ODMIANY JĘCZMIENIA
Jęczmień jest zbożem o wszechstronnym zastosowaniu. Ziarno jest wykorzystywane głównie na cele paszowe, zarówno do sporządzania mieszanek treściwych bezpośrednio w gospodarstwach, jak i w przemyśle paszowym. Na ten cel można uprawiać wszystkie odmiany, a głównym kryterium wyboru jest plon ziarna. Znaczący postęp dokonał się w ostatnim czasie w grupie odmian wielorzędowych jęczmienia ozimego. Rejestrowane w ostatnich latach odmiany wyróżniają się bardzo dobrą plennością; niektóre z nich cechują się też wyraźnie lepszą zdrowotnością. Wolniejszy jest postęp w plenności w grupie odmian pastewnych jęczmienia jarego. W ostatnich pięciu latach do rejestru wpisano zaledwie trzy odmiany tego typu. Należy jednak podkreślić, że szereg odmian typu browarnego plonuje na poziomie najlepszych odmian pastewnych.
Drugim ważnym kierunkiem użytkowania jęczmienia jest jego wykorzystanie w przemyśle spożywczym, w tym przede wszystkim do produkcji słodu. Poza tym jęczmień wykorzystuje się na cele konsumpcyjne w postaci płatków, kiełków zbożowych oraz w niewielkim stopniu jako dodatek do makaronów, odżywek dla dzieci i w piekarstwie. W kaszarniach jęczmień przerabiany jest na szereg produktów, takich jak pęczak, kasza, otręby jęczmienne oraz mąka jęczmienna.
Aktualnie w krajowym rejestrze znajduje się 47 odmian jęczmienia jarego, w tym 30 odmian typu browarnego i 17 typu pastewnego oraz 17 odmian jęczmienia ozimego: 13 o kłosie wielorzędowym (w tym bezostna odmiana Sigra) i cztery o kłosie dwurzędowym (w tym dwie typu browarnego – Tiffany i Corbie). W tabelach 1 i 2 scharakteryzowano jedynie odmiany badane w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego w bieżącym sezonie. Pominięto natomiast 17 odmian jęczmienia jarego: Bies, Lot, Nagrad, Rabel, Rastik, Rataj, Refren, Rodion, Rodos, Start (odmiany typu pastewnego) oraz Forum, Gwarek, Madonna, Rasbet, Riviera, Rudzik, Scarlett (odmiany typu browarnego), a także trzy odmiany jęczmienia ozimego: Horus, Kroton (odmiany wielorzędowe pastewne) i Marinka (odmiana dwurzędowa pastewna).
Wybór odmiany zależy przede wszystkim od kierunku użytkowania. Na cele browarne mogą być uprawiane tylko odmiany tego typu. Słodownie są na ogół zainteresowane tylko odmianami o bardzo dobrej wartości technologicznej. Najczęściej skupują ziarno tylko kilku wybranych przez siebie odmian w oparciu o umowy kontraktacyjne. Wartość browarną odmian określa ocena syntetyczna, na którą składa się pięć cech (ekstraktywność, lepkość brzeczki, stopień ostatecznego odfermentowania, liczba Kolbacha i siła diastatyczna). Poza tym ważnych jest szereg innych parametrów, jak zawartość białka, wyrównanie ziarna, energia kiełkowania, czystość odmianowa. Na cele browarne uprawia się głównie jęczmień jary, gdyż odmiany formy jarej cechują się z reguły wyraźnie lepszymi wskaźnikami wartości technologicznej. W znacznie mniejszym stopniu na cele browarne wykorzystuje się jęczmień ozimy, choć hodowla dąży do uzyskania coraz lepszych odmian pod tym względem. Aktualnie do uprawy na ten cel odpowiednia jest jedynie odmiana Tiffany i zarejestrowana w roku 2005 Corbie.
Znaczny postęp hodowlany notuje się w grupie odmian browarnych jęczmienia jarego. Wyraża się on zarejestrowaniem 12 nowych odmian tego typu w ostatnich trzech latach. Postęp dotyczy zarówno poprawy plenności, jak i jakości technologicznej ziarna. Duży postęp w jakości browarnej jęczmienia sprawił, że opracowana w 1994 r. klasyfikacja jakościowa jęczmienia browarnego w niewystarczającym stopniu różnicuje odmiany. Obecnie zdecydowana większość odmian mieści się w najwyższej klasie pod względem najważniejszego parametru browarnego, tj. ekstraktywności. Zatem ten parametr już w zasadzie nie różnicuje odmian. Stąd w najbliższej przyszłości zachodzi konieczność korekty systemu oceny wartości browarnej jęczmienia.
Pełny tekst opracowania zawiera 2 tabele:
Tabela 1. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian jęczmienia jarego (wg COBORU)
Pełny tekst opracowania znajduje się w pliku do pobrania:
Odmiany jęczmienia.pdf [149.93 kB] A. Najewski
CHARAKTERYSTYKA I TECHNOLOGIA UPRAWY
ODMIAN JĘCZMIENIA OZIMEGO
Autorzy studium:
dr. Danuta Leszczyńska
prof. dr hab. Kazimierz Noworolnik
mgr inż. Andrzej Najewski (COBORU)
Opracowaniu patronowali:
Tekst obejmuje 29 stron maszynopisu i jest podzielony na na następujące podrozdziały:
1) Wstęp
2) Wymagania klimatyczno-glebowe
3) Dobór odmian
4) Uprawa roli
5) Nawożenie mineralne
6) Siew
7) Ochrona roślin
8) Zbiór
9) Zmiany w krajowym rejestrze i charakterystyka odmian
W części szczegółowej scharakteryzowano 17 odmian jęczmienia ozimego.
W opracowaniu zamieszczono 16 tabel.
Pełny tekst opracowania znajduje się w pliku do pobrania:
Charakterystyka i technologia uprawy odmian jęczmienia ozimego 2005.pdf [581.86 kB] tekst
Pochodzenie / Znaczenie gospodarcze / Sposób użytkowania / Wymagania klimatyczne / Wymagania glebowe / Odmiany / Stanowisko agrotechniczne / Nawożenie / Siew / Pielegnacja / Zbiór
1. Pochodzenie
Jęczmień jest równie starym zbożem uprawnym jak pszenica. Jego uprawa sięga roku 7000 p.n.e. o czym świadczą ślady znalezione na Bliskim Wschodzie. Również w Egipcie był uprawiany jęczmień czego świadectwem są rysunki na ścianach piramid. Jęczmień dwurzędowy (Hordeum distichon) jest prawdopodobnie bezpośrednim potomkiem gatunku dzikiego (Hordeum spontaneum). Obecnie uprawiany na całym świecie. Dzięki krótkiemu okresowi wegetacji (ok. 90 dni) sięga daleko na północ. Dawniej było to zboże chlebowe, stanowiło razem z pszenica podstawę wyżywienia ludzi, robiono z niego chleb plackowy, kasze czy napój piwny. Na teren obecnej Polski przywędrował w neolicie tj. w II-II wieku p.n.e., a świadczą o tym ziarna jęczmienia wielorzędowego znajdowane na Dolnym Śląsku.
Jęczmień trójwidlasty jest zbożem które jest uprawiane na najwyższej wysokości na świecie - 4600 m n.p.m. Uprawia się go w górzystych rejonach Tybetu.
2. Znaczenie gospodarcze
Jęczmień stanowi ok. 10 % światowej powierzchni uprawy zbóż (68-71 mln ha), średni plon z ha jest niewielki ok. 2,1-2,3 tony. Największym producentem tego zboża jest Rosja, podczas gdy najwyższe zbiory uzyskuje się w Irlandii (6,0 t/ha) i Belgii (6,2 t/ha). Powierzchnia zasiewów jęczmienia w Polsce wynosi ok. 1,1-1,2 mln ha, w tym formy ozime zajmują tylko 110-190 tyś. ha. Związane to jest z łatwym wymarzaniem jęczmienia u nas.
Plenność jęczmienia ozimego jest większą niż jarego i zamyka się w granicach 3,05-3,3 t/ha. Krajowe zbiory ziarna jęczmienia wynoszą 3,3-3,7 mln t on, z czego 75 % przeznacza się na pasze, po 5 % na spożycie w formie kasz i płatków, na słód browarniany, ok. 10 % na materiał siewny a reszta to ubytki i straty.
3. Kierunki użytkowania
Ziarno jęczmienia ze względu na brak białek glutenowych nie nadaje się na mąkę do wyrobu chleba. Używane przede wszystkim na kasze, jako surowiec browarniany do wyrobu piwa oraz na paszę.
Najważniejszym sposobem wykorzystania jęczmienia w przemyśle jest produkcja słodu. Słód jęczmienny stanowi mieszaninę węglowodanów potrzebnych w procesie fermentacji alkoholowej, głównie w produkcji piwa, ale również i whisky. Istnieją również duże możliwości wykorzystania słodu lub ekstraktu słodowego jako dodatku do produktów spożywczych, aby poprawić ich walory konsumpcyjne i wartość odżywczą. Można wykorzystywać go m.in. w piekarnictwie do produkcji chleba. Przyczynia się on do zwiększenia jego objętości, a także nadaje pieczywu charakterystyczną barwę skorki oraz aromat.
Dawniej było to zboże chlebowe (chleb plackowy), dziś ziarno przerabia się głównie w kaszarniach, rzadziej młynach. Wyrabia się z niego różne rodzaje kasz (pęczak, kasza łamana, perłowa), oraz dodatkowo otrzymuje się otręby konsumpcyjne oraz mąkę wyciągową Z kaszy można również wyprodukować płatki błyskawiczne, które przeznacza się do bezpośredniej konsumpcji, jako surowiec lub dodatek do produkcji pieczywa, wyrobów ciastkarskich oraz preparowanych produktów zbożowych.
Niektóre gatunki jęczmienia uprawiane są jako trawy ozdobne, np. jęczmień grzywiasty (Hordeum jubatum) z Ameryki Północnej, inne spotykane jako chwasty przydrożne, np. w Polsce jęczmień płonny (Hordeum murinum).
4. Wymagania klimatyczne
Jęczmień ma niski współczynnik transpiracji(350) i uważa się go za najbardziej kserofobiczny gatunek pośród innych zbóż. Najmniejsze zapotrzebowanie na wodę opadową ma na kompleksach pszennych, w miarę pogarszania się jakości gleb jego zapotrzebowanie rośnie.
Jęczmień jary nie lubi nadmiernych opadów na jesieni, przeszkadzają one w hartowaniu i pogarszają zimowanie, sprzyjają porażaniu przez mączniaka prawdziwego i ułatwiają wyprzenie roślin. Według Klatta optymalna suma opadów wynosi ok.200 mm na glebach średnich do 250 mm na glebach żytnich. Najbardziej wrażliwe na niedobory wody są w okresie wiosennym, kiedy to posuchy 3-4 tygodniowe mogą znacznie obniżyć plon.
Na jęczmień jary największy wpływ maja opady w okresie od siewu do krzewienia.
5. Wymagania glebowe
Jęczmień ozimy uprawiamy na glebach kompleksu 3 i 4, natomiast najlepsze plony jęczmienia jarego otrzymamy uprawiając go na glebach kompleksu1 i 2 (pszenny bardzo dobry i dobry). Wysokie plony uzyskamy również na kompleksach pszennym wadliwym i żytnim bardzo dobrym.
Wymagania jęczmienia wobec odczynu gleby są największe wśród wszystkich zbóż, optymalne pH wynosi od 5,4 do 7,5. Jakiekolwiek przekroczenie tych granic powoduje znaczne obniżenie plonu. Jęczmień jest również bardzo wrażliwy na nadmiar wolnych jonów glinu i manganu.
6.Odmiany
jęczmień jary :
Odmiany pastewne: Antek, Bies, Boss, Bryl, Justina, Lot, Orthega, Rastik, Rambo, Referent, Rodion, Rodos, Start
Odmiany browarne: Annabell, Anatol, Barke, Binal, Blask, Brenda, Granal, Johan, Madonna, Rivera, Rudzik , Stratus, Scarleta
Na cele browarne mogą być uprawiane wyłącznie odmiany browarne, natomiast na cele paszowe można uprawiać wszystkie odmiany jęczmienia jarego, a głównym kryterium wyboru jest plenność ziarna.
jęczmień ozimy: Kos, Gil, Sigra, Morinka, Kroton, Gregor, Horus, Tiffany, Bombay,
7. Stanowisko agrotechniczne:
jęczmień ozimy
Dla jęczmienia ozimego najlepszym przedplonem są :groch, rzepak ozimy, ziemniak wczesny mieszanki strączkowe na nasiona.. Ze względu na zagrożenie chorobami nie powinno siać się jęczmienia po pszenicy i pszenżycie. Bezpiecznym przedplonem przy dominacji w płodozmianie zbóż okazał się owies. Wpływ przedplonu wyraźnie się zaznacza po ciężkich zimach oraz w miarę pogarszani się jakości gleb i jej kultury.
Uprawę roli zależy od przedplonu: jeżeli były to strączkowe czy zboża i pozostało ściernisko to niszczymy je kultywatorem albo broną talerzową. Po ziemniaku zbieramy łęciny i doprawiamy za pomocą agregatu uprawowego
Po motylkowych wieloletnich niszczymy darń na głębokość ok. 5-8 cm a po kilku dniach orzemy.
Glebę przed posianiem jęczmienia powinno się orać na głębokość ok. i natychmiast zabronować. 20-25 cm, dobre odwracając, na tyle wcześnie aby zdążyła ona jeszcze dobrze osiąść.
jęczmień jary
Dla tej formy jęczmienia najlepszym przedplonem są okopowe, szczególnie burak cukrowy dla jęczmienia browarniczego. Dla jęczmienia pastewnego dobrym przedplonem są również strączkowe na nasiona. Słabymi przedplonami są zboża, zwłaszcza pszenica, pszenżyto i żyto. Owies ze względu na swoje właściwości fitosanitarne zostawia po sobie dobre stanowisko.
Uprawa roli zależy od przedplonu: po okopowych nie wykonujemy orki przedzimowej, zbieramy resztki pożniwne, wyrównujemy koleiny i spulchniamy glebę do 20 cm.
Po zbożach i innych roślinach pozostawiających ściernisko, musimy najpierw wykonać podorywkę a następnie jesienią średnio głęboką orkę (20-25).
Wiosną włókowanie, bronowanie i kultywatorowanie, jednak uprawa gleby nie powinny być głębsze niż 5-6 cm, a wierzchnią rozruszamy i zagęszczamy za pomocą za pomocą wału strunowego.
8. Nawożenie
jęczmień ozimy:
- azotem: na glebach kompleksu pszennego, z regularną gospodarką obornikową, gdy przedplonem były rośliny niezbożowe, wtedy wystarczy zastosowanie jednorazowej dawki azotu w ilości ok. 40-70kg N/ha, w czasie ruszenia wegetacji. Natomiast na glebach słabszych, po zbożach dawki azotowe będą większe i będą dochodzić nawet do 130 kg N/ha. Wtedy należy podzielić dawkę na 2-3 części: 80 kg stosuje się w czasie wznowienia wegetacji, a 30-40 kg w w fazie strzelania w źdźbło, w czasie wydłużania trzeciego międzywęźla. Przedsiewnie azotem nawozimy tylko po przedplonach zbożowych.
- fosforem: 60-100 kg P2O5 Możemy zastosować nawozy pojedyncze, mieszane jak i wieloskładnikowe, zawierające potas. Należy jednak pamiętać aby stosunek P : K w zastosowanym nawozie była jak najbardziej zbliżona do wyliczanego, jeżeli tak nie jest wtedy różnice wyrównujemy nawozami pojedynczymi.
-potasem: 70-120 K2O Wszystkie nawozy potasowe jak i fosforowe stosujemy przesiewnie. Tylko na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego część nawozów potasowych możemy zastosować bardzo wczesną wiosna.
jęczmień jary:
Browarny: stosunek N : P : K = 1 : 2 : 3 Azotu stosujemy 30-40 kg na hektar wysiewamy w całości przed siewem. Fosfor w ilości 50-100 kg P2O5 /ha oraz potas w dawce ok.60-120 kg K2O na 1 hektar najlepiej zastosować jesienią albo wczesną wiosną.
Pastewny: w tym przypadku niezbędne jest zastosowanie większych dawek azotu - dawek rzędu 60-120 kg N/ha. Dzielimy ja na dwie części: 1/2 lub 2/3 dawki stosujemy przed siewem, natomiast resztę na przełomie krzewienia i strzelania w źdźbło. Nawożenie fosforem i potasem takie samo jak w przypadku odmian browarnych.
9.Siew
jęczmień ozimy:
Trudno precyzyjnie określić termin siewu jęczmienia ozimego. Zbyt wczesny siew może spowodować że nadmiernie wyrośnięte rośliny zaatakują choroby grzybowe (mączniak, ploniarka zbożowa) oraz zwiększa się wtedy ryzyko wyprzenia nadmiernie wybujałych roślin podczas śnieżnych zim. Jednak wczesny siew korzystnie wpływa na wzrost i rozwój rośliny przed zimą, co zwiększa prawdopodobieństwo lepszego przezimowania i dobrych plonów. Jako optymalny termin siewu naukowcy sugerują II i III dekadę września.
W optymalnym terminie siewu wysiewamy ok. 145-195 kg ziarna na hektar, co pozwoli nam uzyskać obsadę 330-450 ziarniaków na 1 m2. W przypadku późniejszych siewów zwiększa się masę wysiewu o ok. 15%.
Jęczmień ozimy wysiewa się w rozstawie rzędów 13-15 cm na głębokość 3-4 cm
jęczmień jary:
Jęczmień nawet w przypadku przemarznięcia wczesną wiosna jest w stanie wytworzyć dodatkowe pędy boczne. Dlatego można go siać już siać w połowie marca, wpływa to dodatnio na elementy decydujące o wielkość plonu: krzewienie produktywne, liczbę kłosów na jednostkę powierzchni oraz masę 1000 ziarniaków.
Jęczmień wcześniej wysiany lepiej wykorzystuje nawożenie azotem, ziarno jego ma dużą zawartość skrobi i mały udział łuski , co jest szczególnie ważne przy produkcji jęczmienia browarniczego. Opóźniony siew sprzyja wzrostowi zawartości białka, co odbywa się kosztem skrobi i pływa na wielkość ziarna.
Jęczmień browarny wysiewamy gęściej niż pastewny aby poprzez mniejsze krzewienie i mniejsza liczbę odgałęzień bocznych otrzymać jak najbardziej wyrównane ziarno.
Jęczmień jary wysiewa się w rozstawie rzędów 13-15 cm na głębokość 3-4 cm, a obsada wynosi 300-400 ziarniaków na 1 m2 dla browarnego i 280-370 szt./m2 dla pastewnego. Aby uzyskać taką obsadę musimy wysiać odpowiednio 100-120kg ziarna dla jęczmienia browarnego i 140-160 dla jęczmienia pastewnego.
10.Pielegnacja
jęczmień ozimy
Wczesny termin siewu jęczmienia jest powodem zachwaszczania się pól uprawnych jeszcze przed zahamowaniem wegetacji. Na jesieni, jeżeli pojawi się konieczność odchwaszczenia plantacji, robimy to za pomocą herbicydów, nie zaleca się natomiast stosowania zabiegów mechanicznych, gdyż mogą one wpłynąć nie korzystnie na zimowanie.
Należy pamiętać ze ważnymi czynnikami decydującymi o zdrowotności upraw są: dobór odpowiedniego przedplonu, odpowiedni termin wykonywania zabiegów agrotechnicznych, oraz zaprawianie nasion. Ten ostatni zabieg jest o tyle ważny że jest to jedyny sposób uniknięcia chorób przenoszonych przez materiał siewny.
Najbardziej niebezpiecznym okresem dla jęczmienia ozimego jest okres strzelania w źdźbło.
jęczmień jary
Jest bardzo podatny na zachwaszczenie. Aby tego uniknąć należy pamiętać o odpowiednim płodozmianie (po okopowych zostaje stanowisko w mniejszy stopniu zachwaszczone) oraz o odpowiednich uprawkach pożniwnych. Możemy tutaj śmiało zastosować zabiegi mechaniczne do walki z chwastami, bez uciekania się do herbicydów. Bronowanie w celu zniszczenia chwastów przeprowadzamy w trzech terminach: pierwszy w fazie szpilkowania bądź piórkowania, drugi- w fazie 5 liści, trzeci - najpóźniej na początku strzelania źdźbło. Jeżeli nastąpiło silne porażenie uprawy chwastami należy wtedy połączyć zabieg mechaniczny z chemicznym.
CHOROBY JĘCZMIENIA
|
Przenoszone wyłącznie przez materiał siewny |
We wczesnych fazach rozwojowych |
Podstawy źdźbła |
Liści lub źdźbła |
Kłosow |
|
Głownia pyląca jęczmienia |
Pałecznica zbóż i traw |
Zgorzel podstawy źdźbła |
Mączniak prawdziwy zbóż i traw |
Fuzarioza klosow zbóż |
|
Plamistość liści jęczmienia jęczmienia |
Pleśń śniegowa zbóż i traw |
Łamliwość podstawy źdźbła |
Plamistość siatkowa jęczmienia |
|
|
|
Zgorzel siewek |
Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła |
Rdza żółta zbóż i traw |
|
|
|
|
Rizoktonioza zbóż |
11. Zbiór
Jęczmień pastewny zbieramy w dojrzałości woskowej lub pełnej, natomiast ziarno przeznaczone na słód browarniczy powinno być zbierane w dojrzałości pełnej, przy zawartości wody w granicach 12 - 17%. Zbyt późny siew sprawia że ziarno traci jasną barwę, łuska odstaje wierzchołków jest zagrzybione. Dojrzewa w III dekadzie sierpnia, zbiór mechaniczny jest łatwy ze względu na niskie źdźbło. Słomę ma kruchą, łamliwa, słabą, która może być pocięta na pasze lub rozdrobniona i przyorana.
Zbiór jęczmienia ozimego przeprowadza się dwuetapowo w fazie dojrzałości woskowej lub jednoetapowo w fazie dojrzałości pełnej, za pomocą kombajnu zbożowego. Dojrzewa na początku lipca lub najpóźniej, w niesprzyjających warunkach w połowie lipca, rozpoczyna razem z rzepakiem ozimym tzw. "małe żniwa" .
.png)
Zaloguj przez Facebook
