Termin siewu a plonowanie pszenicy ozimej

Dobry efekt ekonomiczny przy uprawie pszenicy ozimej to staranne i z rozwagą realizowane wszystkie zabiegi agrotechniczne.
Pszenica ozima należy do gatunków o największym znaczeniu gospodarczym w Polsce. Uprawia się ją w naszym kraju na powierzchni prawie 2 mln ha. Tak duża popularność pszenicy ma uzasadnienie ekonomiczne, ponieważ zyski otrzymywane przy jej uprawie należą do najwyższych ze zbóż.

Z drugiej strony trzeba wiedzieć, że pszenica jest gatunkiem bardzo wymagającym, jeżeli chodzi o agrotechnikę. Aby uzyskać dobry efekt ekonomiczny przy jej uprawie trzeba starannie, i z rozwagą, realizować wszystkie zabiegi agrotechniczne. Wśród elementów agrotechniki mających duży wpływ na poziom plonowania, a więc i na opłacalność technologii produkcji pszenicy, bardzo ważne miejsce (tak jak w przypadku innych gatunków zbóż) ma termin siewu. Z różnych względów realizacja tego elementu agrotechniki pszenicy ozimej nie zawsze jest właściwa i nie są rzadkością w praktyce siewy opóźnione i bardzo opóźnione.
Warunki klimatyczne są w Polsce zasadniczo zróżnicowane. W szczególności dotyczy to temperatur panujących jesienią. Najlepsze warunki termiczne dla wzrostu ozimin panują w tym okresie na Dolnym Śląsku i tam też optymalna data terminu siewu przypada najpóźniej. Natomiast w Polsce północno-wschodniej, o najmniej korzystnych warunkach termicznych, optimum terminu siewu przypada 10-15 dni wcześniej.



Optymalne terminy siewu pszenicy dla poszczególnych części Polski:
północno-wschodnia i wschodnia - od 15 do 25 września,
centralna i południowo-wschodnia - od 20 do 30 września,
północno-zachodnia i zachodnia - od 20 września do 5 października,
Dolny Śląsk - od 25 września do10 października.


Wysiew pszenicy w optymalnych terminach decyduje o lepszych niż przy siewie w terminie opóźnionym warunkach wzrostu i rozwoju siewek w okresie jesiennym, dzięki czemu rośliny wchodzą w okres zimy lepiej ukorzenione i dobrze rozkrzewione. Ma to pozytywny wpływ na zimowanie oraz na przebieg wegetacji wiosennej a w efekcie decyduje o wysokich i stabilnych plonach.

Wskutek opóźnienia terminu siewu wschody następują w warunkach niższej temperatury, co prowadzi do ich spowolnienia oraz wolniejszego pokazywania się kolejnych liści. Rośliny z siewów późnych często nie osiągają jesienią fazy krzewienia i w efekcie okres wschody-krzewienie wydłuża się aż do wiosny, kiedy to dochodzi do gwałtownego przyspieszenia rozwoju, polegającego na szybkim przejściu roślin w fazę strzelania w źdźbło oraz skróceniu fazy strzelanie w źdźbło – kłoszenie. Przyspieszony rozwój roślin determinuje niekorzystne zmiany w budowie roślin pszenicy. Przede wszystkim rośliny z siewu późnego są niższe oraz słabiej rozkrzewione. Wiele pędów w łanie jest bardzo niskich, z których kłosy są krótsze, posiadają mniejszą liczbę kłosków i ziaren.
Wielkość spadku plonu pod wpływem opóźnienia terminu siewu może być bardzo różna. W badaniach przeprowadzonych w Zakładzie Uprawy Roślin Zbożowych IUNG w Puławach w latach 90. minionego wieku spadki plonu w wyniku opóźnienia terminu siewu o 2 tygodnie ośmiu badanych odmian pszenicy ozimej mieściły się w bardzo szerokich granicach 2,4-41,0% (średnio 15%). W tych samych badaniach opóźnienie terminu o 4 tygodnie (siew w trzeciej dekadzie października) powodował spadki plony mieszczące się w zakresie 23-52% (średnio 31%).

Wyniki przedstawionych badań wskazują, że spadki plonu ziarna ozimej formy pszenicy wskutek opóźnienia terminu siewu mogą być bardzo wysokie. Z drugiej zaś strony wskazują na dużą rolę wyboru odmiany w przypadku konieczności siewu pszenicy w terminie opóźnionym. Szczegółowe badania przeprowadzone w Zakładzie Uprawy Roślin Zbożowych IUNG PIB na zarejestrowanych odmianach pszenicy ozimej wykazały, że do odmian bardziej tolerancyjnych na opóźnienia terminu siewu należą: Roma, Kaja, Mikula, Mobela, Rapsodia, Kris, Izyda, Tortija, Symfonia, Zawisza i dlatego można je polecać do wysiewania w terminach opóźnionych. W stosunku do pozostałych zarejestrowanych odmian należy raczej unikać opóźniania terminu siewu. Należy także dodać o konieczności unikania siewu w terminach opóźnionych odmian charakteryzujących się niską mrozoodpornością, takich jak: Aristos, Clever, Flair, Pegassos, Rapsodia, Slade czy Trend, bowiem słabe rozwinięcie przed zimą odmian tego typu zwiększa (i tak bardzo duże) niebezpieczeństwo wystąpienia uszkodzeń zasiewów w czasie zimy, a w związku z tym wysokich obniżek plonu nawet przy względnie niedużych mrozach.
Duży wpływ na wielkość obniżenia plonu ziarna wskutek opóźnienia terminu siewu mogą mieć warunki wilgotnościowe w jakich siew zostanie wykonany. Można się spodziewać znacznie większego spadku plonu w sytuacji, gdy wilgotność gleb jest zbyt duża, by prawidłowo wykonać siew. Taki problem dotyczy przede wszystkim siewów opóźnionych na glebach cięższych, na których siew w warunkach dużej wilgotności prowadzi do zniszczenia struktury gleby, a w efekcie do nie wyrównanych wschodów i zaburzeń we wzroście młodych siewek.
W pewnym stopniu można zmniejszyć spadki plonu ziarna wskutek opóźnienia terminu siewu, poprzez niektóre działania agrotechniczne. Na przykład, aby zmniejszyć negatywny efekt opóźnienia terminu siewu na plon, należy zwiększyć nieco normę wysiewu. Jednak nie należy w tym względzie przesadzać. W zasadzie przy siewie w terminie październikowym uzasadnione jest zwiększanie normy o 5-15%. Pozytywnie na zmniejszenie skutków opóźnionego terminu siewu może wpłynąć także dobre zaopatrzenie słabiej ukorzenionych roślin we wszystkie składniki pokarmowe. Dlatego opóźnienie terminu siewu nie powinno inspirować do przesuwania terminu zastosowania nawożenia podstawowego (w szczególności P i K) na wiosnę.
Rozważania dotyczące poziomu plonowania pszenicy ozimej przy siewach opóźnionych bezpośrednio związane są z dylematem stojącym przed każdym producentem, dotyczącym wyboru formy uprawnej pszenicy: ozima czy jara. Jednoznaczna odpowiedź na pytanie, którą formę wybrać, można sprowadzić do następującego stwierdzenia: jeśli warunki wilgotnościowe jesienią pozwalają na prawidłowe wykonanie siewu, to wysiew pszenicy ozimej nawet w terminie bardzo późnym ma uzasadnienie, gdyż plony, jakie można z niej uzyskać będą raczej wyższe niż z formy jarej. Oczywiście pod warunkiem zastosowania się do pewnych zasad agrotechniki, w szczególności dotyczących normy wysiewu i nawożenia, w tym także nie wymienionego w tym artykule terminowego i odpowiednio wysokiego nawożenia azotem na wiosnę.