Gdzie mieszkają najaktywniejsi Polacy?

W ramach Forum Inicjatyw Rozwojowych Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej we współpracy z Instytutem Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN  przygotowała raport  „Monitoring Rozwoju Obszarów Wiejskich. Etap I”. Autorzy raportu szukali odpowiedzi  na pytanie – gdzie mieszkają najaktywniejsi Polacy ?

Wyniki raportu „Monitoring Rozwoju Obszarów Wiejskich. Etap I”, wykazały ścisłą współzależność pomiędzy aktywnością społeczną Polaków*, a ich miejscem zamieszkania. Im bliżej do dużego miasta, tym większa jest ich aktywność prospołeczna. Jest to najbardziej widoczne w okolicach Warszawy, Poznania, Wrocławia, czy Katowic i Gdańska, czyli w sąsiedztwie miast uznawanych za główne centra gospodarcze w  kraju.

Duży wpływ na zaangażowanie społeczne mają takie czynniki jak: tradycja, kultura lokalna, a także spójność etniczna i wyznaniowa. Przykładem tego są Kaszuby. Region cechuje się wysoką frekwencją wyborczą, wielością organizacji pozarządowych w relacji do liczby mieszkańców, dzieleniem się 1% podatku czy też ubieganiem się o środki unijne – czyli tym wszystkim, co autorzy raportu uznali za elementy aktywności społecznej.  
- Regiony o niskim poziomie aktywności społecznej to przede wszystkim dawne tereny popegeerowskie i strefy subregionalne województw Polski centralnej. Są to obszary „wypłukane” demograficznie  czyli takie, z których najbardziej mobilne, aktywne i przedsiębiorcze osoby emigrują, głównie w kierunku głównych ośrodków rozwoju (czyli lokomotyw rozwoju regionalnego). Podobna sytuacja jest na Opolszczyźnie, jednak tu zasadniczym czynnikiem jest wysoki wskaźnik emigracji zarobkowej do Niemiec. -  wyjaśnia prof. Monika Stanny z Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa
Co ciekawe, mieszkający w pobliżu największych aglomeracji, choć mogą pochwalić się  najwyższym poziomem aktywności społecznej, to bardziej interesują się tym, co dzieje się w polityce krajowej niż lokalnej. Potwierdzeniem tego są ostatnie wybory prezydenckie z 2010 roku, kiedy frekwencja w gminach podaglomeracyjnych często wynosiła ponad 60% i była wyższa niż w wyborach samorządowych.
– Strefy podmiejskie największych aglomeracji (np. Warszawa, Łódź, Trójmiasto Kraków, Katowice, także Rzeszów) często traktowane są przez ich mieszkańców jako tzw. „sypialnie”. Swoje życie zawodowe oraz kulturalne prowadzą w dużym mieście i tam też kierują swoje zainteresowanie polityką – tłumaczy Marek Zagórski, prezes Fundacji Europejski Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej.

Największym zainteresowaniem polityką lokalną wykazują się mieszkańcy peryferii województw: łódzkiego, mazowieckiego, świętokrzyskiego, lubelskiego i podlaskiego, gdzie występuje najwyższy wskaźnik frekwencji w wyborach samorządowych, sięgający często ponad 70 proc.  

– Tereny tzw. byłej Kongresówki zamieszkują ludzie związani z tymi terenami od wielu pokoleń. Inaczej niż w przypadku zachodniej i północnej Polski. Stąd też są bardziej przywiązani do swojej społeczności lokalnej i tego co dzieje się w ich najbliższym otoczeniu – dodaje Marek Zagórski.
– Ponadto, z badań wynika, że częściej na wójta i burmistrza głosują starsi mieszkańcy wsi. Odwrotną zależność obserwujemy przy frekwencji w wyborach prezydencki. Tu z kolei zdecydowanie częściej na wybory idą młodsi – dodaje Monika Stanny.

W Polsce najwięcej organizacji non-profit działających na obszarach wiejskich w przeliczeniu na mieszkańców gmin jest w woj.: podlaskim, lubelskim i podkarpackim, a także w lubuskim. Liczba organizacji pozarządowych na terenach Polski wschodniej nie przekłada się jednak na przekazywanie przez niech 1% na rzecz OPP. Pod tym względem korzystniej wypadają mieszkańcy gmin Polski zachodniej i południowej. To właśnie mieszkańcy gmin podmiejskich miast wojewódzkich charakteryzują się najwyższą aktywnością w zakresie dzielenia się 1%. Ten rodzaj aktywności społecznej wykazuje zależność z poziomem zamożności mieszkańców.
Najbardziej zaangażowane w pozyskiwanie środków unijnych są gminy Polski północnej. Aktywne są także gminy woj. podlaskiego, lubelskiego, części Kujaw i Mazowsza oraz woj. świętokrzyskiego. Są to obszary o względnie niskiej gęstości zaludnienia. Najmniej projektów w przeliczeniu na mieszkańca gminy zrealizowano w województwach gęściej zaludnionych, tj. wielkopolskim, opolskim i małopolskim.   
 
 Aktywność społeczna, na którą składają się rozmaite działania i zachowania, których celem jest rozwiązywanie problemów społeczności lokalnej. Mając na względzie złożoność tego pojęcia przyjęto miary, które opisywały zdolność mieszkańców do współdziałania w interesie społecznym poprzez pomiar aktywności obywatelskiej (mierzoną frekwencją wyborczą), aktywności społecznej rozumianej w kontekście społeczeństwa obywatelskiego (mierzoną liczbą organizacji pozarządowych na 10 000 ludności ) oraz ich aktywności w podejmowaniu inicjatyw społeczno-gospodarczych na rzecz rozwoju środowiska lokalnego (aktywność w aplikacji o zewnętrzne wsparcie finansowe – która uwzględniła liczbę wniosków o dofinansowanie projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej  i liczbę wniosków o dofinansowanie projektów w ramach podejścia LEADER na lata 2007–2013 złożonych za pośrednictwem LGD na 10000 mieszkańców).

Badanie „Monitoring Rozwoju Obszarów Wiejskich” obejmuje problematykę społeczno-gospodarczą, a w szczególności demografię, zagadnienia związane z dostępnością przestrzenną, sektorem rolniczym i pozarolniczym, stopniem dezagraryzacji gospodarki lokalnej, lokalnymi finansami publicznymi, rynkiem pracy, edukacją, zamożnością i warunkami bytowymi społeczeństwa oraz z aktywnością społeczną.

W ramach Monitoringu Rozwoju Obszarów Wiejskich analizowane są zjawiska społeczno-gospodarcze na poziomie gminy. Badaniem objęto gminy wiejskie i obszary wiejskie gmin miejsko-wiejskich  w Polsce.

I etap projektu jest rezultatem dwuletnich prac badawczych. Jego zadaniem była diagnoza przestrzennego zróżnicowania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w Polsce oraz wyznaczenie obszarów typologicznie jednorodnych pod względem czynników odpowiadających za zróżnicowane procesy rozwojowe. Zbiór danych składa się z ponad 120 tys. informacji pozyskanych z GUS, wielu instytucji państwowych, samorządowych, a także ankiet przeprowadzonych w 2173 urzędach gmin. Projekt Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, realizowany przy udziale pracowników naukowych Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk będzie także podstawą do dalszych pogłębionych badań, które będą prowadzone cyklicznie.