Zielony Ład: krajowe przepisy niezgodne z dyrektywami UE

COPA I COGECA PRZEDSTAWIŁA STANOWISKO WSTĘPNE NA TEMAT ZAKAZU STOSOWANIA PLASTIKOWYCH OPAKOWAŃ DO PREZENTACJI WARZYW I OWOCÓW PRZEZNACZONYCH DO SPRZEDAŻY

ROZWAŻANIA WSTĘPNE

W wielu przypadkach to, jaki rodzaj opakowań jest używany do prezentacji świeżych warzyw i
owoców leży poza kontrolą producentów, gdyż są oni zobowiązani do stosowania się do
specyfikacji narzucanych przez sprzedawców detalicznych.

Należy ponadto zwrócić uwagę, że w pewnych krajach obowiązują przepisy, których celem jest
zakazanie stosowania w sprzedaży świeżych warzyw i owoców opakowań wykonanych choćby w części z plastiku. Tak jest we Francji, gdzie 1 kwietnia 2022 roku weszła w życie ustawa nr 2020-105 z 10 lutego 2020 r. dotycząca gospodarki o obiegu zamkniętym i przeciwdziałania marnowaniu żywności. Podobne przepisy są właśnie przygotowywane w Hiszpanii.

Działający w ramach Copa i Cogeca producenci warzyw i owoców oraz zrzeszające ich
spółdzielnie są w pełni świadomi wyzwań środowiskowych i klimatycznych. Ich wspólnym celem
jest ograniczenie zbędnych opakowań wykonanych z materiałów pochodzenia kopalnego i
wszyscy zgadzają się z ideą gospodarki o obiegu zamkniętym - nie tylko w związku z
oczekiwaniami ich klientów czy społeczeństwa w ogóle, ale także z powodu ich własnych
przekonań.

Niemniej jednak są przeciwni obowiązującym lub przygotowywanym przepisom
krajowym, a także wprowadzeniu zakazu stosowania opakowań plastikowych do prezentacji
świeżych warzyw i owoców przeznaczonych do sprzedaży w całej UE, wiedząc, że służby Komisji już pochyliły się nad tym zagadnieniem. I choć może wydawać się, że te jednostronne decyzje krajowe są rozsądne i są podejmowane w duchu dyrektyw wspólnotowych dotyczących zarządzania odpadami, zdaniem Copa i Cogeca wcale tak nie jest.

Zakaz stosowania plastikowych opakowań dotyczy tylko prezentacji świeżych warzyw i owoców
przeznaczonych do sprzedaży, które są w ten sposób dyskryminowane, jak gdyby były to jedyne
produkty żywnościowe sprzedawane w opakowaniach zawierających plastik.

Dyrektywa UE 2018/851 Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniająca dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów ma na celu usprawnienie zarządzania odpadami i jest bardzo skupiona na recyclingu i ponownym wykorzystaniu, ale w żadnym razie nie zaleca wprowadzenia zakazu stosowania plastikowych opakowań dla żadnego konkretnego sektora, czy to warzyw, owoców czy jakichkolwiek innych produktów spożywczych.

Tak samo to wygląda w przypadku dyrektywy (UE) 2018/852 Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, która nie wprowadza żadnych zakazów ani nie wymienia warzyw czy owoców, lecz ustala minimalne cele w zakresie recyclingu, które należy osiągnąć dla wybranych surowców znajdujących się w odpadach opakowaniowych.

Dyrektywa (UE)2019/904 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych
produktów z tworzyw sztucznych na środowisko pozwala państwom członkowskim na nałożenie
ograniczeń w zakresie wprowadzania na rynek za pomocą odstępstwa od artykuły 18 dyrektywy
94/62/WE dla „produktów jednorazowych wykonanych z tworzyw wymienionych w części A
załącznika”, gdzie także nie zostały wymienione opakowania, w których prezentowane są
warzywa i owoce przeznaczone do sprzedaży.

Przepisy krajowe zakazujące stosowania opakowań plastikowych do prezentacji warzyw i
owoców przeznaczonych do sprzedaży nie tylko nie są zgodne z duchem wymienionych powyżej dyrektyw europejskich, lecz nawet stoją z nimi w sprzeczności, gdyż sama chęć zakazania stosowania opakowań plastikowych bez rozeznania sytuacji i bez zbadania skutków doprowadzi do:
- wzrostu marnotrawienia żywności w przypadku produktów bardzo łatwo psujących się;
- wzmożonego ryzyka wystąpienia nieuczciwych praktyk handlowych i nadużyć;
- pojawienia się przeszkód dla swobodnego przepływu towarów i poprawnego funkcjonowania rynku wewnętrznego.

Wprowadzenie zakazu w jednym państwie członkowskim, uwzględniając fakt szybkiego psucia się wielu świeżych warzyw i owoców, będzie mieć tym większe znaczenie im dłuższe są odległości, na jakie te produkty są przewożone. Produkty wytwarzane w innym państwie członkowskim będą więc bardziej
podatne na zmarnowanie. We Francji odnotowano spadek zamówień składanych przez lokalnych dystrybutorów na importowane warzywa i owoce. Ponadto narzucanie różnych przepisów na wspólnym rynku szkodzi elastyczności niezbędnej spółdzielniom eksportującym do innych państw członkowskich, które decyzje o wysyłce swoich towarów podejmują z niedużym wyprzedzeniem.

W związku z tym tego typu decyzje dotyczące przepisów krajowych, podejmowane bez konsultacji na poziomie unijnym, stanowią środek ograniczający z pogwałceniem artykułu 34 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Copa i Cogeca zastanawiają się, w jaki sposób można by wdrożyć taki zakaz, również w
odniesieniu do wymiany handlowej z krajami trzecimi oraz jakiego rodzaju wsparcie
otrzymałyby wtedy organizacje producentów.

Pilna jest potrzeba harmonizacji wewnątrz unijnej, z ustaleniem realistycznych celów w zakresie recyclingu, ponownego użycia i prewencji, którym będzie towarzyszył rozsądny harmonogram.

Tak długo jak nie będą dostępne korzystniejsze dla środowiska rozwiązania alternatywne, zakaz
stosowania plastikowych opakowań do prezentacji świeżych warzyw i owoców przeznaczonych
do sprzedaży będzie mieć negatywny wpływ na zapobieganie uszkodzeniom świeżych warzyw i
owoców, okres trwałości, marnowanie żywności, ale także na ich jakość pod względem higieny,
właściwości organoleptycznych oraz identyfikowalności, działań marketingowych, oznaczenia
pochodzenia z UE i zgodności z normami handlowymi i nie poprawi śladu środowiskowego
sektora. Co więcej, produkty ekologiczne muszą być całkowicie oddzielone od produktów
konwencjonalnych w całym łańcuchu dostaw, by uniknąć zanieczyszczeń krzyżowych.

Te pierwsze przepisy przyjmowane na poziomie krajowym nie uwzględniają braku - na dzień
dzisiejszy - alternatyw dla wszystkich warzyw i owoców, w tym produktów oddających wilgoć czy
w ogóle mokrych. Nie uwzględniają one także czasu potrzebnego do wdrożenia sprawdzonych
rozwiązań alternatywnych.

Możliwości innowacyjne i inwestycyjne podmiotów są ograniczone w sytuacji, kiedy ich park maszynowy jest nowy i jeszcze niezamortyzowany. Dodatkowe koszty związane z pakowaniem wynikające ze stosowania alternatywnych materiałów czy często znacznie wolniejszego przebiegu procesu, także nie zostały wzięte pod uwagę.

Papierowy worek kosztuje ok. 15-20 eurocentów, a plastikowy 3. Stosowanie rozwiązań papierowych dwu lub trzykrotnie zwiększa cenę opakowania.

To zagraża dostępności owoców i warzyw, a wzrost kosztów będzie musiał być, jak to zwykle bywa, pokryty prawdopodobnie przez dwa skrajne ogniwa łańcucha żywnościowego: producentów i konsumentów.

Jest to ponadto sprzeczne zcelem UE, jakim jest promowanie konsumpcji warzyw i  owoców w ramach zrównoważonej i zróżnicowanej diety.

Przykładowo wdrożone we Francji rozwiązania alternatywne dla opakowań plastikowych
opierają się głównie na celulozie. Od 1 lipca europejscy dostawcy nie będą mieć możliwości
zaspokojenia potrzeb wszystkich francuskich podmiotów zajmujących się sprzedażą warzyw i
owoców. Tego dnia upływa termin wykorzystania zapasów plastikowych opakowań - później
będą one zakazane. Jeśli liczba państw członkowskich, które przyjmą tego typu rozwiązania się
zwiększy, to dojdzie do niedoboru opakowań wytwarzanych z surowców ekologicznych, co
doprowadzi do zakłóceń między podmiotami, które będą próbowały wpłynąć na swoich
dostawców i/lub gromadzić opakowania.

W kontekście wzrostu cen za środki produkcji, energię, produkty spożywcze oraz zakłóceń w
łańcuchach dostaw, które jeszcze się pogłębiły w związku z rosyjską inwazją na Ukrainę, zakaz stosowania plastikowych opakowań do prezentacji warzyw i owoców przeznaczonych do sprzedaży może wygenerować dodatkowe, wysokie koszty, których producenci warzyw i owoców nie będą w stanie pokryć ani ich przenieść na konsumentów.

W związku z tym Copa i Cogeca zdecydowanie sprzeciwiają się wprowadzanym jednostronnie przepisom krajowym, które już obowiązują, a także tym, które są właśnie przygotowywane.

Nasze organizacje nie zgadzają się także na rozszerzenie zakazu stosowania opakowań
plastikowych do prezentacji świeżych warzyw i owoców przeznaczonych do sprzedaży na całą UE
w ramach przeglądu dyrektywy dotyczącej opakowań i odpadów opakowaniowych ani przeglądu
norm handlowych w sektorze warzyw i owoców.

Podmioty odpowiadające za wprowadzenie na rynek warzyw i owoców, w tym m.in. organizacje
producentów, od dawna zmieniają swoje praktyki środowiskowe. Są też zaangażowane w
działania w zakresie eko-koncepcji i wykorzystywania opakowań przyjaznych środowisku, czego
dowodzą nowe formy prezentacji w punktach sprzedaży warzyw i owoców, gdzie
wykorzystywane są rozwiązania alternatywne, kiedy tylko się pojawią i zostaną uznane za
wykonalne.

W tym duchu Copa i Cogeca mogą poprzeć podejście mające na celu zoptymalizowanie systemów zarządzania opakowaniami plastikowymi, by ograniczyć i zminimalizować ich wykorzystanie. Należy więc:
- przekształcić dyrektywę w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych w
rozporządzenie, by zapobiec różnicom w jej wdrażaniu na szczeblu krajowym, co
utrudnia prawidłowe funkcjonowanie jednolitego rynku UE;
- uwzględnić holistyczne podejście do wpływu opakowań na klimat;
- stworzyć jedną unijną definicję opakowań plastikowych, zarówno jeśli chodzi o:
- typ opakowania (pojemnik, worek, mocowania itp.);
- typ plastików i materiałów, które wolno stosować i tych, których stosowanie jest zabronione, w tym tych wykonanych z surowców odnawialnych (z lub bez
modyfikacji chemicznych), biodegradowalnych, kompostowalnych na skalę przemysłową lub indywidualną itd.
- osiągnąć porozumienie zainteresowanych sektorów;
- przygotować harmonogram wdrażania;
- przeprowadzić naukowe badania wpływu wszystkich alternatywnych rozwiązań na środowisko (analiza cyklu życia);
nadal prowadzić badania i rozwijać możliwe do wykorzystania alternatywy.

Copa i Cogeca zwracają uwagę, że sukces transformacji wiąże się z jej stopniowym charakterem i bezwzględnie musi uwzględniać wykonalność techniczną i ekonomiczną rozwiązań alternatywnych dopasowanych do właściwości każdego owocu i warzywa, co należy uwzględnić w harmonogramie.

Sektor już zmierza do celu, jakim jest zmniejszenie liczby plastikowych opakowań i odpadów
żywnościowych. Tymczasem zrównoważoność ma trzy filary: środowiskowy, społeczny, ale też
ekonomiczny.

Dyrektywy wspólnotowe, tak jak ich transpozycja w poszczególnych państwach członkowskich, muszą opierać się na podstawach, które są akceptowane i do zniesienia przez wszystkich, zarówno jeśli chodzi o rytm, sprawiedliwość czy wykonalność.

Równocześnie Copa i Cogeca uważają, że spójne z powyższymi celami byłoby, gdyby Komisja
wspierała wysiłki producentów w zakresie stosowania przyjaznych dla środowiska opakowań i
materiałów poprzez zapewnienie, w okresie przejściowym, niezbędnego wsparcia organizacjom
producentów owoców i warzyw poprzez działania promujące stosowanie opakowań wielokrotnego użytku i przyjaznych dla środowiska.

Należy zwrócić uwagę na niewiarygodną ilość warzyw i owoców wprowadzanych do obrotu przez europejskie organizacje producentów i na możliwość konkretnego i stopniowego wzrostu częstotliwości stosowania innych rodzajów opakowań oraz materiałów ekologicznych, biorąc pod uwagę ich dotychczasowy wkład w ograniczenie stosowania plastiku wytwarzanego z surowców pochodzenia kopalnego, odpadów opakowaniowych, marnotrawienia żywności oraz emisji dwutlenku węgla na drodze ku transformacji ekologicznej sektora.

oprac: e-mk na podstawie źródła z Copa i Cogeca