PDO popiera rzepak

Unia Europejska, do której struktur należy od 1 maja 2004 roku także Polska, regulując obrót materiałem siewnym w ramach krajów członkowskich opiera się obecnie na Wspólnotowym Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (CCA), który stał się tym samym nadrzędnym dokumentem w stosunku do dotychczasowego Krajowego Rejestru Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU).

 Stąd też materiał siewny wszystkich odmian rzepaku zarejestrowanych w CCA może być legalnie sprzedawany na polskim rynku nasiennym, mimo że wartość gospodarcza wielu z nich nie była nigdy sprawdzana w warunkach przyrodniczych naszego kraju. Rodzi to poważne konsekwencje gdyż wartość gospodarcza odmiany jest zdefiniowana w polskim ustawodawstwie (Dz. U. 1995; Dz. U. 2000) jako „[...] korzyść, jaką odmiana, przy uwzględnieniu całości jej właściwości wpływających na jej wartość, może przynieść w wytwarzaniu, przerobie, obrocie i użytkowaniu produktów uzyskiwanych z jej uprawy; pojedyncze niekorzystne właściwości odmiany mogą być uzupełnione innymi korzystnymi właściwościami”. Z kolei do podstawowych kryteriów decydujących o wartości gospodarczej odmian należą: zdolność plonotwórcza (plenność, potencjał plonotwórczy), jakość plonu jako surowca lub produktu do bezpośredniego spożycia, stabilność plonowania (możliwie mała zmienność w czasie i przestrzeni, tzw. wierność), przystosowanie do różnych warunków uprawy i ogólna przydatność użytkowa, odporność na działanie czynników bio- i abiotycznych ograniczających plonowanie i wpływających na jakość plonu (choroby, szkodniki, czynniki glebowe i pogodowe) oraz zdolność reprodukcyjna. Tymczasem warunki klimatyczne w poszczególnych krajach członkowskich uprawiających rzepak oraz priorytety hodowlane poszczególnych firm nasiennych nie zawsze pokrywają się z oczekiwaniami polskiego rolnika. Niestety często się zdarza, że podawane informacje dotyczące wysokiego potencjału plonotwórczego szczególnie odmian rzepaku ozimego dotyczą innego rejonu europy i nie zawierają jednocześnie ważnych danych o ich małej mrozoodporności czy podatności na choroby. Dlatego, przy wyborze konkretnych odmian rzepaku do uprawy producenci powinni uwzględniać w swoich decyzjach przede wszystkim wyniki badań przeprowadzonych w warunkach przyrodniczo-rolniczych naszego kraju, a w mniejszym stopniu polegać na informacjach podawanych przez firmy nasienno-hodowlane i ich przedstawicieli. Takie wyniki zapewnia program Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO), który jest ściśle nadzorowany i koordynowany przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU), a realizowany przez jednostki terenowe w poszczególnych rejonach agro-klimatycznych naszego kraju. Jest to program pozwalający uzyskać szereg szczegółowych informacji dotyczących poszczególnych odmian rzepaku, znajdujących się zarówno w Krajowym Rejestrze (KR) jak i w Katalogu Wspólnotowym (CCA), z uwzględnieniem ich reakcji na warunki siedliskowe i poziom stosowanej agrotechniki. Od początku istnienia systemu PDO, aż do sezonu wegetacyjnego 2006/2007 badania dotyczące rzepaku ozimego prowadzone były na dwóch poziomach uprawy (standardowym i intensywnym), co pozwalało uzyskać informację o reakcji poszczególnych odmian na zwiększenie intensywności, zarówno pod względem wielkości plonu nasion, jak i jego jakości. Obecnie dostępne wyniki tych badań z 2007 roku są ostatnimi w tym układzie, gdyż od sezonu wegetacyjnego 2007/2008 podjęto decyzję o zmianie metodyki prowadzenia doświadczeń polowych i ich kontynuacja będzie prowadzona jedynie dla uprawy intensywnej.

            Analizując wyniki doświadczeń z rzepakiem ozimym prowadzonych na terenie kraju w sezonie wegetacyjnym 2006/2007 można stwierdzić, że fazy kiełkowania nasion i wchodów roślin miały miejsce w korzystnych warunkach wilgotnościowo-termicznych, co przyczyniło się do uzyskania dobrej obsady roślin na jednostce powierzchni. Z kolei długa i ciepła jesień sprzyjała wytworzeniu przez rośliny bujnej rozety liściowej, składającej się niejednokrotnie z 8-10 blaszek liściowych, charakteryzującej się przy tym grubą szyjką korzeniową i silnie rozwiniętym systemem korzeniowym. Ponadto szczególnie w warunkach województwa dolnośląskiego i opolskiego jesienna wegetacja rzepaku trwała praktycznie nieprzerwanie aż do III dekady grudnia, w której to po bardzo krótkim okresie spoczynku zimowego nastąpiło rozhartowanie roślin i powrót do ograniczonej wegetacji. Łagodny przebieg zimy przyczynił się do bardzo szybkiego rozpoczęcia wegetacji wiosennej. Ubytki roślin po przezimowaniu były niewielkie, a stan większości doświadczeń i plantacji rzepaczanych oceniano na 8-9 w skali 9o, co wskazywało na bardzo dobry stan roślin wiosną. Nagły i szybki wzrost roślin oraz pojawienie się fazy pąkowania, w wielu rejonach polski ograniczyło konieczność stosowania insektycydów ze względu na małą presję słodyszka rzepakowego. Niespotykane dotąd w ubiegłych latach bardzo wczesne kwitnienie rzepaku rozpoczęło się już praktycznie od połowy kwietnia, czyli o miesiąc wcześniej niż zwykle. W tym czasie, w wielu rejonach kraju, a zwłaszcza na Dolnym i Górnym Śląsku oraz w Wielkopolsce występowała susza atmosferyczna (upały i wietrzna pogoda) oraz duże nocne przymrozki dochodzące do –10 oC. W efekcie takich warunków pogodowych zawiązywanie łuszczyn, przeważnie na odmianach najwcześniejszych było złe i w dużej liczbie doświadczeń nie przekraczało 50% (obserwowano liczne opadanie małych łuszczyn). Do końca maja przeważała upalna pogoda. Później, od połowy czerwca przez okres 2-4 tygodni nastąpił okres deszczowy. Przyczynił się on szczególnie do nasilenia występowania zgnilizny twardzikowej. Z kolei porażenie roślin przez suchą zgniliznę kapustnych, mączniakiem rzekomym oraz czernią krzyżowych było mniejsze w porównaniu do lat ubiegłych. W warunkach Dolnego Śląska rzepak osiągnął dojrzałość techniczną średnio o 17 dni wcześniej w porównaniu z rokiem 2006. Podobną reakcję roślin obserwowano w innych rejonach Polski. Jednak często tuż przed osiągnięciem przez rośliny dojrzałości pełnej lub w trakcie jej trwania następowały silne opady deszczu, niejednokrotnie o charakterze burzowym, które znacznie utrudniały przeprowadzenie zbioru w optymalnym terminie agrotechnicznym. Stąd też często odnotowywano straty plonu wynikające z osypywania się i porośnięcia nasion. Przebieg warunków pogodowych w sezonie wegetacyjnym 2006/2007 był w większym stopniu niekorzystny dla odmian wczesnych, natomiast bardziej sprzyjający dla odmian późnych. Ponadto różnice w plonowaniu odmian populacyjnych w odniesieniu do mieszańcowych były mniejsze niż w poprzednich latach.

            W ramach systemu PDO w sezonie wegetacyjnym 2006/2007 oceniano 33 odmiany populacyjne i 20 odmian mieszańcowych. Otrzymane plony nasion porównywano z wzorcem, który stanowił średni plon uzyskany z odmian: Californium, Castille i Winner, wynoszący dla poziomu standardowej agrotechniki 4,44 t·ha-1 oraz 4,96 t·ha-1 dla poziomu intensywnego. Spośród badanych rzepaków populacyjnych plonami nasion ponad 100% wzorca, przy standardowej agrotechnice, charakteryzowały się odmiany: Bojan, Cabriolet, Cadeli, Californium, Casoar, Carousel, Digger, Libomir, Liclassic, NK Fundus, Rasmus, Remy, Viking i Wallery. Wyższe plony, w porównaniu do wzorca, przy intensywnej agrotechnice uzyskały odmiany: Baros, Bojan, Brise, Cabriolet, Californium, Digger, Libomir, Lisek, Remy i Viking. W tej grupie oprócz znanych odmian pojawiły się także nowości, jednak znaczący „ruch odmianowy” obserwuje się szczególnie w grupie mieszańców. W niej na czoło, przy standardowej agrotechnice, wysuwają się: Baldur, ES Betty, ES Saphir, Exgold, Extend, Extrem, Herkules, Hycolor, Kaszub, Kronos, Nelson, Titan, Vectra oraz PR46W31. Na intensywny poziom agrotechniki zwyżką plonów podobnie reagowały te same odmiany, za wyjątkiem Hycolor. Świadczy to o mocnej pozycji mieszańców, której ścisłą czołówkę stanowią (ponad 105% wzorca na obu poziomach agrotechniki w 2007 roku): ES Betty, ES Saphir, Exgold, Extend, Extrem, Herkules, Nelson, Vectra i PR46W31. Warto też zwrócić uwagę na aktualną Listę Opisową Odmian COBORU (Słupia Wielka 2007), w której publikowane są dane dotyczące ważniejszych cech użytkowych odmian roślin uprawnych zarejestrowanych w Polsce za wielolecie 2004-2006. W rozdziale poświęconym odmianom rzepaku ozimego, wyraźnie widać, że w okresie 3 ostatnich lat plonem nasion na poziomie powyżej 110% wzorca mogły pochwalić się tylko nieliczne odmiany mieszańcowe (żadna populacyjna), a wśród nich m.in.: ES Betty, Herkules, Nelson, Toccata i Vectra. Natomiast jeśli chodzi o zawartość tłuszczu w nasionach, wyniki również z wielolecia, to zaolejeniem powyżej 46% mogą się poszczycić wśród 57 odmian populacyjnych i hybrydowych wpisanych do Krejowego Rejestru tylko: Amor, Baros, Batory, ES Betty, Adeli, Dante, Elektra, Livius, NK Fundus, Remy, Taurus, Toccata, Wallery, Winner.

            Poza najnowszymi badaniami PDO pomocne w wyborze odmian do uprawy w danym gospodarstwie są Listy zalecanych do uprawy odmian na obszarze województwa (LZO) zawierające od kilku do kilkunastu odmian najwartościowszych i najbardziej dostosowanych do lokalnych warunków gospodarowania. Są one tworzone na podstawie 2-3 letnich badań rejestrowych lub rozpoznawczych oraz co najmniej 2 letnich badań porejestrowych. Stąd na listach tych nie znajdziemy nowości odmianowych, lecz dobre i sprawdzone odmiany, które rokują stabilność plonowania w dalszych latach na terenie danego województwa. Decyzje dotyczące LZO podejmują rokrocznie dyrektorzy Wojewódzkich Stacji Koordynujących PDO, a zapadają one na posiedzeniach Zespołów Wojewódzkich PDO, w których skład wchodzą fachowcy z różnych instytucji i organizacji zajmujących się problematyką rolniczą.
            Więcej informacji na temat List odmian zalecanych rzepaku i zbóż można znaleźć na stronach internetowych COBORU (WWW.coboru.pl) w zakładce poświęconej badaniom PDO.
            Dokonując wyboru odmiany do uprawy, warto też zwrócić uwagę na tzw. listy referencyjne opracowywane przez Zakłady Przemysłu Tłuszczowego, jak np. Z.T. Kruszwica, na której w roku bieżącym i ubiegłym znajdowały się np. ES Betty i Nelson.


Piśmiennictwo:
1.        Dz. U., 1995, Nr 149, poz. 724. Ustawa z dnia 24 listopada 1995 r. o nasiennictwie. Warszawa.
2.        Dz. U., 2000, Nr 88, poz. 984. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o zmianie ustawy o nasiennictwie. Warszawa.
3.        Heimann S., Broniarz J. 2007. Wstępne wyniki plonowania odmian w doświadczeniach porejestrowych. Rzepak ozimy 2007. COBORU, Słupia Wielka, ss. 6.
4.        Kotowicz L. 2007. Wyniki Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych na Dolnym Śląsku. Rzepak ozimy. Tomaszów Bolesławiecki, Zeszyt 1 (9), ss. 18.
5.        WWW.coboru.pl