Krajowe publikacje podają, że nasiona rzepaku dojrzałe, zdrowe, czyste o barwie naturalnej oraz swoistym naturalnym zapachu, nieskiełkowane, niepołamane, bez nieuszkodzonej okrywy nasiennej, niezagrzane, o wilgotności 7-8% - mogą być przechowywane bez obawy powstania strat. Istotne jest również utrzymywanie wilgotności względnej powietrza w magazynie w przedziale od 30 do 70%.
Wyniki badań prowadzonych w Niemczech i we Francji, dotyczące dopuszczalnego czasu składowania nasion rzepaku w zależności od wilgotności i temperatury, prezentuje tabela obok.
Ogólne warunki bezpiecznego przechowywania nasion rzepaku w naszym klimacie w okresie 12 miesięcy określił Niewiadomski:
Oprócz bezpiecznej wilgotności magazynowania należy uwzględnić bezpieczną temperaturę przechowywania nasion rzepaku. Poza tym schładzanie nasion suchych do odpowiednio niskiej temperatury gwarantuje zachowanie dobrej ich jakości. Ogólne zalecenia w tym zakresie wskazują, że podczas przechowywania nasion rzepaku temperatura powinna być utrzymywana na poziomie poniżej 15°C. Podczas przechowywania nasion przez okres nie dłuższy niż 8 miesięcy, temperatura powinna być obniżona do 10-12°C. Przy rocznym okresie przechowywania powinna się ona mieścić w przedziale 5-10°C. Utrzymanie niskiego poziomu temperatury może zapewnić wentylacja mechaniczna lub agregat schładzający. W ostatnich latach w krajach Europy Zachodniej, zwłaszcza w Niemczech, w magazynach nasion o dużych pojemnościach (powyżej 1000 ton) używane są agregaty schładzające powietrze. Ich stosowanie umożliwia prowadzenie zabiegu chłodzenia ziarna lub nasion o każdej porze dnia i nocy, przy każdym stanie pogody w różnych porach roku, co daje pełną gwarancję zachowania wysokiej jakości przechowywanych nasion.
Nasiona rzepaku można przechowywać zarówno w magazynach płaskich, jak i w magazynach silosowych - wysokich komorach czworokątnych, drewnianych, metalowych oraz metalowych silosach cylindrycznych. Warunkiem prawidłowego przechowywania jest również dobra wentylacja, zatem magazyny powinny być wyposażone w urządzenia przewietrzające.
Ilość powietrza wentylacyjnego niezbędnego do ochłodzenia 1 m3 nasion o 5-8°C wynosi około 1000 m3.
Do magazynowania nasion rzepaku mogą być wykorzystywane magazyny do ziarna zbóż pod warunkiem odpowiedniego ich przygotowania; należy zwrócić szczególną uwagę na oczyszczenie magazynu, gdyż pozostałości i brud tworzą idealne warunki do powstania ognisk rozwoju grzybów pleśniowych. Istotne jest również zwrócenie uwagi na szczelność ścian, wszelkie szpary należy dokładnie uszczelniać np. folią. Szczeliny kanałów rozprowadzających powietrze należy przykryć workami lub płachtami jutowymi -zmniejsza to istotnie opory przepływu powietrza przez warstwę rzepaku. Należy pamiętać, że warstwa nasion rzepaku stawia wielokrotnie większy opór przepływającemu powietrzu niż ziarno zbóż, zatem grubość warstwy rzepaku musi być dobrana do sprężu używanego wentylatora. Należy także każdorazowo po załadunku wyrównywać warstwę nasion.
Obecnie na polskim rynku jest wielu producentów silosów do przechowywania nasion zbóż. Czołowe firmy to BIN, ARAJ, ZUPTOR, RIELA. Również zagraniczne, takie jak BROCK czy ILPER. Do budowy płaszcza zewnętrznego wykorzystywana jest blacha gładka lub falista. Dna tych silosów mogą być płaskie lub stożkowe. Firmy te charakteryzuje duże doświadczenie w konstruowaniu silosów. W przypadku składowania nasion rzepaku istotna jest konstrukcja dna silosu, jak również sposób przewietrzania i właściwy dobór wentylatora. Obecnie na świecie powszechnie stosuje się do przechowywania dużej ilości zbóż czy nasion (ponad 1000 ton) silosy płaskodenne wykonane z blachy ocynkowanej falistej. Dodatkowym wyposażeniem coraz częściej stosowanym jest system wizualizacji procesu przechowywania.
Przykładami dobrego wykorzystania silosów wykonanych z blachy falistej lub gładkiej jest magazyn nasion rzepaku firmy Mosso w Radziejowicach oraz gospodarstwa Produkcyjno-Handlowo-Usługowego GES Sp. z o.o. w Bidzinach. Magazyny te różnią się pojemnością magazynową, układem silosów, wyposażeniem technologicznym, natomiast ich przeznaczenie jest wspólne - długoterminowe przechowywanie nasion rzepaku (do kolejnego zbioru).
W 2002 r. w Radziejowicach koło Warszawy firma Mosso rozpoczęła budowę przechowalni i tłoczni oleju rzepakowego. Zakładana pojemność magazynowa to około 15000 m3 w silosach. Natomiast docelowa wydajność dobowa tłoczni oleju to przerób 80 ton nasion rzepaku.
Do długoterminowego przechowywania nasion rzepaku zastosowano silosy płaskodenne wykonane z blachy falistej firmy ILPER. Ich pojemność to około 5200 m3, co w przypadku nasion rzepaku o gęstości usypowej 650 kg/m3 daje ładowność każdego na poziomie 3380 ton. Wyładunek nasion z silosów realizowany jest za pośrednictwem przenośnika podpodłogowego i przenośnika obiegowego. Silosy wyposażono również w wysyp awaryjny, który umożliwia opróżnienie silosów np. w przypadku awarii przenośników oraz umożliwia rozładunek małych partii nasion. Zastosowane dwa wentylatory oraz układ kanałów powietrznych w dnie silosu zapewniają aktywne przewietrzanie, które pozwala na ewentualne obniżenie temperatury nasion rzepaku w przypadku ich samozagrzewania.
Silosy wyposażono w układ pomiarowy rejestrujący zmiany temperatury przechowywanych nasion. Układ ten składa się z 6 sond z czujnikami temperatury (na każdej 8 punktów pomiarowych), rozmieszczonych symetrycznie w silosie, zapewniających kontrolę i rejestrację zmian temperatury w całej objętości nasion.
Drugim przykładem magazynu nasion rzepaku jest gospodarstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowyme GES Sp. z o.o. w Bidzinach. W 2003 r. ukończyło ono budowę magazynu przechowalniczego. Magazyn ten posiada 4 silosy BIN 500 w układzie gniazdowym oraz magazyn płaski na 1000 ton nasion. Przedsiębiorstwo w Bidzinach skupuje nasiona rzepaku od okolicznych rolników w ramach kontraktacji.
Do długoterminowego przechowywania nasion rzepaku zastosowano silosy BIN płaskodenne wykonane z blachy gładkiej. Ich pojemność to około 700 m3, co w przypadku nasion rzepaku o gęstości usypowej 650 kg/m3 daje ładowność każdego na poziomie 455 ton (foto 1). Wyładunek nasion z silosów realizowany jest za pośrednictwem przenośnika podpodłogowego i przenośnika ślimakowego. Silosy wyposażono w wentylatory, zapewniając aktywne przewietrzanie, które pozwala na obniżenie temperatury nasion rzepaku w przypadku ich samozagrzewania.
Przeprowadzona dotychczasowa obserwacja jakości nasion rzepaku przechowywanego w tych dwóch układach silosowych nie wykazała obniżenia jakości nasion. Długookresowe przechowywanie nasion rzepaku w silosach wykonanych z blachy z dnem płaskim zapewnia prawidłowe warunki przechowalnicze. Różniące ich pojemności wykazują, że takie rozwiązania mogą być stosowane dla małych gospodarstw, jak też i dużych przemysłowych magazynów. Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że odpowiednia czystość i wilgotność nasion rzepaku oraz prawidłowe przewietrzanie decyduje o ich prawidłowym przechowaniu. System kontroli zmian temperaturowych w masie nasion (wymagany w przypadku silosów o dużych pojemnościach) pomaga ocenić i zlokalizować miejsca niekorzystnych zmian wpływających na jakość surowca.
W ostatnich latach, wraz z pojawieniem się koncepcji produkcji ekologicznego paliwa na bazie nasion rzepaku, dynamicznie rozwija się uprawa rzepaku w gospodarstwach indywidualnych, często nieposiadających bazy suszarniczo-przechowalniczej. Istotne różnice cech fizycznych nasion rzepaku w porównaniu z ziarnem zbóż (poziom bezpiecznej wilgotności, różnice w gęstości usypowej, opór warstwy nasion i in.) muszą być uwzględnione w przypadku adaptacji lub bazowania na układach magazynowych przeznaczonych dla ziarna zbóż. Nasiona rzepaku stawiają również inne wymagania w ciągu technologicznym przechowalni (kosz przyjęciowy, czyszczalnia, instalacja suszarnicza, układ silosowy) pod względem uzyskiwanych wydajności i przepustowości.
Pełny tekst opracowania (plik do pobrania) zawiera 1 rysunek, 1 tabelę i 1 fotogram:
Rysunek. Zmienność wilgotności nasion rzepaku w chwili skupu
Tabela. Dopuszczalny czas składowania nasion rzepaku w zależności od wilgotności i temperatury
Foto. Magazyn nasion rzepaku w układzie gniazdowym oparty na silosach BIN 500
Rzepak jako surowiec przemysłowy
Stan dzisiejszy i perspektywy
Przemysł olejarski w Polsce reprezentowany jest w głównej mierze przez sześciu przetwórców, podczas gdy krajowe zdolności przerobowe szacowane są na około 1,3 min ton nasion rocznie. Pomimo tak znaczących zdolności przerobowych, w ostatnich latach w kraju przerabia się zaledwie od 800 do 900 tyś. ton nasion rocznie, co spowodowane jest niższą niż w latach ubiegłych podażą rzepaku na rynku. Stosunkowo mała produkcja spowodowana jest między innymi zmiennymi warunkami klimatycznymi, a także znacznym spadkiem produkcji rzepaku w regionie Brzegu, będącym skutkiem zaprzestania produkcji przez tamtejsze zakłady tłuszczowe (wykres poniżej).
Źródło: Rocznik Statystyczny 2003 (Kujawsko Pomorskie), Rynek Rzepaku 11/2003.
Pozycja polskiego przemysłu olejarskiego w UE
Ponieważ rzepaku stanowi w Unii Europejskiej 1/3 ogólnej produkcji olejów roślinnych, jest on strategicznym surowcem we Wspólnocie, a jego uprawa objęta jest wewnątrzunijnymi programami pomocowymi (np. Program uprawy rzepaku na ugorach na cele nieżywnościowe - EC 2461/1999, Program wsparcia dla upraw na cele energetyczne - EC 1782/03). Zeszłoroczna produkcja rzepaku w UE zamknęła się rzędem ok. 9,5 min ton, co stanowiło około 25% produkcji światowej w tym okresie. Udział Polski w produkcji rzepaku kształtował się na poziomie ok. 8% względem UE i 2% w skali światowej. W chwili obecnej, przy zakładanych zbiorach 2004 r. na poziomie 1,3 min ton, Polska będzie czwartym co do wielkości producentem rzepaku w UE.
Instrumenty promocji upraw na cele spożywcze w Polsce
Dotyczą zarówno zwiększenia powierzchni uprawy, jak i poprawy jakości surowca do produkcji spożywczej.
a) Presja dla stosowania wysokiej jakości kwalifikowanego materiału siewnego: 20 maja br. producenci, hodowcy, dystrybutorzy, a także przetwórcy rzepaku, na bazie spotkania w IHAR o/Poznań, złożyli pismo na ręce Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie jakości nasion siewnych rzepaku, w którym wnioskują o utrzymanie dotychczasowych wymogów jakościowych przy rejestracji odmian przez COBORU i w obrocie materiałem siewnym w kraju (1% - kwas erukowy, 15 pM glukozynolanów/g nasion). Dotychczasowe krajowe wymagania jakościowe dla nasion siewnych są wyższe niż w UE.
b) Programy poprawy jakości surowca realizowane przez przemysł przetwórczy:
- Program Monitoringu Plantacji Rzepaku o Wysokim Zaolejeniu (ZT „Kruszwica" S.A.) - program prowadzony przez Zakłady od 2001 r. Jego celem jest analiza wpływu warunków klimatycznych i technologii uprawy na plonowanie i zawartość tłuszczu w nasionach rzepaku.
- Program Monitoringu Suszenia i Składowania Nasion Rzepaku (ZT „Kruszwica" S.A.). Program dotyczy monitoringu szuszarni nasion i służy poprawie jakości skupowanego surowca. Jego głównym celem jest eliminacja suszarni bez wymienników ciepła i redukcja zawartości benzo(a)pyrenu w nasionach po obróbce.
c) Dopłaty w ramach Wspólnej Polityki Rolnej UE.
W Polsce, zgodnie z Ustawą z dnia 18 grudnia 2003 r. o płatnościach bezpośrednich do gruntów rolnych i rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 kwietnia 2004 r., płatności obejmować będą:
- jednolitą płatność obszarową do gruntów rolnych w gospodarstwie utrzymywanym w dobrej kulturze rolnej (44,46 Eur/ha)
- płatności uzupełniające do powierzchni uprawy, w tym roślin oleistych (61,83 Eur/ha).
Rola EWICO Sp. z o.o. w promocji upraw na terenie południowej Polski
W marcu br. Syndyk Masy Upadłościowej „Karna Foods" zawarł wstępną umowę sprzedaży i dzierżawy majątku ZT w Brzegu na rzecz firmy EWICO Sp. z o.o. Finalizacja zakupu spodziewana jest na koniec czerwca br. Oznacza to nie tylko powrót zakładu na rynek przetwórczy, ale przede wszystkim zwrot negatywnego trendu w produkcji rzepaku na tym terenie. Ewico Sp. z o.o, której udziałowcami są koncern Bunge - inwestor strategiczny „Kruszwicy" i Jerzy Starak - główny udziałowiec „Olvitu", zamierza kupować rzepak z tegorocznych zbiorów, głównie na terenie województw dolnośląskiego i opolskiego, korzystając w tym względzie z doświadczenia Zakładów Tłuszczowych w Kruszwicy.
Liberalizacja handlu z UE
Wstąpienie Polski do UE w znacznym stopniu liberalizuje politykę importowo-eksportową w zakresie obrotu produktami oleistymi. Z dniem wstąpienia, dotychczasowe cło importowe na nasiona rzepaku spada z poziomu 27% do 0%, dramatycznie wysokie cło na olej rzepakowy (86%) oraz margarynę (40%) z UE ulegają ujednoliceniu do poziomu zerowego. Swoistym wstępem ku liberalizacji ceł w handlu z UE był rok 2001, w którym Polska zniosła cło importowe na utwardzone tłuszcze roślinne produkowane we Wspólnocie.
Wyżej wymienione czynniki świadczą o korzystnej perspektywie uprawy rzepaku konsumpcyjnego w nadchodzących latach. Oczekiwany powrót na południu Polski do poziomu produkcji rzepaku z roku 1998, wdrażane programy promocji jakości rzepaku na cele spożywcze, a także programy dopłat bezpośrednich do powierzchni uprawy rzepaku w połączeniu z jednolitą polityką importowo-eksportową, powinny w najbliższej perspektywie zapewnić stabilny rozwój nie tylko dla przemysłu tłuszczowego w Polsce, ale także, a może przede wszystkim, dla producentów tego surowca w naszym kraju.
Pełny tekst opracowania (plik do pobrania) zawiera 1 wykres:
Region Kruszwicy i Brzegu - ewolucja wielkości produkcji rzepaku
.png)
Zaloguj przez Facebook
