Ochrona zdrowia publicznego

Dostosowanie zakładów do wymogów UE przebiega na zasadzie dobrowolności. Każdy zakład sam określał plany i terminy dostosowania (indywidualne harmonogramy działań naprawczych) lub korzystał w tym zakresie z pomocy powiatowego lekarza.

W ramach krajowego planu osiągnięcia pełnej zgodności z wymaganiami Unii Europejskiej, w zakresie warunków zdrowia publicznego, Inspekcja Weterynaryjna ustaliła zakres prac dostosowawczych koniecznych do wykonania w zakładach wytwarzających produkty pochodzenia zwierzęcego. Każdy zakład został poddany kontroli i ocenie przez służby weterynaryjne. Na podstawie planów dostosowania zakłady zostały przydzielone do jednej z poniżej podanych kategorii, według następujących kryteriów:

• zakłady kategorii A - spełniające obecnie wymogi UE,
• zakłady kategorii B l - które przygotowały indywidualne harmonogramy działań naprawczych, realizują je i powinny spełnić wymogi UE do dnia akcesji,
• zakłady kategorii B2 - które przygotowały indywidualne harmonogramy działań naprawczych, realizują je i nie zdążą zakończyć dostosowania przed akcesją - wystąpiły więc o okres przejściowy,
• zakłady kategorii Ć - które nie podjęły dostosowania do norm UE i będą musiały być zamknięte do dnia akcesji.

Produkty pochodzące z zakładów podlegających okresom przejściowym będą oznaczone, w wyraźny sposób, za pomocą weterynaryjnego znaku zdrowotności w kształcie kwadratu i nie będą sprzedawane do innych Państw Członkowskich.

Wymagania weterynaryjne dla sektora mleczarskiego

W odniesieniu do higieny mleka w krajach Unii Europejskiej obowiązuje obecnie Dyrektywa Rady 92/46/EWG określająca warunki sanitarne w produkcji i wprowadzaniu na rynek mleka i produktów mleczarskich. Ustanawia ona szczegółowe warunki weterynaryjne przy produkcji i wprowadzaniu na rynek mleka świeżego, po obróbce termicznej oraz przetworów mlecznych. Normuje odbiór mleka surowego przez zakłady przetwórcze, wymagania dotyczące zdrowia krów, zasady higieny w gospodarstwie podczas udoju oraz podczas zlewania, przechowywania i transportu mleka do zakładu przetwórczego. W dyrektywie tej określone są warunki techniczne pomieszczeń udojowych, wyposażenia i sprzętu, higieny personelu i procesów produkcji, obowiązujących norm dla mleka surowego.

W Polsce aktualnie obowiązującym aktem prawnym odpowiadającym Dyrektywie 92/46 jest rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych wymaganych przy pozyskiwaniu, przetwórstwie, składowaniu i transporcie mleka i przetworów mlecznych, z 5 lipca 2002 r.

Na mocy tego rozporządzenia od l stycznia 2003 r. weszły w życie przepisy dotyczące:

• pomieszczeń i stanowisk do udoju w gospodarstwach (muszą posiadać ściany i posadzki łatwe do czyszczenia i dezynfekcji, posadzki ułożone w sposób ułatwiający odpływ wody i usuwanie nieczystości, oświetlenie i wentylację);
• pomieszczeń do przechowywania mleka surowego w gospodarstwach (muszą posiadać ściany i posadzki łatwe do czyszczenia, mycia i dezynfekcji);
• wyposażenia punktów odbioru mleka surowego (muszą posiadać zbiorniki do przechowywania mleka w warunkach chłodniczych, urządzenia do fizycznego oczyszczenia mleka; umywalki, ustępy oraz szafki na odzież własną i roboczą pracowników);
• wyposażenia zakładów obróbki cieplnej w zautomatyzowane urządzenia do obróbki cieplnej (muszą one posiadać regulację temperatury, termometr samorejestrujący, automatyczne urządzenie zabezpieczające przed niedostatecznym ogrzaniem, automatyczne urządzenie zabezpieczające przed zmieszaniem mleka pasteryzowanego, lub sterylizowanego z mlekiem niedostatecznie ogrzanym);
• pomieszczeń produkcyjnych i pomieszczeń do przechowywania surowców, mleka spożywczego i przetworów mlecznych w zakładach mleczarskich (pomieszczenia powinny skutecznie zabezpieczać surowce, mleko i przetwory mleczne przed zanieczyszczeniem, powinny posiadać łatwą do mycia i dezynfekcji, wodoodporną posadzkę, umożliwiającą odpływ wody; sprzęt do usuwania wody do instalacji kanalizacyjnej; jasne, łatwe do mycia i dezynfekcji ściany o gładkiej powierzchni; łatwe do czyszczenia sufity lub stropodachy; szczelne, nierdzewne, łatwe do mycia drzwi; niezbędną wentylację; oświetlenie, urządzenia z zimną i ciepłą wodą do mycia i odkażania rąk);
• wyposażenia zakładu mleczarskiego w urządzenia do higienicznego i bezpiecznego załadunku i rozładunku surowców, mleka i przetworów mlecznych; wodoszczelne, nierdzewne pojemniki na surowce i produkty nie przeznaczone do spożycia przez ludzi lub system rurociągów usuwających te surowce i produkty; zautomatyzowane urządzenia do obróbki cieplnej mleka, a także zautomatyzowane urządzenia do czyszczenia, mycia i dezynfekcji pojemników wielokrotnego użytku.

Rozporządzenie wyklucza możliwość tzw. "odbioru mleka z drogi". Mleko może być odbierane bezpośrednio z gospodarstwa lub z punktu odbioru, ale wówczas musi być w gospodarstwie specjalne pomieszczenie o gładkich i łatwych do czyszczenia, mycia i dezynfekcji ścianach i posadzkach, przeznaczone do przechowywania mleka surowego. Mleko odbierane z gospodarstwa może mieć temperaturę nie wyższą niż 8°C (gdy jest odbierane codziennie) lub nie wyższą niż 6°C, jeżeli nie jest odbierane codziennie. Mleko nieschłodzone może być odbierane w ciągu 2 godzin od udoju, pod warunkiem natychmiastowego schłodzenia lub pasteryzacji po odbiorze.

Do 31 grudnia 2006 r. możliwe jest prowadzenie skupu mleka surowego klasy I, a od l stycznia 2007 r. możliwa będzie produkcja mleka spożywczego i przetworów mlecznych jedynie z mleka klasy ekstra.

O przyznanie okresu przejściowego na dostosowanie do norm UE wystąpiło 113 zakładów, zgodnie z indywidualnymi planami dostosowania, nie później niż do dnia 31 grudnia 2006 roku. Plany te obejmują terminy usunięcia wszystkich braków i są sporządzone oddzielnie dla każdego zakładu.

Do dnia 31 grudnia 2006 r. w odniesieniu do wymagań dla mleka surowego i gospodarstw pozyskujących mleko, uzyskano następujące odstępstwa:

• możliwość skupu mleka pochodzącego z gospodarstw, w których wynik badania wody nie odpowiadają wymaganiom przepisów UE,
• możliwość skupu mleka pochodzącego z gospodarstw, w których podłogi w pomieszczeniach, gdzie prowadzony jest udój lub na stanowiskach udojowych nie mają powierzchni nieprzepuszczalnych i łatwo zmywalnych,
• możliwość skupu mleka pochodzącego z gospodarstw, w których pomieszczenia gdzie przechowywane jest mleko surowe nie mają ścian i podłóg o powierzchniach gładkich i łatwo zmywalnych,
• możliwość sprzedaży mleka surowego zawierającego do 400 000 ogólnej liczby bakterii oraz do 500 000 komórek somatycznych w l ml.

Dla 56 zakładów wynegocjowano możliwość segregacji mleka. Są to zakłady skupujące największe ilości mleka klasy Ekstra w Polsce, z wyjątkiem województw położonych na południu Polski o niskim skupie mleka klasy Ekstra (dla tych województw są to zakłady o najwyższym skupie ilościowym niezależnie od klasy mleka).

Procedura segregacji mleka spełniającego i nie spełniającego wymagań UE będzie polegać na:

• osobnych środkach transportu do odbioru z gospodarstw mleka surowego,
• oddzielnym magazynowaniu mleka surowego,
• oddzielnym przetwarzaniu, na oddzielnych liniach produkcyjnych mleka klasy Ekstra oraz mleka klasy I,
• oddzielnym magazynowaniu produktów wytworzonych z mleka różnych kategorii,
• odrębnym znakowaniu produktów wytworzonych z różnych klas mleka.

Wymagania weterynaryjne i sanitarne dotyczące całości sektora mięsnego

Okres przejściowy, najpóźniej do dnia 31 grudnia 2007 r., na dostosowanie do wymogów unijnych uzyskano dla 332 zakładów

• zgodnie z indywidualnymi planami ich restrukturyzacji. Zakłady objęte okresami przejściowymi będą przestrzegać następujących wymagań:
• mięso świeże, mięso przetworzone, wyroby mięsne nie poddane obróbce termicznej lub produkty wykorzystujące tego rodzaju mięso w charakterze składnika, pochodzące z tych zakładów, może być umieszczane jedynie na rynku krajowym (ewentualnie do krajów trzecich do końca 2004 r., jeśli wyrażą one zgodę na taki eksport),
• mięso pochodzące z zakładów posiadających rzeźnię, rozbiór i przetwórstwo (tzw. zakłady zintegrowane) może być zbywane jedynie na rynku krajowym w handlu detalicznym, względnie wykorzystane do dalszego przetworzenia w tym samym zakładzie, lub w innym zakładzie przetwórczym, który również korzysta z okresu przejściowego;
• tłuszcz zwierzęcy pochodzący z rzeźni i (lub) rozbioru należących do zintegrowanych zakładów mięsnych może być poddany topieniu jedynie na terenie innych zakładów posiadających okres przejściowy.

W związku z wystąpieniem choroby BSE wydano w Polsce zakaz stosowania jako surowców do produkcji środków żywienia zwierząt pewnych tkanek i zwłok przeżuwaczy - określonych jako materiały szczególnego ryzyka.

Zakłady utylizacyjne przetwarzające Materiał Szczególnego Ryzyka (SRM) zostały wydzielone jako osobne jednostki, a mączka mięsno-kostna i tłuszcz wytworzone z SRM-ów podlegają spaleniu w wysokiej temperaturze. Pod względem prawnym Polska dostosowała już swoje prawodawstwo w zakresie przyjęcia obowiązującej w UE listy Materiałów Szczególnego Ryzyka. Skutkiem praktycznego wprowadzenia standardów unijnych będzie zwiększenie ilości tkanek kwalifikowanych jako SRM, a co za tym idzie podlegających szczególnym rygorom utylizacji. W pewnym zakresie spowoduje to zmniejszenie się wydajności poubojowej, a jednocześnie wzrost kosztów utylizacji. Każdy zakład uboju bydła oraz zakład w którym będą usuwane z tuszy SRM-y musi mieć podpisaną umowę z zakładem utylizacyjnym uprawnionym do przerobu takich odpadów.

Konieczne jest również jak najszybsze wypracowanie odpowiednich rozwiązań logistycznych w zakresie organizacji pracy zakładów uboju i rozbioru oraz systemu kontroli weterynaryjnej.

W maju 2003 r. wchodzi w życie Rozporządzenie Rady UE nr 1774/2002 w sprawie produktów ubocznych. Wprowadza ono klasyfikację ubocznych produktów zwierzęcych na 3 klasy i określa odrębny sposób postępowania z produktami należącymi do każdej z tych klas. Wymagana będzie specjalizacja zakładów utylizacyjnych w zakresie przerobu tylko jednej z kategorii produktów ubocznych. Stawia to dodatkowe wymagania polskim zakładom utylizacyjnym, do których muszą się dostosować jeszcze przed dniem akcesji.

Od dnia l stycznia 2005 roku eksport do krajów trzecich mięsa i produktów mięsnych nie spełniających wymagań UE musi być w zgodny z przepisami art. 12 Rozporządzenia Parlamentu i Rady nr 178/2002, określającego zasady wywozu żywności do krajów trzecich.

Zakłady przetwórstwa rybnego

Okres przejściowy uzyskano dla 40 zakładów, zgodnie z indywidualnymi planami restrukturyzacji - najpóźniej do 31 grudnia 2006 r. Zakłady objęte okresami przejściowymi będą przestrzegać wymagań:

• ryby świeże i produkty rybne pochodzące z tych zakładów mogą być kierowane tylko na rynek krajowy,
• ryby świeże, a także produkty rybne preparowane lub przetwarzane w obrębie tego samego zakładu, przy czym mogą one być wprowadzane wyłącznie na rynek krajowy i tamże zbywane - pod dodatkowym warunkiem, że ryby świeże, a także preparowane lub przetwarzane produkty rybne będą zapakowane w handlowe opakowania jednostkowe i zaopatrzone w weterynaryjne znaki identyfikacyjne;
• ryby świeże nie zapakowane wolno wprowadzać na rynek zbytu jedynie w obrębie województwa, na którego terenie jest usytuowany dany zakład produkcji rybnej.

Dobrostan zwierząt

Prawodawstwo unijne zawiera szereg wydanych w ostatnich latach aktów prawnych dotyczących poprawy dobrostanu zwierząt. Określają one dopuszczalne systemy i warunki utrzymywania, transportu i uboju zwierząt. W wyniku negocjacji akcesyjnych strona polska otrzymała okres przejściowy do dnia 31 grudnia 2009 roku dla 44 ferm w zakresie zapewnienia warunków chowu kur niosek w systemie bateryjnym, zgodnych z Dyrektywą Rady nr 1999/74/WE. Odstępstwa te nie dotyczą minimalnej powierzchni, która musi być zapewniona na jedna kurę nioskę a jedynie elementów konstrukcyjnych klatek takich jak: wysokość i pochylenie podłogi. Dla pozostałych hodowców (dla 51 ferm, które posiadają najstarszy typ klatek i muszą je wymienić) przewidziana jest w budżecie ministerstwa rolnictwa rekompensata finansowa za wymianę klatek na nowe.

Obecnie wiele wysiłków jest podejmowanych przez Inspekcję Weterynaryjną, w ramach poprawy warunków dobrostanu zwierząt wynikających z realizacji ustawy o ochronie zwierząt. Przyjęcie uregulowań UE spowoduje, iż niektóre formy chowu zwierząt będą zabronione prawnie.

Przygotowanie opracowania: Główny Inspektorat Weterynarii (tel.: 623-20-89).