Przygotowania do rozpoczęcia wdrażania programu SAPARD

Program SAPARD jest jednym z trzech programów przedakcesyjnych (obok ISPA i Phare) mających wesprzeć kraje Europy Środkowej w procesie integracji z UE. Program SAPARD jest programem celowym i jest w całości skierowany na rozwój wsi i rolnictwa. W 2001 roku Unia Europejska przekaże dziesięciu krajom kandydującym pierwsze fundusze w ramach Programu SAPARD.

Dzień 25 stycznia br. przybliżył nasz kraj do rozpoczęcia wdrażania programu SAPARD w Polsce. W tym dniu została podpisana w Brukseli Wieloletnia Umowa Finansowa między Polską a UE w sprawie finansowania programu SAPARD. Jest to kolejny krok, po zaaprobowaniu przez Komisję Europejską polskiego Programu Operacyjnego SAPARD, do przekazania środków finansowych na współfinansowanie inwestycji w ramach tego programu.

Program SAPARD, skierowany do 10 krajów Europy Środkowej (Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Węgry, Rumunia, Słowacja i Słowenia), miał się rozpocząć na początku 2000 r. Minął już ponad rok od tej daty i żaden z krajów kandydujących nie otrzymał jeszcze środków finansowych w ramach tego programu. Poślizg w rozpoczęciu wdrażania programu SAPARD spowodowany jest z jednej strony opóźnieniami w zatwierdzaniu aktów prawnych przez instytucje UE. Druga przyczyna leży w wysokich wymaganiach stawianych krajom kandydującym przez Komisję Europejską. Program SAPARD ma być wdrażany w oparciu o zasady stosowane w Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Gwarancji i Orientacji w Rolnictwie. Wiąże się to z niezwykle skomplikowanymi procedurami wdrożeniowymi. Rozwiązania zaproponowane krajom kandydującym są na tyle nowatorskie, że nie można było w pełni skorzystać z doświadczeń krajów członkowskich, ponieważ kraje te wdrażały swoje programy na odmiennych zasadach, niż to ma miejsce w przypadku programu SAPARD.

Duże uprawnienia, jakie będą miały kraje kandydujące we wdrażaniu programu SAPARD, zdecydowały o bardzo wysokich wymaganiach postawionych przez Komisję Europejską instytucjom odpowiedzialnym za wdrażanie i płatności, co przyczyniło się do tego, że do tej pory żadna z instytucji w krajach Europy Środkowej, mających wdrażać SAPARD, nie otrzymała tzw. akredytacji, czyli zaakceptowania wszystkich procedur związanych z wdrażaniem i płatnościami w ramach programu. Należy jednocześnie podkreślić, że uzyskanie akredytacji jest jednym z czterech podstawowych warunków rozpoczęcia wdrażania programu oraz przekazania pierwszej puli środków finansowych z Unii Europejskiej.

Strona polska już w końcu 1999 roku złożyła w Komisji Europejskiej swoją propozycję wykorzystania funduszy w ramach programu SAPARD. Propozycja ta została określona w programie operacyjnym, który po wielu konsultacjach i negocjacjach ze służbami Komisji Europejskiej, został zaakceptowany i przyjęty przez Komisję Europejską w dniu 18 października 2000 r.
Polska będzie co roku otrzymywać 171,6 milionów euro (wg poziomu cen z 2000 roku), co stanowi około 30% ogólnej puli programu SAPARD. Kwota rocznych alokacji będzie co roku waloryzowana o wskaźnik inflacji w Unii Europejskiej.
Połowa z tych środków zostanie przeznaczone na dostosowywanie polskiego sektora żywnościowego do wymogów UE, szczególnie poprzez poprawę jego efektywności, podniesienie jakości i standardów zdrowotnych żywności oraz zmniejszenie negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko naturalne. Pozostałe 50% ma być wykorzystane w celu rozwiązywania najważniejszych problemów polskiej wsi, w tym na zmniejszanie bezrobocia jawnego i ukrytego. Program SAPARD ma także za zadanie przygotować polskie instytucje rządowe i samorządowe do wykorzystania przyszłych, znacznie większych funduszy przekazywanych na rozwój obszarów wiejskich w ramach Polityki Strukturalnej UE.

W oparciu o Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa i Spójną Polityka Strukturalną Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa oraz w wyniku szeroko zakrojonych konsultacji, wybrano siedem działań, które będą realizowane w Polsce w ramach programu SAPARD:

• Poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybnych
• Inwestycje w gospodarstwach rolnych
• Rozwój i doskonalenie infrastruktury na obszarach wiejskich
• Rozwój i różnicowanie działalności gospodarczej w celu tworzenia nowych miejsc pracy i źródeł dochodu
• Programy pilotażowe - zalesieniowe i rolno środowiskowe
• Szkolenia
• Pomoc techniczna

Akty prawne UE, określające zasady wprowadzania w życie programu SAPARD, wskazują na jedną instytucję, w każdym z krajów kandydujących do członkostwa, odpowiedzialną za funkcję wdrożeniową i funkcję płatniczą. Instytucja ta została określona w przepisach Unii Europejskiej jako "Agencja SAPARD". Do pełnienia tej funkcji w Polsce została wyznaczona Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), która od strony merytorycznej nadzorowana jest przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, natomiast od strony finansowej przez Ministerstwo Finansów.

Funkcja wdrażająca Agencji SAPARD obejmuje:

• wzywanie do składania wniosków i ogłaszanie warunków kwalifikacji,
• wybór projektów, włącznie ze stosowaniem kryteriów rankingu,
• sprawdzenie wniosków w ramach zatwierdzania projektów pod względem warunków ogólnych, warunków oraz zgodności z niniejszą Umową, włącznie z, jeżeli jest to właściwe, przepisami dotyczącymi zamówień publicznych,
• ustanawianie na piśmie zobowiązań umownych pomiędzy Agencją a potencjalnymi beneficjantami zawierających informacje o możliwych sankcjach w przypadku niewypełnienia tych zobowiązań oraz w razie potrzeby wydawania zezwolenia na rozpoczęcie prac,
• przeprowadzenie kontroli na miejscu w celu ustalenia kwalifikacji zarówno przed jak i po zatwierdzeniu projektu,
• działania monitorujące w celu zapewnienia postępów wdrażanych projektów,
• sprawozdawczość w zakresie postępów wdrażanych środków działania w oparciu o wskaźniki,
• zapewnienie informowania beneficjantów o udziale Wspólnoty w projekcie.

Funkcja płatnicza Agencji SAPARD obejmuje:

• sprawdzanie wniosków o płatność,
• przeprowadzenie kontroli na miejscu i stwierdzanie dopuszczalności do płatności,
• zezwalanie na płatność,
• dokonywanie płatności,
• księgowanie zobowiązań i płatności,
• w przypadkach, w których wymagają tego zobowiązania umowne pomiędzy Agencją SAPARD a beneficjantem lub postanowienia Programu, kontrolę beneficjantów po dokonaniu płatności pomocy finansowej w celu sprawdzenia czy warunki grantu są nadal przestrzegane.

O ile funkcja wdrożeniowa Agencji może być delegowana do innych instytucji, to w żadnym przypadku nie może to dotyczyć funkcji dokonywania płatności oraz księgowania zobowiązań.

Część funkcji wdrożeniowych dla Działania 2 - "Inwestycje w gospodarstwach rolnych" i dla Działania 4 - "Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich", będzie delegowanych do Krajowego Centrum Doradztwa Rolniczego i Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz dla Działania 6 - "Szkolenia zawodowe" do Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa - FAPA.

Wydatkowanie środków finansowych z programu SAPARD będzie podlegało ścisłej kontroli zarówno krajowej, jak i unijnej. Dlatego też Polska, podobnie jak pozostałe kraje kandydujące objęte programem SAPARD, będzie musiała wykazać się sprawnym i skutecznym systemem kontroli finansowej oraz zarządzania finansowego na wszystkich szczeblach przepływu środków, poczynając od poziomu centralnego, a na ostatecznym odbiorcy środków kończąc.

Rozpoczęcie Programu SAPARD, co będzie się wiązało z przekazaniem przez Komisję Europejską funduszy, nastąpi dopiero po spełnieniu przez stronę polską czterech warunków:

• zatwierdzenie przez Komisję Europejską programu operacyjnego opisującego działania, które będą podejmowane i współfinansowane ze środków unijnych w latach 2000-2006 –  nastąpiło w dniu 18 października 2000 roku;
• podpisanie wieloletniej umowy finansowej - odbyło się w dniu 25 stycznia 2001 roku;
• podpisanie rocznej umowy finansowej obejmującej alokację na rok 2000, która nastąpi najprawdopodobniej pod koniec marca;
• akredytacja Agencji SAPARD, która spodziewana jest w pierwszej połowie 2001 r.

W listopadzie i grudniu ubiegłego roku, jak i w styczniu br., odbyło się w Brukseli szereg konsultacji między przedstawicielami strony polskiej i Komisji Europejskiej. Strona polska reprezentowana była przez przedstawicieli Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwa Finansów, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz FAPA i Krajowego Centrum Doradztwa Rolniczego i Rozwoju Obszarów Wiejskich. Tematem tych spotkań były przede wszystkim kryteria wyboru projektów dla działań określonych w programie operacyjnym oraz tzw. lista kosztów kwalifikowanych do finansowania w ramach programu SAPARD. Uzgodnienie kryteriów wyboru projektów jest niezwykle ważne z punktu widzenia procedur wdrożeniowych, które są obecnie przygotowywane w ARiMR. Kryteria te mają zapewnić obiektywny, jasny i przejrzysty system selekcji projektów, co jest warunkiem decentralizacji zarządzania Programem SAPARD, tzn. przekazania krajowi kandydującemu odpowiedzialności za wybór projektów. Decentralizacja, czyli możliwość wyboru projektów na poziomie kraju kandydującego była dotychczas przywilejem krajów członkowskich. Ostateczne zatwierdzenie kryteriów wyboru projektów zostanie dokonane wraz z akredytacją ARiMR, gdyż są one integralną i najważniejszą częścią procedur wdrożeniowych do Programu SAPARD.

Ocena skuteczności i prawidłowości przygotowanych procedur, zanim rozpocznie się wdrażanie programu, zostanie dokonana podczas kontroli przeprowadzonej przez niezależną firmę audytorską. W przypadku polskiej Agencji SAPARD firmą tą jest, wyłoniona w przetargu ogłoszonym przez Ministra Finansów, firma Arthur Andersen. Po zakończeniu rozpoczętych już czynności kontrolnych, przygotowany zostanie raport, który zostanie przekazany Komisji Europejskiej. Przyjęcie tego raportu przez UE, po spełnieniu trzech pierwszych warunków, da podstawę do rozpoczęcia finansowania programu SAPARD i przelania pierwszej transzy środków finansowych z budżetu Unii Europejskiej na specjalne konto w Ministerstwie Finansów. Wówczas to, zgodnie z ustawą o finansach publicznych z 26 listopada 1998 roku, środki te zostaną włączone do budżetu państwa i będą traktowane na równi z krajowymi środkami publicznymi. Dzięki temu polskie organy kontroli budżetowej, obok instytucji UE, będą uprawnione do kontrolowania ich wykorzystania oraz przestrzegania dyscypliny budżetowej.

Mimo, że mamy już 2001 rok, to środki finansowe przewidziane na współfinansowanie inwestycji w ramach programu SAPARD w roku 2000 nie przepadają. Środki te będą mogły być wykorzystywane przez kraje kandydujące do końca 2002 roku. Jednak z powodu dużego opóźnienia i wobec obaw niewykorzystania pierwszej alokacji roku 2000, rozpatruje się możliwość przedłużenia tego okresu do końca 2003 roku. Stwierdzenie takie znalazło się w wypowiedzi Komisarza Fischlera podczas uroczystości podpisania Wieloletniej Umowy Finansowej w dniu 25 stycznia br.

Przed rozpoczęciem finansowania programu SAPARD, z odpowiednim wyprzedzeniem, przewiduje się przeprowadzenie szerokiej kampanii informacyjnej, tak aby jak najszersze grono potencjalnych beneficjentów mogło się jak najlepiej przygotować do złożenia wniosku i późniejszego wykorzystania funduszy pochodzących z Unii Europejskiej w ramach programu SAPARD.