System kontroli zdrowotności roślin

W Unii Europejskiej postanowienia dyrektyw fitosanitarnych tworzą tzw. system zdrowotności roślin. Ideą przewodnią tego systemu jest, aby materiał roślinny w pełni spełniający wymagania zdrowotności i jakości mógł być swobodnie przemieszczany w obrębie Wspólnego Rynku, poprzez wewnętrzne granica UE i podlegał minimalnej ilości zakazów, ograniczeń i formalności. Standardy zdrowotności i jakości materiału roślinnego zostały ujednolicone we wszystkich krajach UE, ponieważ zapisy dyrektyw fitosanitarnych UE znajdują odzwierciedlenie w przepisach krajowych państw członkowskich.

Podstawową dyrektywą dotyczącą zagadnień fitosanitarnych jest Dyrektywa Rady Nr 2000/29/EWGz8maja2000r. w sprawie działań ochronnych w celu zapobiegania przenikaniu na teren Wspólnoty organizmów szkodliwych dla roślin lub produktów roślinnych oraz zapobiegania rozprzestrzenianiu tych organizmów w obrębie Wspólnoty.

Dostosowanie polskich przepisów fitosanitarnych do rozwiązań systemowych obowiązujących w UE obejmuje:

• rejestrację producentów, dystrybutorów i importerów pewnej grupy roślin i produktów pochodzenia roślinnego;
• wprowadzenie paszportów roślin;
• tworzenie i funkcjonowanie stref chronionych;
• zwalczanie niektórych chorób i szkodników kwarantannowych;
• warunki prowadzenia prac naukowo-badawczych przy wykorzystaniu materiałów stanowiących zagrożenie fitosanitarne.

Przepisy obowiązujące w UE wymagają, aby w każdym państwie członkowskim działała jednolita służba odpowiedzialna za wdrażanie i realizację stosowanych postanowień w dziedzinie zdrowia roślin. W Polsce służbą tą jest Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, której działalność koordynuje i nadzoruje Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

Rejestracja podmiotów i paszportowanie materiału roślinnego

Podstawowym elementem dostosowania Polski do standardów Unii Europejskiej w produkcji roślinnej, szczególnie w zakresie wytwarzania materiału siewnego, będzie system rejestracji producentów, handlowców (hurtowników, dystrybutorów) oraz importerów określonych roślin, produktów roślinnych i przedmiotów. Wprowadzane do obrotu przez zarejestrowane podmioty rośliny i produkty roślinne będą zaopatrywane w paszport roślin. System ten pozwoli polskim producentom, dystrybutorom i importerom na swobodny obrót materiałami roślinnymi na terytorium UE. System będzie gwarantował, iż oferowane do sprzedaży rośliny, produkty roślinne i przedmioty spełniają przyjęte przez państwa unijne standardy zdrowotności.

Rejestracją objęci będą producenci, handlowcy i importerzy następujących roślin, produktów roślinnych i przedmiotów:

• materiału rozmnożeniowego (np.: ziemniaków sadzeniaków, nasion, sadzonek, podkładek, siewek i młodych roślin przeznaczonych do uprawy, cebul, kłączy, bulw itp.);
• ziemniaków konsumpcyjnych i przemysłowych;
• owoców cytrusowych z szypułkami i liśćmi;
• drewna i oddzielonej kory określonych gatunków drzew liściastych i iglastych.

W celu wpisania do rejestru należy złożyć wniosek do Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Każdy producent, handlowiec i importer zostanie oznaczony numerem rejestracyjnym, który umożliwi identyfikację pochodzącej od niego produkcji.

System będzie nakładał określone obowiązki na zarejestrowanych producentów, handlowców i importerów. Do obowiązków tych będzie należało:

• przedłożenie aktualnego planu gospodarstwa, pól lub innych obiektów, w których prowadzona jest działalność (np.: uprawa, przechowywanie, przygotowanie materiału do sprzedaży),
• prowadzenie ewidencji w zakresie rodzaju i wielkości produkcji, w tym pochodzenia materiału wyjściowego do produkcji, jak również ilości, rodzaju i pochodzenia materiału wprowadzanego do obrotu,
• przechowywanie dokumentów związanych z prowadzoną działalnością, w szczególności dotyczących zakupu i sprzedaży roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów,
• współpraca z wojewódzkim inspektorem, osobista lub poprzez wyznaczoną osobę, w zakresie prowadzonej działalności i ochrony roślin (np.: informowanie o zmianach danych podlegających wpisowi lub zmianach zakresu produkcji),
• umożliwianie inspektorom ochrony roślin i nasiennictwa prowadzanie czynności kontrolnych, w tym pobieranie prób, oraz udostępnianie danych i dokumentów związanych z prowadzoną działalnością,
• prowadzenie obserwacji upraw oraz magazynowanych towarów roślinnych pod kątem występowania organizmów szkodliwych podlegających obowiązkowi zwalczania, w sposób ustalony przez służbę ochrony roślin i nasiennictwa,
• zawiadamianie wojewódzkiego inspektora Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa o wystąpieniu lub podejrzeniu wystąpienia organizmów szkodliwych podlegających obowiązkowi zwalczania.

Wdrożenie systemu, a tym samym spełnienie wszystkich obowiązujących wymogów i zagwarantowanie odpowiedniej zdrowotności i jakości towarów roślinnych, jest niezbędnym warunkiem dla możliwości włączenia się polskich producentów i handlowców do wolnego rynku i swobodnego przepływu towarów w obrębie Unii Europejskiej.

Integralną część systemu zdrowotności roślin w UE stanowi system paszportów roślin. Jest on bezpośrednio powiązany z systemem rejestracji producentów. Paszport roślin gwarantuje właściwą zdrowotność danej partii towarów roślinnych. Dokument ten zastępuje w obrocie wewnątrz Unii stosowane w międzynarodowym handlu świadectwo fitosanitarne.

Paszport roślin musi zawierać następujące dane:

• nazwę "paszport roślin",
• kod państwa członkowskiego i służby ochrony roślin,
• numer rejestracyjny producenta lub importera,
• indywidualny numer określający serię lub partię,
• nazwę botaniczną roślin,
• ilość roślin lub produktów roślinnych,
• informację, że materiał może zostać wwieziony do określonej strefy chronionej (dotyczy to roślin przeznaczonych do stref chronionych),
• informację o kraju pochodzenia lub kraju nadawcy produktów - dla towarów pochodzących z krajów spoza UE.

System paszportów roślin obejmuje następujące rośliny i produkty roślinne:

• rośliny do sadzenia (sadzonki, podkładki, siewki i młode rośliny do uprawy, cebule, kłącza, bulwy itp.),
• ziemniaki sadzeniaki,
• owoce cytrusowe z szypułkami i liśćmi,
• drewno pewnych gatunków drzew liściastych i iglastych.

System stref chronionych

Utworzenie strefy chronionej polega na określeniu powierzchni całego kraju bądź jego części, na której nie występują określone organizmy szkodliwe oraz wprowadzeniu na tym terenie dodatkowych rygorów zapewniających właściwe bezpieczeństwo fitosa-nitarne roślin uprawnych i naturalnych zbiorowisk roślinnych. Mimo pewnych niedogodności z tym związanych zapewniona zostaje odpowiednia zdrowotność upraw, co daje preferencje producentom przy zbycie produktów uprawianych w obrębie strefy chronionej.

Regulacje dotyczące produkcji ziemniaków

Produkcja ziemniaków sadzeniaków, konsumpcyjnych i przemysłowych podlega w Unii Europejskiej specjalnym regulacjom. Przede wszystkim producenci, dystrybutorzy i importerzy ziemniaków podlegają obowiązkowi rejestracji. W Polsce, proponuje się objęcie procedurą urzędowej rejestracji następujących grup podmiotów:

• wszystkich producentów ziemniaków sadzeniaków,
• producentów ziemniaków towarowych prowadzących tego typu produkcję z przeznaczeniem na "rynek" (centra dystrybucyjne, supermarkety, eksport),
• magazyny zbiorcze i centra pakujące ziemniaki,
• eksporterów i importerów ziemniaków. Ziemniaki sadzeniaki i towarowe wprowadzane do obrotu przez zarejestrowane podmioty muszą być zaopatrzone odpowiednio w paszport roślin (sadzeniaki) lub etykietę (ziemniaki towarowe).

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej zostanie utrzymany w naszym kraju 10-letni okres, w czasie którego będą mogły być sadzone tylko odmiany ziemniaków odporne na raka ziemniaka w celu eliminacji tej choroby. Mając na uwadze zapobieganie rozprzestrzenianiu się choroby, niezbędne będą również dodatkowe środki bezpieczeństwa w zakresie przemieszczania ziemniaków sadzeniaków i towarowych w obrębie kraju i innych państw członkowskich UE, co oznacza, że producent tych ziemniaków powinien być wpisany do rejestru producentów, a ziemniaki przed wywozem z gospodarstwa powinny być oczyszczone z resztek ziemi.

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej zaostrzone zostaną również środki podejmowane przez Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa w celu zwalczania lub zapobiegania rozprzestrzenianiu się szkodników i chorób występujących na ziemniaku, charakteryzujących się szczególną szkodliwością, takich jak: bakterioza pierścieniowa ziemniaka, śluzak, guzaki.

System jakości materiału siewnego -nasiennictwo

Akredytacja

Do tej pory kwalifikację i ocenę laboratoryjną materiału siewnego prowadzi Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Po przystąpieniu do UE będzie możliwe upoważnienie do tych czynności pracowników oraz laboratoriów firm nasiennych po spełnieniu określonych warunków.

Wytwarzanie i ocena

Wytwarzanie materiału siewnego roślin rolniczych i warzywnych, będzie możliwe dla odmian wpisanych do krajowego rejestru. Odmiany nie wpisane do tego rejestru, a będące w katalogach UE będą dopuszczone do obrotu w kraju, ale nie będą mogły być rozmnażane.

Dla oceny laboratoryjnej materiału siewnego roślin rolniczych i warzywnych, obligatoryjnie będzie obowiązywała metodyka ISTA.

Producenci wytwarzający materiał szkółkarski roślin sadowniczych, oraz rozmnożeniowy i nasadzeniowy materiał roślin warzywnych i ozdobnych będą składać wniosek o wpisanie ich do rejestru producentów. Nie będzie wymagane obowiązujące dotychczas zezwolenie na wytwarzanie materiału szkółkarskiego. Producenci materiału szkółkarskiego roślin sadowniczych będą mogli wprowadzać do obrotu materiał szkółkarski, po samodzielnym dokonaniu oceny lub, tak jak dotychczas, będą mogli zlecić dokonanie oceny Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

Obrót

Przepisy dotyczące materiału siewnego odnosić się będą tylko do gatunków wymienionych w Dyrektywach U.E.

Po akcesji będzie możliwość dopuszczenia do obrotu materiału siewnego, dla którego nie zostały zakończone badania zdolności kiełkowania. Jest to szczególnie ważne dla gatunków ozimych, kiedy to okres miedzy zbiorem nasion a siewem jest bardzo krótki.

Ograniczony będzie obrót materiałem siewnym handlowym. Dziś materiał handlowy jest bardzo powszechny szczególnie dla roślin pastewnych. Po akcesji dopuszczony do obrotu jako materiał handlowy będzie jedynie materiał siewny: wiechliny rocznej, esparcety, wyki pannońskiej i gorczycy czarnej.

Wprowadzone zostanie pojęcie "rynku lokalnego", które oznacza, że producenci materiału siewnego rozmnożeniowego roślin warzywnych i ozdobnych oraz materiału szkółkarskiego, będą mogli sprzedawać, na obszarze powiatu wytworzony wyłącznie na ten rynek materiał przeznaczony dla odbiorcy na jego własne, niezarobkowe potrzeby bez konieczności rejestrowania swojej działalności.

Przedsiębiorcy zajmujący się obrotem materiałem siewnym będą zobowiązani do wpisania do rejestru prowadzonego przez właściwego wojewódzkiego inspektora. Rejestr zastąpi dotychczasowy system wydawania zezwoleń.