Wiosenna ocena stanu upraw rolnych i ogrodniczych

Stan zasiewów zbóż ozimych i rzepaku w połowie maja był na ogół nieco gorszy niż w analogicznym okresie ubiegłego roku, natomiast zasiewy zbóż jarych oceniano nieznacznie wyżej lub tak samo jak w 2001 r.
Straty w zasiewach ozimin w br. były nieznaczne, ale jednak większe niż w roku ubiegłym; w powierzchni zbóż ozimych o 0,4 pkt. procentowego, a rzepaku o 4,1 pkt.
Siewy warzyw gruntowych oraz kwitnienie roślin sadowniczych w bieżącym roku były przyspieszone średnio o ok. 3 tygodnie.

¹⁾Informacja zawiera wyniki wiosennej oceny stanu upraw przeprowadzonej w I połowie maja 2002 r. Oceny dokonano w oparciu o:

Warunki agrometeorologiczne*

W bieżącym roku zaawansowanie wegetacji w okresie wiosny na przeważającym obszarze kraju jest przyspieszone w stosunku do roku ubiegłego o około 3-4 tygodnie. Wpływ na to miały znacznie wyższe temperatury powietrza w okresie przedwiośnia i wiosny br., krótsze okresy chłodnej pogody i znacznie więcej godzin ze słońcem.

Wyjątkowo wysokie temperatury w III dekadzie stycznia i pierwszej połowie lutego spowodowały prawie w całym kraju ruszenie wegetacji ozimin i trwałych użytków zielonych. W drugiej połowie lutego, na skutek znacznego ochłodzenia, procesy życiowe roślin zostały zahamowane lub bardzo spowolnione. Ponowny wzrost temperatury powietrza i gleby już na początku marca przyczynił się do wzmożenia procesów fizjologicznych roślin. W wielu rejonach w I dekadzie marca, a na przeważającym obszarze w II dekadzie w pełni ruszyła wegetacja ozimin i trwałych użytków zielonych. Miejscami, głównie w zachodnich i południowych rejonach kraju przystąpiono do wiosennych prac polowych, a lokalnie rozpoczęto siewy zbóż jarych. Kilkudniowe ochłodzenie w III dekadzie marca nie spowodowało przerwy w wiosennych pracach polowych i nie stwarzało zagrożenia dla ozimin.
Pod koniec marca ociepliło się, jednak na krótko, gdyż I dekada kwietnia znowu była chłodna z częstymi przymrozkami przy gruncie, lokalnie sięgającymi nawet –10 °C i dużym niedoborem opadów. Pozostałe dwie dekady kwietnia były ciepłe, jednak na znacznym obszarze kraju nadal występował niedobór opadów. Mimo to warunki agrometeorologiczne w ciągu miesiąca przeważnie były korzystne zarówno dla wzrostu i rozwoju roślin, jak i dla prowadzonych prac polowych. Zapasy wilgoci w glebie na ogół były dostateczne. Miejscami jednak, zwłaszcza w rejonach centralnych, pod koniec kwietnia zaznaczyło się nadmierne przesuszenie ornej warstwy gleby. W ciągu miesiąca trwały siewy zbóż jarych, sadzenie ziemniaków, siewy buraków cukrowych, kukurydzy i innych roślin uprawnych. W ostatniej dekadzie kwietnia zboża ozime na znacznym obszarze kraju weszły w fazę strzelania w źdźbło; lokalnie rozpoczęło się kłoszenie żyta. Trwało wykształcanie pąków kwiatowych rzepaku ozimego, a miejscami zwłaszcza na południu i zachodzie Polski rozpoczęło się jego kwitnienie. W tym czasie zakończono siewy zbóż jarych, a lokalnie także sadzenie ziemniaków i siew buraków cukrowych. Na przeważającym obszarze kraju rozpoczął się sezon pastwiskowy.
W I dekadzie maja warunki agrometeorologiczne wyraźnie się pogorszyły. Bardzo wysokie temperatury, duże usłonecznienie i brak opadów, przy utrzymującym się w wielu rejonach od III dekady marca niedoborze opadów, spowodowało na znacznym obszarze kraju, a zwłaszcza we wschodniej połowie nadmierne przesuszenie ornej warstwy gleby i rozwój suszy glebowej. W wyniku tego pogorszyły się warunki wegetacji roślin. Pewną poprawę stanu uwilgotnienia gleby przyniosły opady w II dekadzie maja. W wielu rejonach deszcze były jednak zbyt małe i nie zlikwidowały suszy.

Tab. 1. Temperatura powietrza i opady

Stan zasiewów ozimych w połowie maja br. był nieco gorszy niż przed rokiem, za wyjątkiem pszenicy ozimej, której zasiewy oceniono podobnie jak przed rokiem - na 3,7 stopnia kwalifikacyjnego.

Tab.2.Wiosenna ocena stanu upraw ozimych w stopniach kwalifikacyjnych.

Słabszy stan zasiewów zbóż ozimych i rzepaku ozimego był wynikiem opóźnionych siewów z powodu deszczowej pogody i nadmiernego uwilgotnienia gleby w okresie żniw i we wrześniu ub. roku oraz niedoboru opadów w okresie wiosennym.
Stan zasiewów pszenicy ozimej oceniono na 3,7 stopnia kwalifikacyjnego, tj. podobnie jak w roku ubiegłym i o 0,1 stopnia wyżej od średniej z lat 1991-1995. W przekroju wojewódzkim ocena stanu pszenicy ozimej wahała się od 3,9 stopnia w lubelskim i 3,8 stopnia w świętokrzyskim do 3,2 stopnia w podlaskim oraz 3,5 stopnia w łódzkim, mazowieckim i podkarpackim.
Stan zasiewów żyta oceniono na 3,5 stopnia kwalifikacyjnego, tj. o 0,1 stopnia niżej w porównaniu z oceną ubiegłoroczną i analogicznie do średniej oceny z lat 1991-1995. Zasiewy żyta najwyżej oceniono w województwach: dolnośląskim, lubelskim, opolskim i świętokrzyskim – na 3,7 stopnia, natomiast najniżej w podlaskim – na 3,1 stopnia, w pomorskim – na 3,2 stopnia oraz w łódzkim, śląskim i zachodniopomorskim – na 3,4 stopnia.
Stan zasiewów jęczmienia ozimego oceniono na 3,4 stopnia kwalifikacyjnego, tj. o 0,1 stopnia niżej w porównaniu z ubiegłym rokiem, na poziomie średniej z lat 1991-1995. Zasiewy jęczmienia ozimego najwyżej oceniono w województwach: lubelskim i świętokrzyskim – na 3,7 stopnia oraz wielkopolskim – na 3,6 stopnia, natomiast najsłabsze zasiewy obserwowano w województwach: śląskim (3,1 stopnia), opolskim i podlaskim (3,2 stopnia) oraz pomorskim (3,3 stopnia).
Stan zasiewów pszenżyta ozimego oceniono na 3,5 stopnia kwalifikacyjnego, tj. o 0,1 stopnia niżej niż przed rokiem, a wyżej o 0,1 stopnia w porównaniu ze średnią oceną z lat 1991-1995. W przekroju wojewódzkim oceny stanu pszenżyta ozimego wahały się od 3,8 stopnia w województwie śląskim i świętokrzyskim oraz 3,7 w lubelskim i opolskim do 3,2 stopnia w podlaskim i 3,4 stopnia w łódzkim i pomorskim.
W II dekadzie maja żyto i pszenżyto wykłosiło się i lokalnie rozpoczęło się ich kwitnienie. W południowej Polsce obserwowano także kłoszenie pszenicy ozimej. Występujące w tym czasie opady deszczu poprawiły nieco warunki wegetacji zbóż.
Stan plantacji rzepaku ozimego oceniono na 3,5 stopnia kwalifikacyjnego, tj. o 0,1 stopnia niżej niż przed rokiem, ale o 0,3 stopnia wyżej niż średnio w latach 1991-1995. Najlepszy był stan plantacji rzepaku w województwach: małopolskim oceniony na 3,8 stopnia i lubelskim – na 3,7 stopnia, natomiast najsłabszy w podlaskim (3,0 stopnia), łódzkim (3,2 stopnia) i śląskim (3,3 stopnia). W połowie maja w całym kraju trwało kwitnienie rzepaku ozimego.

Zasiewy jare

W bieżącym roku wczesne wiosenne ocieplenie i na ogół dość korzystny układ warunków agrometeorologicznych w okresie marzec – kwiecień, umożliwiły przeprowadzenie wiosennych prac polowych bez większych zakłóceń. Do siewu zbóż jarych w rejonach południowych i zachodnich przystąpiono w II i III dekadzie marca, a powszechnie w I dekadzie kwietnia. W wielu rejonach siewy zbóż jarych zakończono w II dekadzie kwietnia, a w całym kraju w III dekadzie.
W kwietniu warunki agrometeorologiczne, a zwłaszcza występujący na znacznym obszarze niedobór opadów nie stwarzał jeszcze zagrożenia dla wschodów i wzrostu roślin. W końcu miesiąca powszechnie obserwowano wschody zbóż jarych, a lokalnie wcześniej wysiane zboża weszły w fazę strzelania w źdźbło. Wyraźne pogorszenie warunków agrometeorologicznych nastąpiło w I dekadzie maja. Niemal bezdeszczowa pogoda, przy bardzo wysokich temperaturach i dużym usłonecznieniu, spowodowała na znacznym obszarze, a szczególnie w województwach wschodniej połowy kraju, nadmierne przesuszenie ornej warstwy gleby. Pogorszyło to warunki wschodów, wzrostu i rozwoju roślin. Niedobór wilgoci był szczególnie niekorzystny dla zbóż, które weszły w fazę strzelania w źdźbło, tj. w okres zwiększonego zapotrzebowania na wodę. Opady deszczu w II dekadzie maja poprawiły nieco warunki wegetacji, jednak w wielu rejonach, głównie wschodniej połowy kraju, wilgotność gleby nadal była niedostateczna.
Stan zasiewów zbóż jarych w połowie maja oceniono na 3,4 stopnia kwalifikacyjnego, tj. o 0,1 stopnia wyżej lub tak samo jak w analogicznym okresie ubiegłego roku.
Do siewu buraków cukrowych przystąpiono w I dekadzie kwietnia lokalnie w województwach: mazowieckim, zachodniopomorskim, opolskim i małopolskim, a w wielu rejonach w II dekadzie. Na znacznym obszarze siewy buraków cukrowych zakończono przed 10 maja. Miejscami pojawiły się wschody buraków, jednak z powodu braku opadów i niedostatecznego uwilgotnienia gleby, na wielu polach wschody buraków opóźniały się bądź były słabe i nierównomierne. W drugiej dekadzie maja niemal w całym kraju wystąpiły opady deszczu, które w wielu rejonach poprawiły warunki wilgotnościowe gleby i warunki wegetacji. W niektórych rejonach opady były jednak nieznaczne i tam wilgotność gleby nadal była niedostateczna. W tym okresie powszechnie obserwowano wschody buraków cukrowych, miejscami przystąpiono do pierwszej przerywki roślin.
Sadzenie ziemniaków lokalnie w rejonach zachodnich i południowych rozpoczęto w I dekadzie kwietnia, na większym obszarze w II dekadzie, a powszechnie w III dekadzie. Na znacznym obszarze kraju sadzenie ziemniaków zakończono w I dekadzie maja, ale miejscami kończono je jeszcze w II dekadzie miesiąca. Po okresie niemal bezdeszczowej pogody w I dekadzie maja, opady deszczu w II dekadzie w wielu rejonach poprawiły warunki wschodów ziemniaków. Jednak miejscami na terenach gdzie jeszcze utrzymywała się susza, warunki wschodów i wzrostu roślin nadal były niekorzystne.
Wstępnie szacuje się, że zbóż jarych łącznie z mieszankami zbożowymi zasiano blisko 3,6 mln ha, tj. niespełna 0,1% więcej niż w roku ubiegłym, przy czym więcej zasiano pszenicy, jęczmienia i owsa, natomiast mniej pszenżyta i mieszanek zbożowych. Powierzchnię zbóż ozimych łącznie z ozimymi mieszankami zbożowymi ocenia się na 4,8 mln ha, tj. o 2,7% mniej od powierzchni ubiegłorocznej. Ocenia się, że w porównaniu do roku ubiegłego wzrosła jedynie powierzchnia uprawy żyta (o 2,0%), natomiast powierzchnia pozostałych zbóż ozimych jest mniejsza (o 5,9%). Łączną powierzchnię zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi wstępnie szacuje się na 8,4 mln ha, tj. o 1,6% mniej niż w 2001 r.
Mniejsza od ubiegłorocznej będzie również powierzchnia rzepaku i rzepiku, natomiast powierzchnia buraków cukrowych będzie zbliżona do ubiegłorocznej. Powierzchnię rzepaku i rzepiku wstępnie szacuje się na około 403 tys. ha, a buraków cukrowych, wg wstępnych danych Cukrowniczej Izby Gospodarczej, na około 320 tys. ha.

W początkowym okresie wiosny br. warunki wegetacji roślinności łąkowo-pastwiskowej na przeważającym obszarze kraju były na ogół korzystne, jednak w miarę pogłębiającego się niedoboru opadów w kwietniu i I dekadzie maja, na znacznym obszarze uległy one pogorszeniu, zwłaszcza we wschodniej połowie kraju, gdzie w wielu rejonach rozwinęła się susza glebowa. Opady deszczu w II dekadzie maja nieco poprawiły stan uwilgotnienia gleby i warunki wegetacji. W tym czasie trawy łąkowe na znacznym obszarze kraju rozpoczęły fazę kwitnienia. W wielu rejonach, zwłaszcza południowej części Polski przystąpiono do zbioru I pokosu traw.
Stan łąk oceniono na 3,2 stopnia kwalifikacyjnego. Ocena ta jest o 0,2 stopnia niższa w porównaniu do ubiegłorocznej, a równa średniej z lat 1991-1995. W przekroju wojewódzkim oceny stanu łąk wahały się od 3,6 stopnia w województwie śląskim oraz 3,5 stopnia w lubelskim, małopolskim, opolskim i świętokrzyskim do 2,4 stopnia w lubuskim, 2,8 stopnia w zachodniopomorskim oraz 3,0 stopnia w łódzkim, podlaskim i wielkopolskim.

Tab.3. Ocena stanu upraw w stopniach kwalifikacyjnych.

Stan pastwisk również oceniono na 3,2 stopnia kwalifikacyjnego. Ocena ta jest o 0,1 stopnia niższa w porównaniu do ubiegłorocznej, a równa średniej z lat 1991-1995. W przekroju wojewódzkim oceny stanu pastwisk wahały się od 3,5 stopnia w lubelskim i 3,4 stopnia w małopolskim, opolskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim do 2,6 stopnia w lubuskim, 2,8 stopnia w zachodniopomorskim i 2,9 stopnia w podlaskim.
Plantacje koniczyny czerwonej oceniono na 3,5 stopnia kwalifikacyjnego, tj. o 0,1 stopnia niżej niż przed rokiem, a wyżej – o 0,1 stopnia w porównaniu do średniej z lat 1991-1995. Zasiewy koniczyny najwyżej oceniono w województwie warmińsko-mazurskim – na 3,8 stopnia oraz w lubelskim i opolskim – na 3,7 stopnia, a najsłabsze zasiewy (3,1 stopnia) obserwowano w województwie podlaskim.

Mimo dużego zróżnicowania warunków termiczno-wilgotnościowych zarówno zboża, jak i rzepak przezimowały dość dobrze. Niewielkie, ale jednak większe niż w roku ubiegłym straty w zasiewach najczęściej spowodowane były wymoknięciem roślin na skutek utrzymywania się na polach zastoisk wody. W niektórych województwach, np. w opolskim i dolnośląskim, straty w zasiewach jęczmienia i rzepaku spowodowało również nasilone żerowanie ślimaków i choroby (np. wirusowa karłowatość jęczmienia).
Szacuje się, że do połowy maja zaorano i zakwalifikowano do zaorania łącznie około 28,7 tys. ha zbóż ozimych, tj. 0,6% powierzchni zasianej, w tym pszenicy ozimej 10,0 tys. ha (0,5% powierzchni zasianej), żyta 9,7 tys. ha (0,5%), jęczmienia ozimego 4,4 tys. ha (3,1%), pszenżyta 4,2 tys. ha (0,6%) i ozimych mieszanek zbożowych ponad 0,3 tys. ha (1,1% powierzchni zasianej).
Powierzchnię rzepaku i rzepiku zaoraną i zakwalifikowaną do zaorania szacuje się na około 19,3 tys. ha, tj. 5,0% powierzchni zasianej.

Tab. 4. Straty w uprawach rolnych

Na zaoranych polach rolnicy dokonywali przesiewów, ale część zasiewów kwalifikujących się do zaorania pozostawili do dalszej wegetacji.

W przeprowadzonej w bieżącym roku ocenie przezimowania roślin sadowniczych nie odnotowano strat w drzewostanie. Z uwagi na łagodną zimę drzewa i krzewy owocowe nie uległy uszkodzeniom. W niektórych rejonach odnotowano jedynie niewielkie uszkodzenia mrozowe pąków kwiatowych moreli oraz brzoskwiń, a lokalnie także wiśni, czereśni i śliw. Ze względu na wczesną wiosnę oraz wysokie temperatury powietrza w marcu i w kwietniu na przeważającym obszarze kraju kwitnienie roślin sadowniczych było przyspieszone. Drzewa i krzewy kwitły obficie. Jabłonie na ogół kwitły dobrze, lecz w porównaniu z ubiegłym sezonem wegetacyjnym słabsze było kwitnienie niektórych odmian: zwłaszcza odmiany Idared, Gloster, Ligol i Elstar. Zdecydowanie lepsze w bieżącym roku było kwitnienie grusz, które w poprzednim sezonie wegetacyjnym kwitły słabo.
Rzeczoznawcy szacują, że powierzchnia uprawy truskawek w bieżącym roku jest nieco mniejsza od ubiegłorocznej.
Ponadto rzeczoznawcy informowali także o nasileniu występowania szkodników sadowniczych i warzywniczych, które dobrze zniosły warunki łagodnej zimy.
Z uwagi na wczesną wiosnę i stosunkowo wysokie temperatury powietrza w marcu, siewy warzyw gruntowych w bieżącym roku były przyspieszone. Na przeważającym obszarze kraju do siewów przystąpiono już w drugiej połowie marca lub w pierwszych dniach kwietnia. Nieco później rozpoczęto siewy w północno-wschodniej części kraju. Niewielka ilość opadów deszczu w kwietniu oraz prawie całkowity brak opadów w pierwszej dekadzie maja w wielu rejonach utrudniały wschody warzyw, zwłaszcza wysianych w późniejszych terminach. Poprawa warunków agrometeorologicznych w drugiej dekadzie maja korzystnie wpłynęła na wegetację warzyw gruntowych.

Do przechowywania w okresie zimy 2001/2002 przeznaczono 12,2 mln t ziemniaków, tj. 62,9% zbioru (w roku poprzednim 62,5%). Straty w przechowywanych ziemniakach szacuje się na 12,5%, (ok 0,1 pkt. więcej niż przed rokiem). Największe straty w masie przechowywanych ziemniaków wystąpiły w województwach: zachodnioporskim – 15,2% i pomorskim – 14,9%, natomiast najmniejsze w świętokrzyskim – 9,7%, łódzkim – 11,2%, mazowieckim – 11,4% oraz w dolnośląskim i lubuskim – po 11,5%.

Tab. 5. Straty w przechowywanych ziemiopłodach

Straty w przechowywanych warzywach były na ogół zbliżone do ubiegłorocznych i wahały się od 19% ogólnej ilości przechowywanej kapusty, marchwi i pietruszki do 11% przechowywanych buraków ćwikłowych.

Tab.6. Wiosenna ocena stanu upraw ozimych.

Tab.7. Wiosenna ocena stanu upraw jarych.