Twoje gospodarstwo w sieci NATURA 2000

Dla wielu obszarów szansą na lepszy rozwój może stać się wejście do ogólnoeuropejskiej sieci NATURA 2000. Dzięki unijnym dotacjom skorzystać mogą zarówno gminy, gospodarstwa agroturystyczne i rolnicy indywidualni, którzy zaprzestali uprawiania roli z powodów finansowych. 

Dzięki temu programowi prowadzenie gospodarstwa może znowu stać się opłacalne. Co zrobić, aby dany obszar znalazł się w sieci NATURA 2000 i jakie z tego mogą być korzyści? Jan Wróbel dyrektor Departamentu Ochrony Przyrody Ministerstwa Środowiska – Sieć obszarów Natura 2000 wyznaczana jest na podstawie tzw. dyrektywy siedliskowej oraz tzw. dyrektywy ptasiej. Dyrektywa siedliskowa zakłada utworzenie europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000, w której chronione byłyby najcenniejsze siedliska przyrodnicze oraz najcenniejsze siedliska roślin i zwierząt, których ochrona leży w zainteresowaniu Wspólnoty Europejskiej. Każde państwo członkowskie UE jest zobowiązane do wyznaczenia na swoim obszarze odpowiedniej liczby obszarów, na których znajdują się takie siedliska.

Przy ich wyznaczaniu muszą być spełnione jednak określone kryteria opisane w dyrektywie siedliskowej. Również państwa kandydujące do UE są zobligowane w okresie przedakcesyjnym do przygotowania sieci NATURA 2000. W momencie akcesji nasz rząd musi przedłożyć listę proponowanych obszarów. W zależności od zasobów przyrodniczych w poszczególnych państwach powierzchnia objęta programem NATURA 2000 wynosi od 7 do 20 proc. Na terenie Polski przewidujemy, że będzie ok. 500 takich obszarów, obejmujących ok. 15 proc. powierzchni kraju.

Cała filozofia ochrony obszarów naturowych polega na tym, aby pogodzić normalne gospodarowanie ziemią z ochroną przyrody. Obszar NATURA 2000 – obszar ochronny nie może być porównywany do rezerwatu, gdzie ochronie podlegają wszystkie składniki przyrody. W obszarze NATURA 2000 chronione będą tylko elementy przyrody, które określają załączniki dyrektyw. Rolnik będzie mógł uczestniczyć w programie dobrowolnie, jeżeli zdecyduje się na to, będzie musiał przestrzegać ustalonych zasad użytkowania swojej ziemi, np. nie będzie mógł wałować i bronować łąk w okresie lęgów ptasich. Będzie zobowiązany również do koszenia trawy już po wylęgu ptaków, nie wcześniej.

W niektórych przypadkach może zachodzić konieczność poprawy bilansu wodnego, przetamowania – co może być również korzystne dla samego rolnika. Za takie działania rolnik będzie mógł otrzymywać określone fundusze. Obecnie Komisja Europejska nie ustaliła jeszcze sposobu finansowania obszarów NATURA 2000. Nie wiadomo, czy będzie to odrębny fundusz czy też bezpośrednie zaangażowanie budżetu unijnego. Bezwzględnie jednak działania te będą sprzężone z programami rolno- -środowiskowymi.

Trzeba jednak pamiętać, że nikt nikomu niczego nie narzuci. Samo wyznaczenie obszaru NATURA 2000 nie może oznaczać, że rolnik będzie zobowiązany do przestrzegania określonych zasad. Warunkiem jest zawarcie z konkretnym gospodarzem umowy, która określi zasady przystosowania jego działalności rolniczej na danym terenie do wymogów ochrony. W zależności od jej zakresu rolnik będzie otrzymywać wsparcie finansowe. Nie będą to jednak dotacje, a oddanie środków na dalsze użytkowanie i dostosowanie się do określonych działań przewidzianych w programie.

Program jest szansą zwłaszcza dla tych rolników, którzy nie użytkują swoich gruntów, gdyż im się to nie opłaca, szczególnie chodzi tu o łąki i pastwiska. Obszary objęte programem NATURA 2000 są szansą wznowienia produkcji rolnej przede wszystkim na tych obszarach, gdzie zaniechano tej produkcji, gdyż stało się to nieopłacalne. Dzięki programowi i wsparciu finansowemu rolnicy będą mogli odnowić produkcję. Wsparcie takie może wynosić kilkaset złotych za hektar rocznie.

Na programie skorzystać mogą również gospodarstwa agroturystyczne, gdyż będą one atrakcyjniejsze z względów przyrodniczych. Ponadto samo połączenie gospodarstw agroturystycznych z wznowieniem produkcji rolnej dzięki NATURZE 2000 jest dużą szansą dla polskiej wsi. Zwłaszcza że niektóre działania, np. związane z odbudową oczek wodnych czy odkrzaczanie niektórych obszarów, przyczynią się do utworzenia nowych miejsc pracy.

Polska, składając do Brukseli listę obszarów objętych programem, dołączy potrzeby finansowe związane z realizacją NATURY 2000. Nie sposób dziś określić, jakie pieniądze otrzymamy. Obecnie mamy już propozycję sieci tych obszarów, które mogą zostać objęte programem. W tej chwili do resortu środowiska napływają uwagi co do tych propozycji. Ponadto organizacje ekologiczne zgłaszają dodatkowe obszary.

Gminy i organizacje ekologiczne mogą składać wnioski o włączenie ich terenów do sieci objętej programem NATURA 2000 bezpośrednio do Departamentu Ochrony Przyrody Ministerstwa Środowiska. Rolnicy mogą natomiast dowiedzieć się, czy ich teren znalazł się w sieci u wojewódzkiego konserwatora przyrody, który działa w urzędach wojewódzkich. Obszary, które znajdą się w sieci NATURA 2000, muszą być zgłoszone w Brukseli, najpóźniej do dnia rozpoczęcia akcji, czyli do maja 2004. Komisja Europejska dokona analizy przedstawionych propozycji, może również zgłosić swoje zastrzeżenia i zaproponować nowe obszary, a nawet zarządzać wprowadzenia ich do sieci.