Kryteria produkcji ekologicznej

Kryteria rolnictwa ekologicznego to nie tylko wymogi dotyczące uprawy roślin i chowu zwierząt, system obejmuje także przetwórstwo surowców eko-rolniczych oraz zasady znakowania produktów przeznaczonych do obrotu. Takie ujęcie, wypracowane oddolnie przez organizacje eko-producentów zrzeszone w Międzynarodowej Federacji Rolnictwa Ekologicznego IFOAM, zostało usankcjonowane przez międzynarodowe regulacje prawne, a także wytyczne Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO. Szczególna rola kryteriów wyraża się w tym, że ich wdrożenie podlega kontroli i jest to warunkiem uzyskania certyfikatu, uprawniającego do znakowania i zbytu produktów jako pochodzących z rolnictwa ekologicznego.
Integralną częścią kryteriów produkcji jest przestawianie na metodę ekologiczną, czyli wymagany okres stosowania kryteriów w gospodarstwie przed przyznaniem certyfikatu po raz pierwszy. Okres przestawiania wynosi zasadniczo 2 lata (dla upraw wieloletnich - 3 lata), ale może być - w zależności od poprzedzającego sposobu gospodarowania - skrócony do 1 roku, albo wydłużony. Okres przestawiania ma przyczynić się do rozkładu pozostałości stosowanych uprzednio środków agrochemicznych i służyć osiąganiu równowagi ekologicznej w gospodarstwie.
Szczegółowe kryteria produkcyjne służą realizacji trzech podstawowych celów rolnictwa ekologicznego, są to:
- zachowanie wysokiego poziomu próchnicy warunkującej żyzność gleby, utrzymanie równowagi biologicznej w środowisku produkcji rolniczej dzięki pielęgnowaniu bioróżnorodności,
- samowystarczalność paszowo-nawozowa, czyli dążenie do zamknięcia obiegu materii w gospodarstwie (poprzez zrównoważenie produkcji roślinnej i zwierzęcej).
W uprawie roślin kluczowe znaczenie ma odpowiednio zaplanowany płodozmian o kilkuletniej rotacji (minimum cztery lata), z udziałem roślin motylkowatych w plonie głównym, a także wsiewek i międzyplonów chroniących glebę przed erozją.
Podstawą nawożenia jest próchnica (humus) uzyskiwana w procesie kompostowania obornika i/lub innych materiałów organicznych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (obornik, jeśli nie przekompostowany - musi być wstępnie rozłożony).
Nawozy organiczne powinny być wytworzone w gospodarstwie; dozwolony jest ograniczony zakup nawozów organicznych z ekstensywnych gospodarstw konwencjonalnych, przy czym powinny one zostać przekompostowane w gospodarstwie ekologicznym. W bilansie nawozowym bardzo ważną rolę odgrywają rośliny motylkowate, wzbogacające glebę w azot. Rolnictwo ekologiczne wykorzystuje także nawozy mineralne, ale wyłącznie pochodzenia naturalnego, nieprzetworzone metodami przemysłowymi (dozwolone minerały fosforowe i potasowe stosuje się wtedy, gdy w glebie stwierdzono ich trwały niedobór).
Odchwaszczanie wykonuje się mechanicznie, przy użyciu bron, obsypników, pielników, a w ogrodnictwie - także narzędzi ręcznych.
Jeśli mimo działań profilaktycznych (tworzenie równowagi biologicznej) wystąpi nasilenie chorób czy szkodników, dozwolone są działania interwencyjne, ograniczone do środków mechanicznych i biologicznych. Dopuszcza się stosowanie preparatów wirusowych i bakteryjnych, pułapek, substancji feromonowych, wyciągów roślinnych i innych środków naturalnych. Niedozwolone jest stosowanie syntetycznych regulatorów wzrostu, ani zaprawianie nasion i materiału sadzeniowego środkami syntetycznymi.
Istotną rolę w gospodarstwie ekologicznym spełniają zwierzęta: usprawniają i jednocześnie zamykają obieg materii. Obecność zwierząt wymusza włączenie do uprawy roślin pastewnych (poszerzenie bioróżnorodności), a przede wszystkim zapewnia gospodarstwu własne nawozy organiczne. Samowystarczalność paszowo-nawozową umożliwia obsada zwierząt 0,5-1,5 SD/ha. Dopuszczalna obsada to 2 SD/ha, co w skali roku daje rocznie 170 kg azotu zawartego w odchodach zwierząt.
Warunki chowu i utrzymania zwierząt muszą być zgodne z ich wymaganiami gatunkowymi. Regułą jest wychów pastwiskowy latem i dostęp do wybiegów zimą: zwierzęta muszą mieć możliwość ruchu na powietrzu. W budynkach inwentarskich należy im zapewnić dostateczną wielkość stanowiska, stały dostęp do wody i pasz, wystarczającą ilość światła i naturalną ściółkę.
Zwierzęta dokupywane muszą pochodzić z chowu w gospodarstwach ekologicznych; tylko na określonych warunkach mogą pochodzić ze źródeł konwencjonalnych. Dopiero po określonym czasie odchowu w gospodarstwie ekologicznym produkty pochodzące od tych zwierząt mogą być sprzedawane jako ekorolnicze.
W żywieniu zwierząt wyklucza się pasze przemysłowe, zawierające syntetyczne dodatki paszowe. Pasze powinny być wytwarzane w gospodarstwie, dopuszczalny jest zakup do 5% pasz z gospodarstw konwencjonalnych (średnio intensywnych) dla zwierząt roślinożernych i do 15% dla pozostałych gatunków.
Okaleczanie zwierząt jest niedozwolone; dopuszcza się jedynie niektóre zabiegi hodowlane i produkcyjne.
Troska o zdrowie i kondycję zwierząt wyraża się w profilaktyce i ściśle wiąże z warunkami utrzymania i żywienia. Leki alopatyczne jak antybiotyki, sulfonamidy, kokcydiostatyki można stosować wyjątkowo, pod kontrolą weterynarza, przy czym okres karencji dla produktów pochodzących od leczonych zwierząt jest dwa razy dłuższy niż zaleca producent leku. Profilaktyczne podawanie leków jest zabronione, a szczepienia ochronne dopuszczone tylko wtedy, gdy są wymagane urzędowo.
Kryteria eko-rolnicze określają dozwolone środki i sposoby produkcji oraz przetwórstwa. Przetwórstwo produktów rolnictwa ekologicznego ma na celu zachowanie wysokiej jakości biologicznej surowców. Dopuszczalne są tradycyjne metody mechaniczne, fizyczne, fermentacyjne oraz ograniczona liczba sprawdzonych przez wieki substancji dodatkowych.
W przetwórstwie nie mogą być stosowane syntetyczne dodatki i substancje wspomagające, jak barwniki, emulgatory, stabilizatory, konserwanty, przeciwutleniacze, substancje powlekające i in. Mikroorganizmy zmienione w drodze inżynierii genetycznej (GMO) ani ich produkty, nie mogą być wykorzystywane w przetwórstwie eko-rolniczym. Napromienianie żywności jest zabronione.
Przechowywanie musi gwarantować odpowiednie warunki magazynowania towaru. Pomieszczenia nie mogą być traktowane pestycydami; wykluczone są toksyczne materiały budowlane, farby itd. Transport produktów musi być odpowiedni do ich rodzaju, przy czym produkty muszą być transportowane w zamkniętych opakowaniach i być właściwie oznakowane.
Wieloskładnikowe produkty przetworzone muszą zawierać co najmniej 95% składników eko-rolniczych, by dany środek spożywczy mógł być oznakowany jako produkt rolnictwa ekologicznego. Jeśli udział składników certyfikowanych wynosi 70-95% możliwa jest tylko wzmianka o nich w liście składników, a jeśli mniej niż 70% - produkt taki nie może być wprowadzany do obrotu jako eko-rolniczy.