Ubezpieczenie społeczne dla rolników uregulowane zostało w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. Nr 7/98, poz. 25, z późn. zm.). Zgodnie z przepisami ustawy, ubezpieczenie obejmuje rolników, ich małżonków i pracujących z nimi domowników, którzy:
- posiadają obywatelstwo polskie lub
- przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zgody na pobyt tolerowany lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy, lub
- są obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej.
Ustawa przewiduje dwie FORMY objęcia ubezpieczeniem:
1) tryb obowiązkowy (z mocy ustawy)
2) tryb dobrowolny (na wniosek)
Ubezpieczeniu społecznemu rolników podlega obowiązkowo: rolnik, zamieszkujący i prowadzący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej osobiście i na własny rachunek działalność rolniczą w pozostającym w jego posiadaniu gospodarstwie rolnym, o powierzchni powyżej 1 ha przeliczeniowego użytków rolnych lub dział specjalny produkcji rolnej, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także małżonek rolnika oraz domownik (zobacz odsyłacze poniżej:) stale pracujący w tym gospodarstwie, jeżeli rolnik ten, jego małżonek i domownik nie podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty albo nie mają ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
Ubezpieczenie z mocy ustawy istnieje niezależnie od woli osoby spełniającej warunki do podlegania temu ubezpieczeniu lub woli płatnika i nie ma ona możliwości rezygnacji z tego ubezpieczenia. Ubezpieczenie społeczne rolników powstaje od dnia, w którym zaistniały ku temu warunki, natomiast ustaje z końcem kwartału, w którym te warunki ustały.
Osoby, dla których działalność rolnicza stanowi stałe źródło utrzymania a nie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu, mogą ubezpieczyć się dobrowolnie. Ubezpieczeniem na wniosek mogą zostać objęci:
1) Rolnik prowadzący działalność rolniczą w gospodarstwie o powierzchni poniżej 1 ha przeliczeniowego (a także jego małżonek i domownik)
2) osoba, która - będąc rolnikiem - przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa do zalesienia
jeśli nie podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu, ani nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty
Ubezpieczeniem wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim, wyłącznie w zakresie ograniczonym, tj. jedynie z prawem do jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej może zostać objęta:
osoba prowadząca działalność rolniczą (rolnik, jego małżonek lub domownik), a także osoba, która będąc rolnikiem przeznaczyła grunty prowadzonego gospodarstwa do zalesienia na zasadach określonych w odrębnych przepisach,
1) podlegająca ubezpieczeniu w ZUS na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, lub
2) mająca ustalone prawo do emerytury lub renty lub do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, takich jak zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne po ustaniu stosunku pracy,
Ubezpieczeniem emerytalno-rentowym może zostać objęta:
1)osoba, która podlegała ubezpieczeniu jako rolnik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej nie nabywając prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia, jeżeli podlegała ubezpieczeniu emerytalno – rentowemu przez okres co najmniej 50 kwartałów.
1)osoba pobierająca rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy jako rentę okresową.
Istnieją dwa RODZAJE ubezpieczenia:
1) ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie
2) ubezpieczenie emerytalno-rentowe
DZIAŁY SPECJALNE PRODUKCJI ROLNEJ:
W 2004 roku wyodrębniono działy specjalne produkcji rolnej wymagające objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników. Wszystkie osoby podlegające ubezpieczeniu społecznemu rolników z tytułu prowadzenia działów specjalnych powinny corocznie dostarczać Kasie zaświadczenia o rozmiarach i rodzaju produkcji.
Działy specjalne produkcji rolnej:
- Uprawy roślin ozdobnych i pozostałych w szklarniach ogrzewanych powyżej 100 m2
- Uprawy w szklarniach nie ogrzewanych powyżej 100 m2 uprawy roślin ozdobnych i pozostałych w tunelach foliowych ogrzewanych powyżej 200 m2
- Uprawy grzybów i ich grzybni - powyżej 100 m2 powierzchni uprawowej
- Drób rzeźny:
kurczęta - powyżej 1000 szt. (w skali roku)
gęsi - powyżej 500 szt. (w skali roku)
kaczki - powyżej 500 szt. (w skali roku)
indyki - powyżej 500 szt. (w skali roku)
strusie - powyżej 20 szt. (w skali roku)
- Drób nieśny:
kury nieśne (w stadzie reprodukcyjnym) - powyżej 2.000 szt. (w skali roku)
gęsi (w stadzie reprodukcyjnym) - powyżej 200 szt. (w skali roku)
kaczki (w stadzie reprodukcyjnym) - powyżej 500 szt. (w skali roku)
indyki (w stadzie reprodukcyjnym) - powyżej 500 szt. (w skali roku)
kury (produkcja jaj konsumpcyjnych) - powyżej 1.000 szt. (w skali roku)
strusie (w stadzie reprodukcyjnym) - powyżej 6 szt. (w skali roku)
- Zakłady wylęgu drobiu (zdolność produkcyjna - liczba jaj):
kurczęta - powyżej 3.000 szt.
gęsi - powyżej 3.000 szt.
kaczki - powyżej 3.000 szt.
indyki - powyżej 3.000 szt.
strusie - powyżej 50 szt.
- Zwierzęta futerkowe - powyżej 50 szt. samic stada podstawowego:
lisy i jenoty
norki
tchórzofretki
szynszyle
nutrie
króliki
- Pasieki powyżej 80 rodzin
- Hodowla i chów świń poza gospodarstwem rolnym powyżej 100 szt.
RÓWNOCZESNE PROWADZENIE POZAROLNICZEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
Rolnik lub domownik który rozpoczyna prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpoczyna współpracę przy prowadzeniu tej działalności, może nadal podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników, jeśli:
1) podlegał temu ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata i nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym, obejmującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego, lub w dziale specjalnym,
2) złoży w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu tej działalności
3) kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej (jeżeli działalność ta była prowadzona) nie przekracza kwoty 2.528 zł.
W tym przypadku składka wynosi dwukrotność składki należnej za osobę nie prowadzącą takiej działalności.