Hybrydy są lepsze!

Rzepak jest podstawową rośliną oleistą w strefie klimatu umiarkowanego. Uprawiany jest nie tylko dla celów konsumpcyjnych, ale także na potrzeby przemysłu chemicznego, kosmetycznego czy petrochemicznego /biopaliwa/. Duże znaczenie ma także śruta poekstrakcyjna i makuch, które stosowane są jako dodatek białkowy do pasz treściwych przeznaczonych dla bydła, trzody chlewnej i drobiu. Warto także wspomnieć o znaczeniu rzepaku w zmianowaniu. Rzepak ozimy ma duże wymagania glebowe oraz w stosunku do przedplonu. Zostawia jednak po sobie pole bez chwastów, a glebę w dobrej strukturze. Poza tym duża ilość resztek pożniwnych pozostawionych w glebie, a także wczesny zbiór sprawiają, że rzepak jest dobrym przedplonem i ważnym ogniwem w zmianowaniu zwłaszcza w aspekcie przerwania płodozmianu zbożowego. Od kilku lat zainteresowanie rzepakiem rośnie. W  sezonie 2007/8 zasiewy rzepaku w Polsce wynosiły 680 tys. ha, rok później 740 tys. ha, a w sezonie 2009/10 zajęły ponad 800 tys. ha. Jest to więc znacząca zwyżka i potwierdzenie trendu wzrostowego, który utrzymuje się od kilku lat. O zwiększaniu areału rzepaku decyduje stabilne plonowanie oraz wysoka opłacalność tej uprawy.
Oprócz wzrostu powierzchni uprawy rzepaku w ostatnim pięcioleciu zmieniła się także struktura wybieranych odmian. Ponieważ rzepak stanowi ważną pozycję w dochodach gospodarstw rolnych wysokość plonu jest miarą osiąganego zysku - coraz większą wagę producenci przywiązują do wyboru odmian, które muszą plonować wysoko i stabilnie. Często rezygnują z uprawy odmian populacyjnych na rzecz mieszańcowych. W  2008 roku  hybrydy stanowiły 18% ogólnych zasiewów, a w bieżącym zajmują ¼ powierzchni zasiewów. W hodowli odmian mieszańcowych rzepaku ozimego wykorzystano zjawisko heterozji, które skutkuje bujnością, dobrym wigorem, ale przede wszystkim dużym plonem nasion. Odmiany mieszańcowe wydają plon od kilku do kilkunastu procent wyższy niż średnio wysoko plonujące odmiany populacyjne. Wybór wysoko i wiernie plonującej odmiany rzepaku ozimego, o skutecznej reakcji na podniesienie agrotechniki ponad przeciętny poziom, jest istotnie ważącym elementem technologii jego produkcji.
 Odmiany mieszańcowe powstają wskutek krzyżowania dwóch linii rodzicielskich. Ich potencjał plonotwórczy oparty jest na szerszym materiale genetycznym, co w efekcie zwiększa ich potencjał regeneracyjny oraz zdolności adaptacyjne. Z powodu szybkiego rozwoju początkowego roślin mieszańcowych rzepaku, ich lepszego ukorzeniania się, a w konsekwencji tego lepszego wykorzystania przez nie wody i składników pokarmowych już na starcie, nadają się one na opóźnione siewy dużo bardziej niż odmiany liniowe. W przypadku odmian mieszańcowych, redukcja plonu w warunkach opóźnionego i późnego siewu jest średnio do ok. 20% mniejsza niż w przypadku odmian populacyjnych, w zależności od roku, odmiany i warunków pogodowo-glebowych. Odmiany mieszańcowe mają głębszy i lepiej rozwinięty system korzeniowy, przez co intensywniej pobierają wodę z gleby i lepiej radzą sobie w warunkach suszy i okresowych niedoborów wody. Ich zdolność pompowania wody z gleby jest znacząco wyższa, niż w przypadku odmian populacyjnych.
    W 2010 roku do Krajowego Rejestru wpisano 13 odmian rzepaku ozimego – 7 mieszańcowych i 6 populacyjnych. Znajduje się w nim teraz 87 odmian, w tym 52 populacyjne i 35 hybrydowe. W tym roku zarejestrowano m.in. odmianę ES Domino. Odmiana ta zasługuje na szczególną uwagę, gdyż w odróżnieniu od większości innych odmian jest odmianą wyselekcjonowaną w Polsce i przeznaczoną li tylko na polski rynek. W innych krajach rejestracja tej odmiany nastąpi w kolejnych latach. Warto podkreślić, że rejestrację każdej odmiany poprzedzają liczne badania: najpierw na poziomie hodowlanym, a następnie cykl badań rejestrowych, czyli historia każdej nowej odmiany pojawiającej się na rynku liczy już sobie kilka lat, w trakcie których kandydat do rejestracji musi potwierdzić swoją wartość gospodarczą. Badania nad ES Domino były prowadzone przez kilka lat. W 2008 i 2009 roku oficjalne badania prowadził Centralny Ośrodek Badania Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej. Wyniki tych doświadczeń zaowocowały wpisaniem odmiany do rejestru. Potwierdziły one bardzo wysoki plon nasion, w dwuleciu 2008 i 2009, kształtujący się na poziomie 120 % wzorca, co w plonie bezwzględnym dawało 53,8 dt/ha. Oprócz wysokiego plonu nasion – 20% wyższego niż charakteryzujący odmiany wzorcowe, należy podkreślić bardzo dobre zaolejenie nasion – 48% tłuszczu w nasionach. Badania potwierdziły także podwyższoną odporność tej odmiany na najważniejsze choroby grzybowe atakujące rzepak – suchą zgniliznę kapustnych i zgniliznę twardzikową. Odmiana cechuje się także szybkim rozwojem jesiennym i dobrą zimotrwałością. Jest to odmiana wysoka, ale odporna na wyleganie, dojrzewa na poziomie średnio wczesnym – nie opóźnia zbioru.
Zainteresowanie odmianami mieszańcowymi stale rośnie. Z doświadczeń COBORU wynika, iż hybrydy plonują lepiej od czołowych odmian populacyjnych. Mają także mniejsze wymagania glebowe i wodne niż odmiany liniowe. Rosnący z każdym rokiem udział odmian mieszańcowych rzepaku w strukturze zasiewów potwierdza wiele zalet jakimi charakteryzują się odmiany hybrydowe, a więc przede wszystkim uzyskanie znacząco wyższych plonów nasion. Wzrastająca opłacalność tej uprawy w połączeniu z osiąganymi wysokimi plonami z pewnością przyczyni się do dalszego wzrostu znaczenia odmian mieszańcowych w uprawie rzepaku ozimego w naszym kraju.