Paszporty dla roślin

Na obszarze wspólnego rynku zostały zniesione granice pomiędzy państwami członkowskimi. Zniesiona została też graniczna kontrola fitosanitarna. Jednakże niektóre rodzaje materiałów roślinnych niosą ze sobą ryzyko wprowadzenia i rozprzestrzeniania się organizmów szkodliwych, podlegających obowiązkowi zwalczania, tzw. organizmów kwarantannowych.

Po przystąpieniu Polski do UE nastąpi całkowita harmonizacja krajowej listy organizmów kwarantannowych z listą obowiązującą dia terytorium Wspólnoty. Dotychczas polska lista obejmowała 142 organizmy szkodliwe, natomiast unijna -232, W konsekwencji zmian do krajowej listy zostanie dodanych 138 organizmów szkodliwych, a 52 stracą taki status.

Dla przykładu bakteria Erwinia amylovra, sprawca zarazy ogniowej w uprawach sadowniczych, będzie organizmem kwarantannowym głównie w przypadku, gdy będzie występowała na roślinach przeznaczonych do sadzenia, należących do rodzaju Malus Mili. (jabłoń) i Pyrus L. (grusza). Natomiast wirus ospowatości śliw, czyli szarka (plum poxvirus), będzie organizmem kwarantannowym zwalczanym z urzędu wyłącznie wtedy, kiedy wystąpi na materiale szkółkarskim z rodzaju Prunus L. (śliwa i pozostałe).

Obowiązujący w krajach Unii Europejskiej system kontroli zdrowotności roślin obejmuje dwa podstawowe elementy, tj. rejestrację producentów oraz paszportowanie roślin. Aby zapewnić bezpieczeństwo fitosanitarne towarów wykonywanie kontroli dotyczącej zdrowia roślin przeniesiono bezpośrednio w miejsce ich produkcji.

Rejestracji (w Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa) podlegają producenci, dystrybutorzy (hurtownicy, handlowcy, itp.) oraz importerzy grup roślin, produktów roślinnych i przedmiotów, jak materiał rozmnożeniowy (nasiona, sadzonki, podkładki, wstawki, zrazy, siewki i młode rośliny przeznaczone do sadzenia, w tym rośliny 'zielne, cebule, bulwy); owoce cytrusowe i inne owoce importowane z krajów nieeuropejskich; oraz drewno i oddzielona kora określonych gatunków drzew liściastych i iglastych.

System nakłada na zarejestrowanych producentów i przedsiębiorców obowiązki, do których należy posiadanie aktualnego planu gospodarstwa, pól lub innych obiektów, w których prowadzona jest działalność (uprawa, przechowywanie, przygotowanie materiału do sprzedaży). Producenci zobowiązani są też do prowadzenie ewidencji w zakresie rodzaju i wielkości produkcji, pochodzenia materiału wyjściowego, ilości, rodzaju i pochodzenia materiału wprowadzonego do obrotu. Przechowywanie dokumentów związanych z prowadzoną działalnością, w szczególności dotyczących zakupu i sprzedaży materiału roślinnego oraz współpraca ze służbą fitosanitarna również należy do tych obowiązków. Zakres współpracy obejmuje informowanie o zmianie danych podlegających wypisowi lub zmian zakresu produkcji, wystąpieniu lub podejrzeniu wystąpienia organizmu szkodliwego, umożliwianie inspektorom prowadzenia czynności kontrolnych (w rym pobieranie prób) oraz udostępnianie danych i dokumentów związanych z prowadzoną działalnością.

Integralną część systemu zdrowotności roślin stanowi procedura paszportowania roślin, bezpośrednio i ściśle powiązana z rejestracją. Pozytywne wyniki urzędowych kontroli wykonywanych u zarejestrowanych producentów w trakcie cyklu produkcyjnego (w tym wykonane w zależności od potrzeb badania laboratoryjne potwierdzające, że materiał jest wolny od organizmów szkodliwych i spełnia ustalone wymagania specjalne), stanowią podstawę do wydawania specjalnych etykiet, tzw. „paszportów roślin".

W paszport zaopatrywane są opakowania jednostkowe lub partie albo przesyłki materiału roślinnego, które są wprowadzone do obrotu. Dokument gwarantuje, że opatrzona nim partia towaru spełnia określone wymagania zdrowotne i jakościowe, jednolite dla wszystkich państw członkowskich UE. Potwierdza, że materiał roślinny został wyprodukowany przez zarejestrowanego producenta, i że miejsce produkcji było regularnie kontrolowane prze/ służbę ochrony roślin i nasiennictwa, a dany materiał roślinny jest wolny od wszelkich organizmów kwarantannowych oraz byt uprawiany w miejscu wolnym od tych organizmów; zgodnie z obowiązującymi standardami unijnymi.

Paszport zawiera numer rejestracyjny oryginalnego producenta, importera lub dystrybutora, kod państwa członkowskiego, oznaczenie służby, która paszport roślin wydała, numer serii lub partii towaru, nazwę botaniczną rośliny, ilość towaru oraz informacje o kraju pochodzenia (w przypadku towarów importowanych spoza terytorium U E). W odniesieniu do materiału kwalifikowanego roślin sadowniczych informacje wymagane do zamieszczenia na paszporcie roślin i na etykiecie urzędowej są zamieszczane łącznie.

Dzięki tym danym możliwa jest szybka identyfikacja miejsca pochodzenia znajdującego się na rynku materiału oraz jego producenta, dystrybutora lub importera, a tym samym umożliwia to identyfikacje ewentualnych źródeł porażenia.

Dokumenty będą przygotowywane i wydawane w jednostkach terenowych Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (lORiN) na podstawie zapotrzebowania producentów lub przedsiębiorców. W praktyce, dla producentów wprowadzających towary na obszar krajów członkowskich UE, oznacza to zniesienie obowiązujących w chwili obecnej formalności, a także obniżenie kosztów kontroli fitosanitarnej i uzyskiwania świadectwa fitosanitarnego.

W obrocie międzynarodowym z krajami trzecimi, tj. nie będącymi członkami Unii Europejskiej, wymiana handlowa odbywać się będzie na dotychczasowych zasadach. lORiN będzie nadal sprawowała urzędową kontrolę nad roślinami, produktami roślinnymi przeznaczonymi na eksport i wystawiała certyfikaty fitosanitarne. Importowane na terytorium Wspólnoty z krajów trzecich towary, tak jak obecnie, będą musiały posiadać świadectwo fitosanitarne.

W obowiązujących przepisach dotyczących wytwarzania i obrotu materiałem szkółkarskim, nastąpi jedna zasadnicza zmiana. Po ustanowieniu we Wspólnocie rynku wewnętrznego należy określić kategorie materiału szkółkarskiego o minimalnych wymaganiach - tzw. CAC (Conformitas Agraria Communitatis) - jednakowe we wszystkich krajach. Do tej kategorii nie stosuje sic urzędowych czynności, jak dla materiałów kwalifikowanych. W kategorii CAC można wytwarzać 23 gatunki lub rodzaje roślin sadowniczych (m.in.: pomarańcza, jabłoń, morela, truskawka, a także kumkwat, pistacja i poncyria). Można rozmnażać też materiał szkółkarski odmian tradycyjnie uprawianych w kraju, wpisanych do polskiego rejestru odmian, rejestrów innych państw członkowskich UE lub państw trzecich oraz chronionych na podstawie przepisów o ochronie prawnej odmian - tylko dla tych producentów, którzy posiadają umowy licencyjne. Pozostałe odmiany też można rozmnażać w ten sposób, jeżeli producent sam sporządził opis odmiany i umieścił ją na własnej liście odmian CAC.