Sprzedaż zamiast dzierżawy

W pierwszych latach działalności Agencji Nieruchomości Rolnych dzierżawa cieszyła się dużym zainteresowaniem, głównie ze względu na fakt, że jest to dogodny sposób użytkowania znacznych powierzchni niewymagający angażowania dużych środków finansowych, jak w przypadku sprzedaży. Od początku działalności do końca 2008 r. Agencja postawiła do dyspozycji dzierżawców, narastająco, ok. 7,2 mln ha (w tym część gruntów więcej niż jednokrotnie), a wydzierżawiła, narastająco, ok. 4,9 mln ha (również część gruntów więcej niż jednokrotnie), podpisując około 319 tys. umów. Obecnie, na podstawie ponad 106 tys. umów czynnych, w dzierżawie pozostaje 1,73 mln ha, głównie w województwach Polski zachodniej i północnej. Grunty znajdujące się w województwach: zachodniopomorskim, wielkopolskim, dolnośląskim, warmińsko-mazurskim, lubuskim, opolskim, pomorskim i kujawsko-pomorskim stanowią ok. 87% (1,6 mln ha) całej dzierżawionej powierzchni.

Jednak porównując wielkość gruntów wydzierżawionych i sprzedanych na przestrzeni ostatnich kilku lat (załącznik) potwierdza się teza, że dzierżawa ma malejące znaczenie w procesie rozdysponowania gruntów z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa i to sprzedaż staje się wiodącą formą prywatyzacji gruntów po byłych pegeerach. Wyłączając lata 2001 i 2002, kiedy powierzchnia sprzedanych gruntów przewyższyła powierzchnię nieruchomości wydzierżawionych, co można tłumaczyć obawami rolników przed wzrostem cen ziemi w związku ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, to dzierżawa była dominującą formą rozdysponowania gruntów do 2004 r. (w 1994 r. wydzierżawiono ponad 1,2 mln ha). W następnych latach można jednak zaobserwować systematyczny spadek powierzchni dzierżawionej ziemi wobec trwałego rozdysponowania mienia Zasobu WRSP. Warto odnotować rekordową w historii Agencji sprzedaż z 1996 r., na poziomie 192 tys. ha.

Od początku funkcjonowania ANR dominowały umowy zawierane na dzierżawę działek rolnych do 1 ha (46% wszystkich umów). Jednak w umowach zawieranych obecnie liczba dzierżaw małych zmniejsza się (w umowach z 2008 r. małe dzierżawy stanowiły już tylko 21% zawartych umów). W okresie trzech kwartałów 2009 r. liczba umów dzierżawy zmniejszyła się o prawie 7300 umów tj. ok. 7 %. Blisko 95% z nich dotyczy grupy obszarowej do 10 ha, co jest wynikiem kontynuacji polityki Agencji w zakresie sprzedaży gruntów dzierżawionych na rzecz dotychczasowych dzierżawców. Powierzchnia dzierżaw w omawianym okresie zmniejszyła się o 48 350 ha tj. blisko 3%. Wzrasta udział nowo zawieranych umów w innych grupach obszarowych, zwłaszcza nieruchomości od 10 do 100 ha, gdzie wynosi on około 35%. Generalnie najwięcej umów na duże działki (pow. 100 ha) zawiera się w województwach zachodniopomorskim, dolnośląskim i warmińsko-mazurskim. Spadek liczby podpisywanych umów na dzierżawę małych nieruchomości jest w dużym stopniu zasługą Agencji, która woli takie działki sprzedawać, gdyż koszty obsługi dzierżaw często przewyższają wartość czynszu dzierżawnego. Warto przy tym podkreślić, że większa ilość sprzedanych gruntów przekłada się na wyższe przychody. W 2008 r. z tytułu odpłatnego korzystania z mienia Zasobu przychód ANR wyniósł ok. 450 mln zł, a ze sprzedaży mienia Zasobu prawie 1,3 mld zł. Prognoza na 2009 r. pokazuje jeszcze większą różnicę. Planowane wpływy są na poziomie 2 mld zł, z czego 380 mln zł z tytułu odpłatnego korzystania z gruntów Zasobu WRSP.

Dzięki właściwej polityce informacyjnej ANR, coraz więcej dzierżawców decyduje się na skorzystanie z prawa pierwszeństwa nabycia i wykupuje dzierżawione działki na własność. Kolejnym bodźcem zachęcającym dzierżawców do wykupu gruntów będzie opracowana w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi nowelizacja ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Założeniem polityki rządu jest jak najszybsze trwałe rozdysponowanie gruntów z Zasobu WRSP.