Rozmawialiśmy z Panem Janauszem Turskim, dyrektorem Krajowego Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich

Proszę przypomnieć początki organizowania się doradztwa rolniczego w Polsce.

Początki doradztwa rolniczego wiążą się z profesjonalizacją rolnictwa. Już w latach 60-70 dziewiętnastego wieku zaczęły powstawać pierwsze Towarzystwa Rolnicze, następnie, coraz liczniej, kółka rolnicze zrzeszające chłopów oraz izby rolnicze, które nie tylko reprezentowały rolników, ale też zaczęły pełnić funkcje o charakterze doradczym. Organizacje te rozwinęły swoją działalność w okresie międzywojennym, stawiały sobie za cel upowszechnianie postępu i rozwój produkcji rolnej, a działalność oświatową wśród rolników określano pojęciem agronomia społeczna. Tuż po drugiej wojnie reaktywowano służby doradcze w niezmienionym kształcie, ale w 1948 r., po sformułowaniu koncepcji szybkiej kolektywizacji wsi, zostały one rozwiązane. W 1957 r. utworzono w każdym z 17 województw Rejonowe Rolnicze Zakłady Doświadczalne, instytucje odpowiedzialne za upowszechnianie postępu w rolnictwie. Ich pracownicy współpracowali z jednostkami naukowo-badawczymi, kółkami rolniczymi, administracją oraz organizowali liczne szkolenia dla rolników. W 1975 r. po reorganizacji województw przekształcono je w Wojewódzkie Ośrodki Postępu Rolniczego. W efekcie kolejnej reorganizacji systemu doradztwa rolniczego w latach1990/91 powstały Wojewódzkie Ośrodki Doradztwa Rolniczego, jako jednostki budżetowe podległe wojewodom. Wreszcie w 1999 r. powołano Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich z dwoma oddziałami i siedmioma jednostkami terenowymi utworzonymi na bazie WODR, jako wykonawcę polityki rolnej rządu. W każdym województwie istnieje wiodący ODR podlegający wojewodzie.

Jaki jest zakres działania i jak na przestrzeni lat zmieniały się kompetencje tej organizacji?

Doradztwo rolnicze jest instrumentem polityki państwa, działania doradztwa są więc uwarunkowane polityką rządu wobec rolnictwa i obszarów wiejskich. Zawsze pełniło funkcje doradcze, wdrożeniowo-upowszechnieniowe, informacyjne, oświatowe. W okresie międzywojennym realizowano ideę tzw. agronomii społecznej, w której najważniejsza była działalność oświatowa. W pierwszych latach powojennych wysiłki państwa skupiały się na kolektywizacji wsi, przyniosły jednak efekty mniejsze od oczekiwanych. Po ponownym powołaniu służb rolnych w 1957 r., aż do lat dziewięćdziesiątych, mimo różnych zmian organizacyjnych, realizowały one podstawowe zadanie – upowszechnianie wiedzy z zakresu technologii produkcji i działania na rzecz jej intensyfikacji, pochodną tego było wykorzystywanie służb doradczych do opiniowania rozdzielnictwa środków produkcji oraz realizacji centralnie ustalonych wskaźników produkcji. Jakość produkcji rolniczej i jej efektywność ekonomiczna były traktowane drugorzędnie.

Rola doradztwa rolniczego zmieniła się na początku lat 90 wraz z wprowadzeniem zasad gospodarki wolnorynkowej, istotny stał się rachunek ekonomiczny i podwyższanie parametrów jakościowych. Pojawiły się wyzwania związane z wejściem Polski do UE. Obecnie uważa się, że priorytetowe działania służb doradztwa rolniczego to przede wszystkim:

• zmiana orientacji z technologiczno-ilościowej na ekonomiczno-jakościową,
• programowanie zasad funkcjonowania agrobiznesu i gospodarki wolnorynkowej,
• rozwijanie postaw przedsiębiorczości i innowacyjności, co ma służyć dywersyfikacji źródeł dochodów na obszarach wiejskich,
• dbanie o to aby rozwój wsi uwzględniał aspekty zróżnicowania regionalnego, proekologicznych technologii produkcji, a także ochrony dziedzictwa kulturowego i krajobrazu obszarów wiejskich,
• przygotowanie rolników do wejścia do UE oraz udział w budowaniu instytucji dla administracyjnej obsługi rolnictwa w ramach Wspólnej Polityki Rolnej UE.

Jakimi sukcesami może pochwalić się doradztwo rolnicze w Polsce i co według Pana jest jego największą porażką?

Doradztwo rolnicze mimo licznych problemów może się pochwalić wieloma sukcesami. Upowszechnianie i popularyzacja nowoczesnych technik i technologii przynosi efekty w postaci nowoczesnej i wydajnej produkcji rolnej. Dzięki masowym szkoleniom wzrastają kwalifikacje zawodowe rolników. Upowszechniane są wśród rolników liczne i reprezentujące dobry poziom czasopisma fachowe. Ważny i znaczący jest wkład doradców rolniczych w zmianę oblicza polskiej wsi, podnoszenie jakości życia jej mieszkańców. Do sukcesów chcę zaliczyć także uspołecznienie doradztwa rolniczego poprzez włączenie rolników do współdecydowania o działalności doradczej. Wreszcie przygotowanie rolników do członkostwa w UE, do korzystania ze środków przedakcesyjnych oraz z dopłat bezpośrednich i funduszy strukturalnych.
Natomiast największa porażka to według mnie brak uregulowań prawnych funkcjonowania doradztwa rolniczego.

Od 01.05.2004 r. znajdziemy się w strukturach unijnych. W jaki sposób uczestniczą Państwo w przygotowaniu środowisk rolniczych do tej chwili?

Udział KCDRRiOW w przygotowaniu mieszkańców wsi i obszarów wiejskich do akcesji polega między innymi na prowadzeniu licznych szkoleń adresowanych do doradców rolniczych, pracowników administracji rządowej i samorządowe oraz rolników, poświęconych warunkom polskiego członkostwa i dostosowania polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich do integracji z Unią Europejską. Powstały liczne publikacje o tematyce unijnej, o warunkach uczestnictwa w UE, wymaganiach jakościowych, fitosanitarnych, zootechnicznych itp.. Prowadziliśmy we współpracy z ARiMR szeroko zakrojoną informacyjną kampanię przedreferendalną adresowaną do środowisk wiejskich. Obecnie ważnym przedsięwzięciem jest udział naszych struktur w tzw. Działaniu 2 programu SAPARD – „Inwestycje w gospodarstwach rolnych”. Współpracujemy także z partnerami zagranicznymi w przygotowaniu procedur jakie będą obowiązywały po akcesji Polski, dotyczących korzystania z dopłat bezpośrednich i funduszy strukturalnych.

Jakie zmiany i zadania czekają ośrodki doradztwa rolniczego po integracji z UE?

Zmiany będą wynikały przede wszystkim ze znacznego wzrostu środków pomocowych dla rolników po integracji z Unią Europejską. Zadania doradców rolniczych będą się koncentrowały na udzielaniu rolnikom pomocy w:

• skorzystaniu z finansowego wsparcia, które oferują: Sektorowy Program Operacyjny oraz Program Rozwoju Obszarów Wiejskich,
• prowadzeniu rachunkowości w gospodarstwach rolnych dla potrzeb kredytowych i fiskalnych oraz potrzeb Zintegrowanego Systemu Zarządzania i Kontroli (IACS),
• wdrażaniu technologii spełniających wymagania unijne w zakresie jakości produktów rolnych, ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt,
• wspieraniu rozwoju grup producenckich na obszarach wiejskich.

Jaki jest udział KCDRRiOW we wdrażaniu programu SAPARD?

Udział struktur KCDRRiOW we wdrażaniu SAPARD-u określa Zarządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27.11.2000 r.. Wprowadza ono do zadań KCDRRiOW obowiązek wdrażania programów przedakcesyjnych i strukturalnych UE. Polega to głównie na ocenie technicznej i ekonomicznej przekazywanych przez ARiMR projektów wniosków, których autorzy ubiegają się o wsparcie finansowe w ramach Działania 2 programu SAPARD-„Inwestycje w gospodarstwach rolnych”, dokonywanej przez akredytowanych ekspertów.

Zespoły takich ekspertów tworzą pracownicy naszych struktur, o ich wysiłku świadczyć może następująca informacja – do dn.26 sierpnia 2003 roku rozpatrzyli 1928 wniosków.