Wpływ nawożenia na plon rzepaku i jego jakość

Rzepak ozimy oraz rzepak jary należą do roślin o dużych wymaganiach pokarmowych. Rośliny te pobierają z gleby dwukrotnie więcej azotu, fosforu i potasu oraz pięciokrotnie więcej wapnia niż pszenica, ponadto znaczne ilości siarki, magnezu oraz boru, molibdenu i manganu. W zależności od sposobu nawożenia (organiczne + mineralne lub wyłącznie mineralne), przedplonu i naturalnej zasobności gleby w uprawie tej rośliny należy stosować nawozy mineralne, których skład jest dobrany tak, aby zaspokajać specyficzne potrzeby rzepaku.

Fosfor (P) i potas (K) Rzepak ozimy dobrze zaopatrzony w fosfor i potas tworzy przed zimą silne rozetki liściowe i silnie się korzeni, co sprzyja dobremu przezimowaniu. Wiosną fosfor i potas ułatwiają szybkie tworzenie się nowych liści i łodyg, zaś latem przyśpieszają dojrzewanie nasion w łuszczynach, zwiększają plon nasion oraz tłuszczu. O niedostatecznym zaopatrzeniu rzepaku w potas świadczą matowozielone, zwiędłe liście, zaschnięte i popękane na brzegach. Pomiędzy unerwieniem najstarszych liści tworzą się żółte i brunatne plamki martwej tkanki.

Wapń (Ca) Wapń jest niezbędny do prawidłowego wzrostu i rozwoju rzepaku oraz wydania dużych plonów nasion. Niedobór wapnia w glebie powoduje załamywanie się wierzchołków łodyg, osłabia kwitnienie, przyspiesza opadanie kwiatów, przez co łuszczyn jest mało, są one zniekształcone, tworzą się w nich nieliczne i drobne nasiona.

Magnez (Mg) Magnez wpływa stymulująco na kształtowanie się nasion w łuszczynach i zwiększa zawartość tłuszczu w nasionach. O jego niedoborze świadczą żółtawe i rdzawe plamy na najstarszych liściach (tzw. marmurkowatość liści lub tygrysowatość liści) oraz zamieranie tkanki pomiędzy nerwami.
W odróżnieniu od objawów braku potasu brzegi tych liści nie zasychają i nie pękają, a nerwy główne długo pozostają zielone.

Siarka (S) Siarka, szczególnie w warunkach wysokiego nawożenia azotowego rzepaku, wpływa dodatnio na średni plon nasion z jednej łuszczyny i zawartość tłuszczu, poprawia też wartość pokarmową śruty. Coraz częściej na plantacjach rzepaku podwójnie ulepszonego obserwuje się objawy braku siarki. We wczesnej fazie rozwoju rośliny obserwuje się jasnozielone zabarwienie brzegów liści, obejmujące coraz większą powierzchnię blaszki, przy czym nerwy pozostają zielone. Liście w rozecie są wyprostowane i sztywne. Wiosną obserwuje się „marmurkowatość” najmłodszych liści oraz lekkie zwijanie się ich brzegów. Kwiaty są małe, bardzo blade. Liczba łuszczyn silnie zredukowana, są one małe, z niewielką ilością nasion.

Bor (B) Rzepak jest bardzo wrażliwy na niedobór boru w glebie. Bez uwzględnienia tego mikroelementu w nawożeniu rzepaku nie należy spodziewać się wysokiego plonu nasion, nawet w warunkach intensywnego nawożenia azotowego. Objawy braku boru widoczne są głównie na łodygach; są one krótkie i grube, często pękają. Liście wierzchołkowe nie rosną, nie pojawiają się rozgałęzienia boczne. Kwitnienie rzepaku jest ograniczone, a łuszczyny drobne, wypełnione niewielką ilością nasion.

Molibden (Mo) Brak molibdenu w glebie wpływa negatywnie na wzrost i plonowanie rzepaku. Rośliny są słabe i blade, blaszki liściowe pofałdowane, zniekształcone i zwinięte w kształt łyżeczki. Najmłodsze liście mają silnie zredukowaną blaszkę liściową.

Azot (N) Oprócz wymienionych wyżej pierwiastków, rzepak podobnie jak wszystkie rośliny uprawne wymaga nawożenia azotem. Wysokie dawki nawozów azotowych wpływają dodatnio na ogólny plon nasion, ponieważ sprzyjają lepszemu rozgałęzianiu się roślin. W konsekwencji, pomimo pewnego obniżenia zawartości tłuszczu w nasionach, całkowity plon nasion i tłuszczu uzyskany z jednostki powierzchni uprawnej jest większy niż przy nawożeniu niskimi dawkami tego pierwiastka. Nawożenie azotowe rzepaku powinno być zawsze zrównoważone odpowiednią ilością pozostałych niezbędnych dla rzepaku makro- i mikroelementów.

Rzepak pobiera składniki pokarmowe nie tylko z warstwy ornej, ale również - dzięki dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu - z warstw głębszych. Jest rośliną wrażliwą na nadmierne zakwaszenie gleby, ze względu na nadmierne stężenie w niej jonów glinu i manganu. Optymalny odczyn dla rzepaku wynosi 6,5-7,0 pH.

Pobranie składników pokarmowych zależy od wielkości plonu, i tak:

Zalecane dawki składników w nawożeniu rzepaku wynoszą:

Na glebach obojętnych i zasadowych, zaleca się stosowanie nawozów dolomitowych z wysoką zawartością magnezu. Nawóz taki należy rozsiać na ścierń po zbiorze przedplonu i zmieszać z glebą w czasie podorywki. W celu zapewnienia szybkiego działania magnezu, szczególnie na glebach o odczynie powyżej pH=6, zalecane jest stosowanie magnezu w formie siarczanowej, co jest również korzystne ze względu na równoczesne zastosowanie siarki niezbędnej dla rzepaku.

Problem nawożenia siarką zaczyna w Polsce występować w ostatnich latach, po radykalnym ograniczeniu emisji siarki przez przemysł. Zwłaszcza w północnej Polsce występują już lokalne niedobory siarki. Samo wprowadzenie do uprawy tzw. dwuzerowych odmian rzepaku i stosowanie wysoko skoncentrowanych nawozów wieloskładnikowych typu NPK stwarza zwiększone zapotrzebowanie rzepaku na siarkę. W takich warunkach agrotechnicznych zalecane są nawozy mineralne zawierające siarkę i dodatkowo dolistne dokarmianie siedmiowodnym siarczanem magnezowym, 5% wodnym roztworem tej soli w 1-2 opryskach.

Średnie dawki magnezu (MgO) i siarki (S) w nawożeniu rzepaku w kg/ha

Dolistne dokarmianie rzepaku zalecane jest w fazach szczególnie dużych potrzeb pokarmowych tej rośliny. W okresie jesiennym, na plantacjach rzepaku z widocznym niedoborem magnezu, zaleca się 1 lub 2 opryski 5% wodnym roztworem siedmiowodnego siarczanu magnezowego. W okresie wiosennym zalecane są 2-3 opryski. Dolistne dokarmianie jest szczególnie efektywne w fazie zwartego zielonego pąka.

W gospodarstwach uprawiających rzepak corocznie, wskazana jest kontrola laboratoryjna stanu zaopatrzenia plantacji rzepaku w niezbędne składniki pokarmowe. Do analizy chemicznej pobierane są całe dobrze wykształcone liście z górnej części roślin, gdy wysokość roślin wynosi 30-50 cm i pojawiają się małe zielone pąki kwiatowe. Na 1 średnią próbkę, pobiera się liście z 20-25 miejsc. Prawidłową zawartość składników w suchej masie liści rzepaku przedstawia tabela:

Rzepak uprawiany w warunkach dobrej kultury rolnej, prawidłowego nawożenia i odpowiedniej ochrony roślin może plonować w zachodniej części kraju nawet powyżej 40 dt nasion z ha.

Wykorzystano publikację prof. Romana Czuby z Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa we Wrocławiu