Informacja o Agencji Nieruchomości Rolnych

Agencja Nieruchomości Rolnych (ANR) jest państwową osobą prawną, której Skarb Państwa 16 lat temu powierzył wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych w odniesieniu do mienia państwowego w rolnictwie. Agencja działa na podstawie ustawy z 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego z 2003 r. i nadanego jej statutu. Agencja Nieruchomości Rolnych jest następcą prawnym Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Jej organami są: Prezes i Rada Nadzorcza. Prezes Agencji działa poprzez Biuro Prezesa i 11 oddziałów terenowych (wspomaganych przez 5 filii).
    Agencja działa na zasadach samofinansowania (tj. nie otrzymuje dotacji budżetowych na swoje utrzymanie i funkcjonowanie). Koszty przejmowania do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa (ZWRSP) nieruchomości Skarbu Państwa, ich restrukturyzacji, przygotowania do rozdysponowania (np. prac geodezyjnych, zakładania ksiąg wieczystych, ogłoszeń o przetargach), zabezpieczenia obiektów zabytkowych, utrzymywania majątku nieprodukcyjnego (np. dużej części mieszkań) itp., a także swego utrzymania Agencja w całości pokrywa z przychodów uzyskiwanych z działalności statutowej. Co więcej, począwszy od 2004 r. Agencja odprowadza do budżetu państwa kwotę wynikającą z różnicy między wpływami uzyskanymi z gospodarowania mieniem Zasobu w danym roku obrotowym a środkami wydatkowanymi na realizację ustawowych zadań. Do końca 2007 r. Agencja wpłaciła do budżetu państwa prawie 2,4 mld zł.

    Zgodnie z ustawą z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, Agencja realizuje zadania w zakresie:
1.tworzenia oraz poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych;
2.tworzenia warunków sprzyjających racjonalnemu wykorzystaniu potencjału produkcyjnego Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa;
3.restrukturyzacji oraz prywatyzacji mienia Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolnicze;
4.obrotu nieruchomościami i innymi składnikami majątku Skarbu Państwa użytkowanymi na cele rolne;
5.administrowania zasobami majątkowymi Skarbu Państwa przeznaczonymi na cele rolne;
6.zabezpieczenia majątku Skarbu Państwa;
7.inicjowania prac urządzeniowo-rolnych na gruntach Skarbu Państwa oraz popierania organizowania na gruntach Skarbu Państwa prywatnych gospodarstw rolnych;
Agencja realizuje również zadania określone odrębnymi przepisami, a w szczególności przepisami o kształtowaniu ustroju rolnego, przepisami o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz przepisami o stosunku państwa do kościołów różnych wyznań.
Agencja wykonuje także funkcje właścicielskie w stosunku do 57 spółek hodowli roślin uprawnych oraz hodowli zwierząt gospodarskich, określonych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jako mające szczególne znaczenie dla gospodarki narodowej. Według stanu na koniec 2007 r. spółki dysponowały powierzchnią własną 4,5 tys. ha wniesioną aportami z Zasobu WRSP oraz dzierżawiły od Agencji grunty o powierzchni 113,5 tys. ha. Łączny majątek spółek w 2007 r. wyniósł 1,45 mld zł.
    Od początku swego działania do końca 2007 r. Agencja przejęła do Zasobu WRSP nieruchomości o powierzchni blisko 4,7 mln ha, głównie po zlikwidowanych państwowych przedsiębiorstwach gospodarki rolnej (80%), oraz po Państwowym Funduszu Ziemi, a także inny majątek o wartości księgowej 8,6 mld. zł. Agencja przejęła także zobowiązania byłych ppgr w stosunku do około 30 tys. podmiotów, w łącznej kwocie 2 mld zł, w tym głównie (ok. 45%) z tytułu zaciągniętych i niespłaconych kredytów i pożyczek. Zobowiązania te zostały w całości uregulowane z wpływów z prywatyzacji.
        Począwszy od 16 lipca 2003 r. ANR wykonuje zadania określone w ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (UKUR) związane z poprawą struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych, przeciwdziałaniem nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych oraz zapewnieniem prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach. Na podstawie powyższych przepisów Agencja może nabywać nieruchomości rolne na rynku prywatnym. Do końca 2007 r. Agencja skorzystała w oparciu o powyższą ustawę z prawa pierwokupu i wykupu, interweniując na rynku prywatnym w odniesieniu do 12,2 tys. ha. Wartość transakcji opiewała na łączną kwotę 106,2 mln zł, w tym w 2007 r. dotyczyło to 5,4 tys. ha na kwotę 72,3 mln zł.
Podstawowymi kierunkami rozdysponowania nieruchomości Skarbu Państwa przejętych do Zasobu WRSP są sprzedaż i dzierżawa, realizowane przez Oddziały Terenowe ANR głównie w trybie przetargów nieograniczonych lub przetargów ograniczonych do określonej kategorii uprawnionych osób, np. rolników indywidualnych zamierzających powiększyć własne gospodarstwa rodzinne. Część sprzedaży odbywa się w trybie pierwszeństwa nabycia na rzecz dotychczasowych dzierżawców (w 2007 r. ok. 41 tys. ha.). W roku 2007 ANR przeprowadziła ok. 46 tys. przetargów na sprzedaż i ok. 5 tys. przetargów na dzierżawę ziemi (w tym ok. 3 tys. przetargów ograniczonych na sprzedaż i dzierżawę gruntów). Od początku działalności (do końca kwietnia 2008 r.) Agencja przeprowadziła ponad 650 tys. przetargów, w tym ponad 17,5 tys. przetargów ograniczonych, przeznaczonych prawie w całości dla rolników powiększających gospodarstwa rodzinne.
Ceny wywoławcze do przetargów ustalane są w oparciu o kryteria rynkowe. W transakcjach sprzedaży gruntów rolnych Zasobu (z wyłączeniem gruntów zabudowanych o szczególnym charakterze, np. ze złożami kopalin, pod wodami itd.), w 2007 r. uzyskano średnią cenę 1 ha w wysokości 9.774 zł. W I kwartale 2008 r. średnia cena transakcyjna wynosiła  11.767 zł za 1 ha.




Źródło:  ANR
W okresie swego funkcjonowania Agencja sprzedała nieruchomości Zasobu o łącznej powierzchni ok. 1,8 mln ha, w tym w roku 2007 – 103,7 tys. ha.
Nieruchomości Zasobu WRSP mogą także nabywać cudzoziemcy po uzyskaniu stosownych zezwoleń. Od początku działalności do końca 2007 r. cudzoziemcy zakupili z Zasobu 1361 ha (tj. ok. 0,08% wszystkich sprzedanych gruntów), na podstawie 181 zawartych umów. W  2007 r. cudzoziemcy zakupili 47 ha, na podstawie 12 zawartych umów.
Niezależnie od sprzedaży, od początku działania do końca 2007 r. Agencja przekazała uprawnionym podmiotom nieodpłatnie w trybie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz w trybie innych przepisów 410,3 tys. ha, w tym m.in. 145,6 tys. ha Lasom Państwowym, 46,6 tys. ha jednostkom samorządu terytorialnego, 80,3 tys. ha kościelnym osobom prawnym różnych wyznań, 95,9 tys. ha, regionalnym zarządom gospodarki wodnej lub marszałkom województw (jeziora - na mocy ustawy „Prawo wodne”). Ogółem w wyniku sprzedaży oraz nieodpłatnego przekazania uprawnionym podmiotom, a także pozostałego trwałego rozdysponowania, do końca grudnia 2007 r. z Zasobu ubyło 2 247,5 tys. ha, tj. 47,6% powierzchni przejętej, w tym 167,9 tys. ha w 2007 r.
    Od początku działalności do końca 2007 r. Agencja wydzierżawiła ponad 4,9 mln ha gruntów (z tym, że niektóre z tych gruntów wydzierżawiane były więcej niż jednokrotnie), a w tym samym okresie powróciło z dzierżawy około 3 mln ha. W 2007 r. Agencja zawarła 3,6 tys. umów dzierżawy na powierzchnię około 42 tys. ha, a jednocześnie z dzierżawy powróciło do Zasobu WRSP około 106 tys. ha gruntów. Dla umów dzierżawy zawieranych w 2007 r. przez ANR przeciętny czynsz dzierżawny wyniósł w równowartości pszenicy 6,7 dt pszenicy za 1 ha. Obecnie w dzierżawie znajduje się około 1,8 mln ha (blisko 74 % gruntów Zasobu) użytkowanych przez ponad 122 tys. dzierżawców.
Z przejętych 4,7 mln ha obecnie w Zasobie WRSP jest około 2,48 mln ha: 1,8 mln ha w dzierżawie i 90,3 tys. ha w trwałym zarządzie i wieczystym użytkowaniu. Na koniec 2007 r. do rozdysponowania pozostawało około 345,6 tys. ha gruntów, sukcesywnie przygotowywanych do sprzedaży lub dzierżawy.
Szczególną grupą nabywców nieruchomości Zasobu są tzw. „zabużanie”. W 2005 r. weszła w życie ustawa o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, która wprowadziła nowe zasady zaspokajania roszczeń majątkowych zabużan. Uczestniczą oni w przetargach na zakup nieruchomości Zasobu, za które w większości rozliczają się tzw. „uprawnieniami”. Do końca 2007 r. Agencja sprzedała tej grupie uprawnionych 5,1 tys. ha gruntów o łącznej wartości 72,1 mln zł, z czego ponad 95% tej wartości zapłacili „uprawnieniami” (68,8 mln zł). Niezależnie od tego, do końca stycznia 2008 r. Agencja Nieruchomości Rolnych wpłaciła do Funduszu Rekompensacyjnego kwotę 892,7 mln zł.
Wraz z majątkiem rzeczowym Agencja przejęła także liczne obiekty rolno-przemysłowe, handlowe i usługowe, a także zespoły dworskie i pałacowo-parkowe. Do końca 2007 r. Agencja sprzedała m.in. 428 gorzelni, winiarni i browarów (51% liczby przejętych), 410 suszarni zbóż i zielonek (46%), 257 mieszalni pasz (42%). Sprzedano także 75 obiektów hotelowo-restauracyjnych (60%), 283 sklepy (77%), jak również 1095 zabytkowych zespołów dworskich i pałacowo-parkowych (47%). Z przejętych 272 tys. ha jezior sprzedano 1,8 tys. ha, a z blisko 47 tys. ha przejętych stawów sprzedano 13,6 tys. ha. Pozostałe obiekty są w większości wydzierżawione.
    Agencja przejęła także do Zasobu dość znaczny majątek „socjalny”, w tym 336,2 tys.  mieszkań. Trwale rozdysponowano około 319,6 tys. mieszkań (95%), w tym sprzedano najemcom 302 tys. mieszkań, przekazano nieodpłatnie samorządom, spółdzielniom mieszkaniowym, wniesiono do spółek Agencji – 14,8 tys. mieszkań oraz 2,8 tys. mieszkań zlikwidowano (w tym także przez połączenie lokali). W Zasobie pozostaje nadal ok. 16,6 tys. mieszkań, z których blisko połowa nie będzie przeznaczone do sprzedaży. W posiadaniu Agencji jest również znaczna ilość tzw. infrastruktury społecznej (wodociągi, oczyszczalnie ścieków, studnie głębinowe, hydrofornie, kotłownie osiedlowe, boiska, drogi i inne). Infrastruktura ta jest sukcesywnie przekazywana gminom wraz z pomocą finansową na jej modernizacje. Od początku działania ANR wydatki na ten cel wyniosły ponad 844 mln zł, a w 2007 r. 38 mln zł.
Agencja w coraz większym stopniu odchodzi od modelu instytucji realizującej program prywatyzacji nieruchomości rolnych i ewoluuje w kierunku systemowego instrumentu polityki rolnej państwa. Nie chodzi obecnie wyłącznie o szybką parcelację i sprzedaż nieruchomości (szczególnie rolnych) Skarbu Państwa, lecz o takie ich rozdysponowanie, które służy wspieraniu rozwoju indywidualnych gospodarstw rodzinnych, a zwłaszcza ich powiększaniu. Sprzyjają temu przepisy o kształtowaniu ustroju rolnego, regulacje umożliwiające organizowanie przetargów ograniczonych, jak również wyodrębnienie spółek „hodowlanych”, które – z uwagi na szczególną rolę we wdrażaniu postępu biologicznego – nie są aktualnie przewidziane do prywatyzacji. Wszystko to wskazuje, że Agencja jest ważnym narzędziem kreowania i stymulowania przemian strukturalnych w rolnictwie, pożądanych z punktu widzenia polityki rolnej.