczałtów energetycznych, dodatków z tytułu pracy przymusowej, świadczeń pieniężnych dla osób deportowanych do pracy przymusowej oraz osadzonych w obozach pracy III Rzeszy i ZSRR, świadczeń pieniężnych i uprawnień przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnionych w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych, dodatków kompensacyjnych, refundacji ulg dla inwalidów wojennych i wojskowych z tytułu opłacanej składki na obowiązkowe ubezpieczenie OC/AC, a także na pokrycie składek na ubezpieczenie zdrowotne).
Z ogólnej kwoty dotacji ok. 0,8 mld zł KRUS zwróci do budżetu w postaci podatku dochodowego od wypłacanych emerytur i rent.
Często pozostaje niezauważanym, iż do 1990 r. Skarb Państwa przejął od rolników ok. 350 tys. gospodarstw rolnych, o łącznej powierzchni 2,2 mln ha. (Przy założeniu, że cena 1 ha ziemi wynosi ok. 20 tys. zł – przejęto od rolników grunty rolne na kwotę ok. 44 mld zł). Dodatkowo w niektórych przypadkach wraz z ziemią przejmowane były również budynki gospodarcze i mieszkalne). Państwo zobowiązało się wówczas do wypłaty świadczeń na tzw. dożywocie. Zobowiązania te, realizowane są nadal poprzez KRUS wobec 110 tys. świadczeniobiorców i w 2007 r. wyniosły 1,4 mld zł. W latach poprzednich liczba rolników pobierających takie świadczenia była dużo większa.
Zmniejszenie dotacji KRUS o powyższe wydatki oznacza, że na świadczenia emerytalno-rentowe przyznane w obowiązującym systemie z budżetu na 2008 r. przeznaczono 10,7 mld zł, tj. ok. 67% ogólnej dotacji do KRUS.
Ponadto, w latach dziewięćdziesiątych system ubezpieczenia społecznego rolników wchłonął wiele osób, które z powodów transformacji gospodarki utraciły pracę w przemyśle, ale z uwagi na posiadanie nawet niewielkich gospodarstw rolnych, nie miały prawa do zasiłku dla bezrobotnych, co przyniosło znaczne oszczędności w budżecie państwa, w pozycji przeznaczonej na finansowanie zasiłków dla bezrobotnych.
Wg danych Kasy, na koniec 2007 roku, ubezpieczeniu społecznemu rolników podlegało 1,6 mln osób, w tym jedynie 4,4 proc. ubezpieczonych to osoby prowadzące dodatkowo pozarolniczą działalność gospodarczą. Możliwość pozostania w ubezpieczeniu społecznym rolników osobom prowadzącym jednocześnie działalność gospodarczą została uwarunkowana osiąganiem niewysokich dochodów z tej działalności (np. za 2007r. roczny podatek należny nie może przekroczyć kwoty 2693zł), stąd też na podstawie składanych co roku zaświadczeń z urzędu skarbowego, Kasa dokonuje weryfikacji prawa do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. W wyniku zmiany przepisów w 2004 roku, mającej na celu m.in. uszczelnienie sytemu, liczba takich osób w KRUS zmalała ze 118 tys. do ok. 70 tys. w br.

Opinie o rosnących kosztach funkcjonowania systemu rolniczego ubezpieczenia nie mają oparcia w faktach. Przez ostatnie 10 lat udział środków budżetu państwa w dofinansowaniu zadań KRUS zmalał o połowę. Trwała jest także tendencja zmniejszania tych środków w ogóle wydatków na rolnictwo, w związku z przemianami strukturalnymi w rolnictwie i na obszarach wiejskich. W roku bieżącym dotacja na świadczenia ujęte w ustawie budżetowej w części 72 - KRUS, w łącznej kwocie ok. 15,7 mld zł, stanowić będzie 5,09 proc. ogółu projektowanych wydatków z budżetu państwa.

Na wysokość dotacji uzupełniającej w FER w znacznym stopniu wpływa sytuacja demograficzna wsi, co odzwierciedla znaczna liczba osób z uprawnieniami emerytalno-rentowymi. Na początku 2007 r. liczba świadczeniobiorców Kasy wyniosła ok. 1,6 mln i była praktycznie równa liczbie ubezpieczonych. Natomiast w systemach pozarolniczych liczba ubezpieczonych jest dwukrotnie wyższa od liczby osób pobierających emerytury i renty. Należy jednak odnotować stały wzrost udziału składek emerytalno-rentowych w przychodach FER, wynikający także ze starań Kasy o utrzymanie dyscypliny płatniczej wśród ubezpieczonych. W 2007 roku udział składek w wydatkach Funduszu Emerytalno-Rentowego wyniósł 10,4%. Trzeba mieć jednak na uwadze, że wspólną cechą rolniczych systemów ubezpieczenia społecznego, jakie również funkcjonują w wielu państwach Zachodniej Europy, jest pełnienie wielu ważnych funkcji, w tym społecznej i socjalnej oraz oddziaływania na zmiany strukturalne w rolnictwie. Wiąże się to ze wsparciem ze środków publicznych i stanowi punkt zaczepienia do formułowanych często, pośpiesznych i powierzchownych opinii o szczególnie preferencyjnym traktowaniu ludności rolniczej w zabezpieczeniu społecznym, bez bliższego zapoznania się z ww. kwestiami, bez uwzględniania sytuacji dochodowej gospodarstw rolnych oraz sytuacji demograficznej wsi, wysokości tych świadczeń i  sposobu ich wykorzystania. Takie ewidentnie niesłuszne i krzywdzące dla środowiska rolniczego opinie prezentowane są w mediach (niekiedy także przez osoby z tytułem naukowym) i niestety nader rzadko poddawane pogłębionej analizie i konfrontacji ze stanem faktycznym.