Nowe wyzwania w ochronie plantacji ziemniaka przed zarazą

Na każdym etapie swojego rozwoju, od momentu wysadzenia do zbioru i w trakcie przechowywania ziemniak narażony jest na oddziaływanie różnorodnych czynników chorobotwórczych. Wśród wielu patogenów atakujących uprawy ziemniaka dominuje sprawca zarazy ziemniaka - Phytophthora infestans. Warunkiem wystąpienia zarazy na plantacji jest wysoka wilgotność (RH>90%) oraz temperatury powietrza w zakresie 15-21oC).

W niektóre sezony choroba pojawia się na plantacjach bardzo wcześnie, nawet już w maju. W ostatnich latach, na plantacjach ziemniaka obserwuje się także wzrost znaczenia innych patogenów - grzybów z rodzaju Alternaria (A. solani i A. alternata), wywołujących alternariozę. Optymalne warunki do wystąpienia tej choroby to występujące przemiennie okresy suszy i krótkotrwałych, obfitych deszczów.
Warunkiem uzyskania zadowalającego plonu, który będzie się dobrze przechowywał jest staranna ochrona ziemniaczanej plantacji. Najlepsze efekty uzyskuje się poprzez łączenie (integrowanie) różnych jej elementów: agrotechniki (wybór pola przeznaczonego na plantację, płodozmian, odpowiednie techniki uprawy, optymalizacja nawożenia i nawadniania, stosowanie kwalifikowanego materiału nasiennego, usuwanie źródeł infekcji), wykorzystanie postępu biologicznego (wybór odporniejszej odmiany) i chemicznej ochrony w okresie wegetacji aż do niszczenia naci przed zbiorem i zbiór bulw w odpowiednich warunkach pogodowych.

Ochronę chemiczną stosuje się szczególnie w zwalczaniu zarazy ziemniaka i alternariozy. O jej skuteczności decyduje kilka czynników, z których najważniejsze to: prawidłowa diagnostyka, właściwy termin rozpoczęcia ochrony i kolejnych zabiegów oraz kolejność zastosowanych fungicydów. Precyzyjne podejście do ochrony polega także na pozycjonowaniu kolejnych fungicydów do zabiegów ochronnych. Dobór środków do ochrony powinien być dostosowany do fazy rozwojowej roślin na plantacji i cyklu rozwoju zwalczanego patogena.

Mimo stosowania ustalonych wytycznych, opartych na wieloletnich badaniach naukowych, ochrona przed zarazą wciąż napotyka na wiele nowych problemów. Sprawca choroby – P.infestans to patogen bardzo zmienny. Został zawleczony do Europy na początku XIX wieku, najprawdopodobniej z Ameryki Południowej (Peru) lub Centralnej (Meksyk), wywołując m.in. wielką epidemię zarazy w Irlandii w latach 1847-48.

Początkowo w populacji patogenu rozpowszechnione były jedynie genotypy o typie kojarzeniowym A1, rozmnażające się wegetatywnie (bezpłciowo). Kolejne migracje patogenu z ziemniakami do Europy stworzyły nowe trudności w opanowaniu sprawcy zarazy. W latach 70., do Europy przywleczono typ kojarzeniowy A2 patogenu, umożliwiający jego rozmnażanie generatywne (płciowe). Spowodowało to m.in. zwiększenie agresywności patogenu, pojaw nowych źródeł infekcji, wcześniejsze epidemie. Znane są przypadki jego uodparniania się na niektóre grupy chemiczne fungicydów (np. fenyloamidy czy strobiluryny). Wymagało to opracowania strategii anty odpornościowej poprzez ograniczanie liczy zabiegów w sezonie fungicydami, należącymi do tych grup i stosowaniu przemiennym różnych grup chemicznych w programach ochrony.

Nowoczesne narzędzia diagnostyczne (markery SSR) stosowane w badaniach izolatów P. infestans, umożliwiły wykrycie kolejnej migracji populacji patogenu, która miała miejsce w latach 2003-2004. W Europie pojawiły się nowe genotypy patogenu, z których najbardziej znane są: Blue 13, Green 33 czy Pink 6, które także wprowadzają nowe utrudnienia i wyzwania dla ochrony. Najwcześniej pojawił się genotyp Blue 13, o typie kojarzeniowym A2, odporny na metalaksyl, tzw. Superblight, który bardzo aktywnie przełamuje odporność genetyczną wyhodowanych odmian. Rozpowszechniony jest w centralnej Europie, głównie w populacjach Belgii, Niemiec i Francji. Sporadycznie izolowany był także w Polsce. Drugi z genotypów - Green 33, o typie kojarzeniowym A2 znaleziony został w 2009 roku w Holandii i Danii. Wykazuje jeszcze większą agresywność; istnieje możliwość zastąpienia przez niego innych genotypów, zarówno A1, jak i A2. Wykazuje odporność na fluazinam. We wstępnych badaniach monitoringowych, w Polsce dotychczas znaleziono 1 izolat Green 33. Genotyp - Pink 6, o typie kojarzeniowym A1, zastąpił starą i dominuje w nowej populacji patogena w W. Brytanii; stanowi obecnie ok. 80% wszystkich genotypów w populacji. Pink 6 pojawia się także we Francji. Na razie nie znajdowano tego genotypu w innych krajach Europy.
Nie wszystkie fungicydy wykazują wystarczającą skuteczność w ochronie ziemniaka przed nowymi genotypami. Wstępne badania szklarniowe, prowadzone w Niemczech i Holandii wykazały że jedynie Infinito® 687,5 SC, stosowany w dawce 1,6 l/ha był wysoce skuteczny w zwalczaniu zarówno genotypu Blue 13, jak i Green 33, podczas gdy inne testowane równocześnie fungicydy wykazały obniżoną skuteczność lub nawet jej brak.

Nowoczesna ochrona ziemniaka nie jest łatwa. Wymaga od rolnika rozległej, wciąż uzupełnianej wiedzy na temat sprawców chorób, znajomości metod ochrony, skutecznej dla uprawy i bezpiecznej dla środowiska oraz śledzenia zmian w asortymencie środków ochrony roślin.