Regulacja rynku mleka

Z dniem 1 stycznia 2002 roku weszła w życie nowa ustawa dotycząca regulacji rynku mleka i przetworów mlecznych (Dz. U. z 2001 r., nr 129, poz. 1446). Ustawa ta jest w pełni dostosowana do regulacji unijnych. Dotyczy m.in. kwotowania krajowej produkcji mleka, zakupu i sprzedaży interwencyjnej niektórych artykułów mleczarskich oraz stosowania dopłat do przechowywania, przetwórstwa i konsumpcji przetworów mlecznych

Ustawa wprowadza kwotowanie krajowej produkcji mleka, które ma polegać na określeniu maksymalnej ilości mleka o referencyjnej zawartości tłuszczu, jaka może być wyprodukowana w kraju i wprowadzona do obrotu w roku kwotowym (krajowa kwota mleczna) oraz maksymalnej ilości mleka o referencyjnej zawartości tłuszczu, jaka może być wyprodukowana i wprowadzona do obrotu w roku kwotowym przez poszczególnych dostawców hurtowych i dostawców bezpośrednich (indywidualna kwota mleczna). 

Pierwszym rokiem kwotowym będzie okres od 1 kwietnia 2004 r. do 31 marca 2005 r. W związku z tym podmioty skupujące zobowiązane są do przesłania do dyrektorów właściwych oddziałów terenowych Agencji Rynku Rolnego w terminie do dnia 31 października 2003 r., informacji o ilości skupionego mleka oraz średniej ważonej zawartości tłuszczu w mleku skupionym w roku referencyjnym od każdego dostawcy. Decyzja w sprawie przyznania indywidualnych kwot mlecznych zostanie wydana do dnia 31 stycznia 2004 roku. 

Rolnicy mogą wytwarzać mleko oraz jogurty, kefiry, sery itp. ponad przyznane im kwoty mleczne, ale tylko na własne potrzeby, w tym na cele paszowe. Prawo do indywidualnych kwot mlecznych można sprzedać lub wydzierżawić na podstawie pisemnej umowy. Jednak takie postępowanie ograniczone jest kilkoma warunkami – kwota może być przekazana jedynie właścicielowi gospodarstwa rolnego, musi zostać o tym poinformowana mleczarnia, a umowa musi zostać zarejestrowana w terenowym oddziale ARR. Prawo do indywidualnych kwot mlecznych podlega również dziedziczeniu. A w razie sprzedaży całego gospodarstwa kwota przechodzi na nowego właściciela, w ilości niewykorzystanej w danym roku kwotowym. 

Agencja może dokonywać interwencyjnego zakupu i sprzedaży masła oraz odtłuszczonego mleka w proszku, wyprodukowanych wyłącznie z surowców krajowych. Agencja rozpocznie interwencyjny zakup masła, jeżeli jego cena rynkowa w okresie kolejnych siedmiu dni będzie niższa niż 92% jego ceny interwencyjnej. ARR zapłaci 90% ceny interwencyjnej za masło oraz 100% tej ceny (obydwie wielości ustala w rozporządzeniu Rada Ministrów) za odtłuszczone mleko w proszku. To ostatnie ARR będzie nabywać corocznie, od 15 maja do końca października, do wysokości limitu określonego przez Radę Ministrów. Po jego przekroczeniu może jednak robić to dalej (ale teraz tylko w formie przetargów), ale tylko w okresie załamania rynkowego. 

W przypadku powstania na ryku mleka sytuacji wskazującej na możliwość wystąpienia poważnych zakłóceń równowagi rynkowej, Agencja może zastosować dopłaty do przechowywania niektórych artykułów mleczarskich, wyprodukowanych przez zakłady przetwórcze wpisane do rejestru zakładów. Dotyczy to przede wszystkim:

• masła niesolonego o minimalnej zawartości tłuszczu 82% i maksymalnej zawartości wody nieprzekraczającej 16%, 
• masła solonego o minimalnej zawartości tłuszczu 80% i maksymalnej zawartości wody nieprzekraczającej 16%,
• odtłuszczonego mleka w proszku,
• śmietanki o zawartości tłuszczu od 35% do 85%,
• serów o co najmniej trzymiesięcznym okresie dojrzewania.

Agencja udzieli dopłat do przechowywania przetworów mlecznych po zawarciu umowy z danym zakładem przetwórczym. Zakłady przetwórcze, z którymi Agencja zawiera umowę, są wyłaniane w drodze przetargu. A przedmiotem przetargu jest wysokość dopłaty jednostkowej. 

Od 1 stycznia na dotację mogą liczyć również szkoły i gimnazja, których uczniowie spożywają mleko oraz fermentowane napoje mleczne bez dodatków smakowych pochodzące od polskich zwierząt . 

Od dnia 1 października br. do dnia przystąpienia Polski do Unii Europejskiej Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa będzie udzielać dostawcom hurtowym dopłat do mleka klasy Ekstra, sprzedawanego podmiotom skupującym. W 2002 wysokość dopłaty wyniesie 7 gr za litr mleka. Mówi o tym  ustawa z dnia 17 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy o regulacji rynku mleka i przetworów mlecznych
(Dz. U. z 2001 r., nr 154, poz. 1797). Wysokość dopłat na rok następny określi Rada Ministrów, mając na względzie opłacalność produkcji mleka.

Ustawa powołuje Komisję Porozumiewawczą do Spraw Mleka i Przetworów Mlecznych. Komisja Porozumiewawcza złożona jest z 16 członków – 8 przedstawicieli dostawców hurtowych i bezpośrednich oraz 8 będących przedstawicielami podmiotów skupujących i zakładów przetwórczych. Komisja ma działać na rzecz rolników oraz podmiotów związanych z mleczarstwem, reprezentować ich wobec ministra rolnictwa i administracji oraz prezesa Agencji Rynku Rolnego, opiniować propozycje cen interwencyjnych, programy dopłat oraz decyzje o wykorzystaniu zapasów interwencyjnych.

Komisja ma także ustalić szczegółowe zasady działania Funduszu Promocji Mleczarstwa, którego głównym celem będzie promocja spożycia artykułów mleczarskich, w szczególności wśród dzieci i młodzieży. Fundusz promocji będzie miał również za zadanie wspieranie eksportu, pomoc w organizacji wystaw i udziału w targach, wspieranie prac badawczo-rozwojowych oraz poprawę jakości produktów mleczarskich. Źródłem finansowania funduszu będą przede wszystkim wpłaty przekazywane przez podmioty skupujące (0,2 gr od każdego skupionego litra mleka), a także darowizny, zapisy, dotacje i środki z kar za przekroczenie indywidualnych kwot mlecznych.

Dla rolnika, system kwot oznacza ograniczenie swobody w podejmowaniu decyzji co do wielkości produkcji i sprzedaży mleka. Może on wprawdzie swobodnie  wybierać podmiot skupujący, do którego zamierza sprzedać mleko, musi to być jednak podmiot uprzednio autoryzowany przez Agencję Rynku Rolnego i wpisany do rejestru podmiotów uprawnionych do skupu mleka. Rolnikowi sprzedającemu mleko poza przydzieloną kwotą grozi nałożenie opłaty specjalnej, co podważa ekonomiczny sens prowadzenia tej produkcji. Zwiększenie produkcji ponad przyznaną kwotę, będzie wymagało wcześniejszego ubiegania się o dodatkową kwotę, bądź z rezerwy krajowej, bądź od innego posiadacza kwoty, który z jej wykorzystania rezygnuje okresowo lub na stałe. Dochodzi wówczas do dzierżawy lub transferu, co będzie wiązało się z koniecznością poniesienia dodatkowych kosztów oraz obniżeniem opłacalności  produkcji mleka. Jednocześnie jednak zbycie posiadanych kwot będzie oznaczało dodatkowe korzyści, a gospodarstwo mające prawo do produkcji mleka będzie miało wyższą wartość.

Dla podmiotów skupujących system kwot oznacza ograniczenie swobody w prowadzeniu skupu mleka oraz obowiązek ubiegania się o autoryzację i wpis do rejestru podmiotów skupujących. Wiązać się to będzie z koniecznością spełnienia określanych wymagań. Będzie to także zobowiązanie się do poddania się kontrolom Agencji lub wyznaczonej przez nią instytucji, w zakresie związanym z kwotowaniem produkcji mleka. Przede wszystkim będzie się to jednak wiązało z dodatkowymi obowiązkami w postaci monitorowania wykorzystania kwot mlecznych, naliczania opłat specjalnych i pobierania zaliczek, a także informowania dostawców hurtowych dostarczających mleko oraz ARR o wykorzystaniu posiadanych przez nich kwot oraz pobranych opłat specjalnych.

Ustawa stwarza podstawę prawną do zwiększania wsparcia udzielanego mleczarstwu, jednakże za cenę administracyjnego ograniczenia produkcji. Jednocześnie tworzy więc warunki sprzyjające rozwojowi sektora mleczarskiego oraz administracyjne przeszkody w dostosowaniu się do warunków gospodarki i elastycznym reagowaniu na sygnały płynące z rynku.