Rozmawialiśmy z panią Elżbietą Wojciechowską-Lipką, brokerem ubezpieczeniowym.

Ubezpieczenie upraw w Polsce nie jest popularne. Statystyki PZU S.A. – największego ubezpieczyciela – mówią o ubezpieczeniu około 10% wszystkich upraw. Najbardziej popularne jest ubezpieczenie upraw roślin ozimych od skutków złego przezimowania, które obejmują również ochroną ubezpieczeniową ujemne skutki przymrozków wiosennych do 30 czerwca. Uprawy jare są ubezpieczane od wspomnianych przymrozków wiosennych oraz gradobicia, rzadziej powodzi. Żadna z firm ubezpieczeniowych nie oferuje ubezpieczenia w Polsce upraw od skutków suszy (wysokich temperatur) czy szkodników oraz chorób roślin. 

2. Czy wysoka składka ubezpieczenia upraw stanowi barierę w wykupie polisy, co proponują w tym zakresie firmy ubezpieczeniowe?

Składka z tytułu ubezpieczenia upraw jest rzeczywiście wysoka, bo wynosi nawet 10-12% sumy ubezpieczenia, czyli wartości ubezpieczonej uprawy, wyrażonej w wartości uzyskanego plonu z tytułu ubezpieczenia upraw od skutków powodzi; od 6 % za zboża i sady do10% za uprawy rzepaku ozimego od skutków złego przezimowania , od 0,4 do 3% dla roślin jarych od przymrozków wiosennych i od 1,0% do 5 % od gradobicia. Wysokość składki zależy też od rodzaju upraw (rośliny jednoroczne, plantacje wieloletnie, sady czy szkółki), a także regionu kraju. By obniżyć składkę ubezpieczeniową, można ubezpieczyć wysokość nakładów poniesionych na dane uprawy. Można też ubezpieczać uprawy w ramach grup producenckich, związków lub zrzeszeń czy firm kontraktujących. Przy takich polisach ubezpieczyciele z reguły stosują zniżki w składce ubezpieczeniowej. Z obniżki składki ubezpieczeniowej mogą korzystać miedzy innymi wszystkim stali klienci firmy ubezpieczeniowej.

3. Czy rząd polski robi coś w kierunku, aby ubezpieczenie upraw rolnych było obowiązkowe?

Działania rządu są najbardziej widoczne w momencie wystąpienia klęski żywiołowej. Obraz zniszczeń i rachunek strat jest siłą napędową do podejmowania działań na rzecz poszkodowanych, a przede wszystkim ochrony rolników i ich produkcji, a także innych grup zawodowych, poszkodowanych przez żywioł. Próby wprowadzenia obowiązkowego ubezpieczenia upraw, a więc powrotu do rozwiązań sprzed 1991 roku, nie zyskały aprobaty ubezpieczycieli i nie doczekały finalizacji. Obecnie państwo pomaga rolnikom, którzy utracili swoje budynki, mienie i produkcję, w tym uprawy, w wyniku klęski żywiołowej poprzez uruchomienie za zgodą Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na wniosek właściwego wojewody kredytu inwestycyjnego na likwidację skutków klęsk żywiołowych (Symbol KL/01) zwanego kredytem klęskowym inwestycyjnym (Symbol KL/01) i kredytu klęskowego obrotowego (Symbol KL/02) . Kredyty te są przyznawane t wg określonych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa procedur, gdyż są zdecydowanie tańsze niż kredyty komercyjne. Celem kredytu jest wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych i działach specjalnych produkcji rolnej znajdujących się na obszarach dotkniętych klęską suszy, gradobicia, nadmiernych opadów atmosferycznych, wymarznięcia, powodzi, huraganu, pożaru, plagi gryzoni lub osuwisk ziemi. Nasz rząd zaproponował, by ten system pomocy rolnikom został utrzymany po wejściu Polski do Unii Europejskiej.

4. Czy w innych krajach znane są przypadki, że ubezpieczenia są obowiązkowe i czy w tych krajach państwo dopłaca do składek ubezpieczeniowych?

Każdy kraj ma swoje klęski i swoje doświadczenia i rozwiązania w zakresie ochrony rolnictwa. Dotyczy to przede wszystkim upraw, które są niszczone przez: grad, cyklon, huragan, tajfun, susze, przymrozki, powódź, trzęsienie ziemi, erupcję wulkanu czy nadmierne opady deszczu. Występowanie szkód masowych angażuje władze poszczególnych krajów w ubezpieczanie ryzyk katastroficznych. W krajach szczególnie narażonych na działanie niekorzystnych czynników atmosferycznych oraz tam gdzie rolnictwo ze względu na swoje rozdrobnienie potrzebuje taniej i prostej w obsłudze ochrony ubezpieczeniowej są stosowane w różnych formach rozwiązania polegające na chronieniu podstawowej produkcji roślinnej przed skutkami zdarzeń losowych. 

W wielu krajach państwo popiera czynnie ubezpieczanie upraw, traktując to jako formę subsydiów i wspierania rozwoju rolnictwa. Kraje biedniejsze i narażone na masowe występowanie klęsk naturalnych takie jak: Indie, Dominikana, Nigeria, Filipiny czy Urugwaj wprowadziły obowiązek ubezpieczania przez kredytobiorców podstawowych upraw z reguły od wszystkich ryzyk. Ubezpieczenie podstawowych upraw funkcjonuje często jako ubezpieczenie obligatoryjne lub w powiązaniu z kredytami udzielanymi gospodarstwom rolnym, zarówno zwykłymi, jak i częściowo refundowanymi przez poszczególne rządy. Stanowią one zabezpieczenie pożyczonego kapitału przed skutkami nieprzewidywalnych zdarzeń losowych. 

W Izraelu istnieje program pomocy dla rolników dotkniętych klęskami naturalnymi, ale dotyczy on tylko tych, którzy mają wykupione ubezpieczenie przynajmniej od gradu. Ubezpieczenie upraw warzyw, owoców, cytrusów, bananów i bawełny od gradu, przymrozków i powodzi jest obowiązkowe.

W państwach zachodnioeuropejskich około 90% składki za uprawy lokuje się w ryzyku gradobicia, a 10% w innych ryzykach. W niektórych krajach, np. Danii, Wielkiej Brytanii, Austrii, Holandii ubezpiecza się uprawy tylko od gradobicia, natomiast inne ryzyka w odniesieniu do upraw są postrzegane jako nieubezpieczalne. 

W Grecji, Francji, Hiszpanii, Szwecji i Francji w ryzykach innych niż grad uczestniczą często firmy ubezpieczeniowe z kapitałem państwowym. Grecja jest jedynym krajem w Unii Europejskiej gdzie ubezpieczenie upraw jest obowiązkowe i kosztuje 3 proc. obrotów gospodarstwa. Ubezpieczenie to chroni uprawy przed skutkami prawie wszystkich ryzyk przyrodniczych, a górna granica odszkodowania wynosi do 70 proc, szkody. Na pozostałe 30 proc. można doubezpieczyć dobrowolnie. 

Ogółem w świecie rządy i kapitał mieszany (prywatny z państwowym) mają 15% udziału w całości reasekuracji ubezpieczonych upraw. W Niemczech obowiązkowe jest ubezpieczenie zwierząt od niebezpiecznych chorób epidemicznych. Jest ono bardzo tanie gdyż część składki pokrywa budżet. Niemieckie firmy ubezpieczeniowe oferują ubezpieczenia zwierząt od wypadków i chorób, kosztów uprzątnięcia padliny po epidemii oraz typu business interruption. W Niemczech dąży się przede wszystkim do ubezpieczania zwierząt trzymanych w dużych fermach tylko od utraty zysku w następstwie niezawinionych awarii aparatury. Po ciężkich szkodach spowodowanych suszą w roku 2000 przedstawiciele środowisk rolniczych (m. in. Niemiecki Związek Chłopów) w Niemczech zaapelowali o stworzenie systemu ubezpieczeń upraw o poszerzonym zakresie. Branża ubezpieczeniowa i Niemiecki Związek Chłopów przygotowują obecnie wspólny projekt takiego systemu.

We Francji funkcjonuje od 1982 roku system ochrony ubezpieczeniowej na wypadek klęsk żywiołowych. Polega ono na obowiązkowym włączeniu ubezpieczenia od skutków katastrof naturalnych do istniejących już umów ubezpieczenia mienia na wypadek pożaru, kradzieży, ubezpieczenia samochodów czy przerw w działalności gospodarczej. Ustawodawca wolał to rozwiązanie od wprowadzenia kolejnego obowiązkowego ubezpieczenia. Ryzyka te są reasekurowane przez Centralną Kasę Reasekuracyjną (CCR). Ubezpieczenie od katastrof naturalnych dotyczy również polis ubezpieczających przerwy w działalności gospodarczej. W tym przypadku zakres ubezpieczenia obejmuje utratę zysku brutto, jak również dodatkowe koszty działalności ponoszone w okresie przewidzianym jako okres odszkodowania. 

We Francji firmy ubezpieczeniowe sprzedają polisy powodziowe i wypłacają odszkodowania. Państwo ma jednak wpływ na wysokość składek. Francuskie firmy ubezpieczeniowe ubezpieczają uprawy tylko od gradobicia (jedynie kukurydzę i słonecznik także od ryzyka huraganu). Zakłady obawiają się nieprzewidywalnych skutków i rozmiarów zdarzeń losowych wpływających na wypłatę wysokich odszkodowań, naruszających stabilność finansową firmy. Obowiązujące we Francji regulacje, uwzględniają działalność Państwowego Funduszu Gwarancji Klęsk Rolniczych (FNGCA), który funkcjonuje od roku 1964. Głównym celem tego systemu jest wzięcie na siebie części szkód rzeczowych wyrządzonych gospodarstwom rolnym przez zdarzenia nie podlegające innym ubezpieczeniom. Zakres odszkodowań zależy od faktycznie posiadanej przez ubezpieczającego ochrony ubezpieczeniowej. 

Wydzielono więc odszkodowanie podstawowe, wypłacane rolnikowi posiadającemu wykupione ubezpieczenie od pożaru budynków wchodzących w skład gospodarstwa oraz ich zawartość (zwierzęta, inwentarz martwy - maszyny, urządzenia, ziemiopłody oraz pasze dla zwierząt gospodarskich). Ponadto rolnik francuski może otrzymać tzw. odszkodowanie dodatkowe. Warunkiem jego wypłaty jest jednak wykupienie oprócz ubezpieczenia od pożaru również ubezpieczenia upraw od gradobicia. W Hiszpanii funkcjonuje system łączonych ubezpieczeń rolniczych obejmujący ochroną uprawy, zwierzęta inwentarskie oraz lasy. Nad funkcjonowaniem systemu czuwa Państwowy Urząd Ubezpieczeń Rolnych ENESA (Entidad de Saguros Agrarios), który rozdziela środki budżetowe przeznaczone na wspieranie systemu oraz sprawuje ogólny nadzór nad jego funkcjonowaniem. Wspólnie z Agroseguro (pool liczący około 60 ubezpieczycieli) opracowuje i konsultuje taryfy składek. System obejmuje ochroną ubezpieczeniową podstawową produkcję roślinną od przymrozków, gradu, powodzi, ognia, deszczu nawalnego, huraganu, zwierzęta gospodarskie od chorób i wypadków oraz lasy od ognia. System jest obowiązkowy dla ubezpieczycieli rolnych skupionych w poolu Agroseguro, a dobrowolny dla ubezpieczających się klientów indywidualnych i grupowych. 

Państwo zachęca do zawierania ubezpieczeń grupowych organizacje rolnicze i grupy producenckie zwiększając dla nich dotacje.. Organem nadzorującym hiszpański rynek ubezpieczeniowy ze strony państwa jest Ministerstwo Gospodarki i Dyrekcja Generalna Ubezpieczeń. System ubezpieczeń rolnych jest dotowany ze strony państwa. Średnio w kraju udział w opłatach za polisy ubezpieczeniowe w rolnictwie przedstawia się następująco: rząd 45%, samorządy 5% i rolnicy ubezpieczający się 50%.. Duże doświadczenie w ubezpieczeniu upraw z udziałem państwa mają Stany Zjednoczone. Można powiedzieć, że ich rozwiązania dotyczące ubezpieczenia nakładów i wartości plonów są modelowe, ale to jest temat na osobną rozmowę. Jednakże Amerykanie nie ustają w pracach nad ich modyfikacją i usprawnieniem. Aktualnie Unia Europejska pracuje nad projektem powołania Funduszu Solidarności obejmujący państwa członkowskie i kandydujące poszkodowane w wyniku klęski żywiołowej czy technicznej. Kraj poszkodowany otrzymywałby na podstawie umowy z Komisja Europejską jednorazowy grant, który zapewniłby finanse na odbudowę ze zniszczeń. To tylko jedno z narzędzi proponowane w ramach wspólnoty, natomiast każde państwo samo powinno znaleźć rozwiązania wewnętrzne w zakresie likwidacji skutków klęsk i ochrony.

5. Jest Pani jedną z pierwszych osób , która mówi o potrzebie ubezpieczenia inwestycji realizowanych z programu SAPARD, na czym ono polega?

Ten problem jest rzeczywiście obiektem moich aktualnych dociekań. Wnikliwa analiza warunków, jakie musi spełnić beneficjent, by otrzymać zwrot kosztów kwalifikowanych z programu SAPARD, pokazuje, że podstawowym kryterium jest dotrzymanie terminu rozliczenia i zakończenia inwestycji. Jedynie siła wyższa może być uwzględniona do odstąpienia od tego zapisu. Brak jest natomiast jednoznacznej definicji siły wyższej i warunków brzegowych. Dlatego beneficjent powinien się zabezpieczyć przed sytuacją, w której - nie z jego winy - opóźnia się lub staje niemożliwym zakończenie inwestycji w przyjętym we wniosku terminie. Warto, by upewnił się, czy wykonawcy i podwykonawcy posiadają ubezpieczenie Odpowiedzialności Cywilnej wykonania kontraktu, gwarancji ubezpieczeniowych czy prac budowlano-montażowych. Tyle na dzisiaj mogę powiedzieć. Sygnalizowałam ten problem w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, sama również nad tym pracuję. Myślę, że niedługo będę mogła na ten temat powiedzieć więcej.

Dziękuję za rozmowę.