Ściągamy coraz więcej żywności z zagranicy czyli rolnictwo z importu

Czego importowaliśmy najwięcej?

W 2023 r. najwięcej pod względem wartości importowano do naszego kraju: mięsa wieprzowego (5,6%), karmy dla zwierząt (5,3%), świeżych ryb (5%), makuchu sojowego (4,4%), czekolady i przetworów zawierających kakao (3,4%), kawy (2,8%), syropów cukrowych (2,7%), filetów rybnych (2,7%), chleba, pieczywa cukierniczego, ciast i ciastek (2,5%), żywych świń (2,4%) oraz tytoniu nieprzetworzonego (2,2%).[1]

- Rosnący import produktów spożywczych, zwłaszcza mięsa wieprzowego i żywych świń, niesie poważne konsekwencje dla polskich rolników, szczególnie hodowców trzody chlewnej. Wzmożony napływ tańszych surowców i gotowych produktów z zagranicy powoduje silną presję cenową na rodzimych producentów, zmniejszając ich marże i często zmuszając do ograniczania produkcji. Dotyczy to szczególnie najmniejszych gospodarstw, które nie mają zaplecza zarówno finansowego jak i inwestycyjnego do konkurowania z zachodnimi producentami. Jak podaje Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w ubiegłym roku ubyło ponad tysiąc stad hodujących 1-5 świń, a łącznie zlikwidowano 3,6 tys. stad. Na domiar złego w ostatnim czasie producenci trzody obawiają się możliwości napływu taniego mięsa z Niemiec w związku z wykryciem pryszczycy u naszych zachodnich sąsiadów - tłumaczy Podhajski.

Polskie gospodarstwa muszą zatem konkurować z importerami, którzy często korzystają z niższych kosztów pracy, tańszych pasz oraz bardziej sprzyjających regulacji w zakresie produkcji rolnej. Dodatkowo, import makuchu sojowego – kluczowego składnika pasz – oznacza dalszą zależność polskiego rolnictwa od zagranicznych surowców, co wpływa na koszty produkcji. Niepokojące jest również to, że import obejmuje nie tylko surowce, ale także przetworzone produkty, takie jak czekolada, kawa, chleb, pieczywo cukiernicze i wyroby cukiernicze. Wzrost ich sprowadzania oznacza, że zagraniczni producenci skutecznie konkurują z polskim przemysłem spożywczym, co może wpływać na stabilność krajowych zakładów przetwórczych i miejsc pracy w sektorze rolno-spożywczym. A przed polskimi rolnikami stoi jeszcze widmo umowy z Mercosur.

Umowa Mercosur – zagrożenie dla polskiego rolnictwa?

Jednym z kluczowych czynników, który może pogorszyć sytuację polskiego rolnictwa, jest umowa handlowa między Unią Europejską a krajami Mercosur (Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj). To jedno z najważniejszych porozumień handlowych na świecie ma istotny wpływ na globalny rynek. Mercosur (hiszp. Mercado Común del Sur, czyli Wspólny Rynek Południa) jest organizacją gospodarczą, której celem jest integracja gospodarcza krajów Ameryki Południowej, w tym ułatwienie handlu i koordynacja polityk gospodarczych. W skład Mercosur wchodzą: Argentyna, Brazylia, Paragwaj i Urugwaj jako członkowie pełnoprawni oraz Boliwia w procesie akcesji. Wenezuela została zawieszona w 2016 roku.

W kontekście importu do Unii Europejskiej umowa Mercosur ma kluczowe znaczenie, ponieważ znosi lub redukuje cła na szeroki wachlarz produktów rolno-spożywczych oraz przemysłowych pochodzących z krajów Mercosur. Import tych towarów na rynek unijny ma stać się bardziej konkurencyjny cenowo, co budzi obawy europejskich rolników i producentów żywności, którzy wskazują na możliwość wzrostu presji cenowej oraz kwestie związane z normami jakości i ochrony środowiska.

Jeśli umowa zostanie ratyfikowana, polscy rolnicy mogą stanąć w obliczu jeszcze większej konkurencji ze strony tańszych produktów rolno-spożywczych z Ameryki Południowej. Już teraz na linii kraje UE - Mercosur widoczna jest duża asymetria w kwestii eksportu i importu żywności. W 2023 roku wartość unijnego eksportu do krajów Mercosur wyniosła 3,3 mld Euro, natomiast importu o była o ponad 600% większa - wyniosła 24,3 mld EUR.^[2]

Jakie produkty trafią na unijne talerze na podstawie umowy Mercosur?

Umowa między Unią Europejską a krajami Mercosur ustala kontyngenty importowe na szereg produktów rolnych, które trafią do UE w ramach otwartego rynku. Kluczowym elementem tej umowy jest 6-letni okres przejściowy, który dotyczy najbardziej wrażliwych produktów, takich jak wołowina, wieprzowina, drób, cukier, miód, etanol oraz produkty mleczne.

Jednym z najważniejszych produktów objętych umową jest wołowina. W ramach porozumienia, kraje Mercosur będą mogły dostarczyć do UE łącznie 99 000 ton wołowiny. Kontyngent ten dzieli się na 54 450 ton świeżej i schłodzonej wołowiny oraz 44 550 ton wołowiny mrożonej. W przypadku wieprzowiny umowa przewiduje import 25 000 ton ekwiwalentu tuszy, co odpowiada około 20 750 tonom rzeczywistego mięsa. Umowa z Mercosur obejmuje również kontyngent importowy mięsa drobiowego, wynoszący 180 000 ton. Unia Europejska zgodziła się na bezcłowy import 180 000 ton cukru oraz 45 000 ton miodu. W kontekście produktów mlecznych Mercosur zyska dostęp do rynku UE z możliwością eksportu 30 000 ton sera i 10 000 ton odtłuszczonego mleka w proszku.^[3]

Eksperci Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskie wskazują na zagrożenia mogące wynikać z umowy Mercosur:

1. Wzrost importu taniej wołowiny i drobiu

Kraje Mercosur, takie jak Brazylia i Argentyna, dzięki korzystnym warunkom klimatycznym dla produkcji mięsa, niższym kosztom produkcji i tańszej sile roboczej mogą oferować mięso wołowe i drobiowe po cenach znacznie niższych niż w Europie. Dla polskich hodowców taka sytuacja to realne zagrożenie – w obliczu spadających cen na rynku, przy jednocześnie rosnących kosztach produkcji, rentowność gospodarstw może ulec dalszemu pogorszeniu. Co więcej, presja cenowa może skutkować koniecznością obniżenia marż, co z kolei przyczyni się do wyparcia mniej konkurencyjnych, mniejszych gospodarstw z rynku.

-Warto podkreślić, że problem nie ogranicza się jedynie do rynku krajowego. Jeśli polska wołowina i drób nie będą w stanie konkurować cenowo z importowanymi produktami na inne rynki, może to również negatywnie wpłynąć na nasz eksport. Wartość eksportu polskiego mięsa wołowego to 2,2 mld Euro, a drobiu to przeszło 4 mld Euro. Polscy producenci, którzy chcą podbić rynki zagraniczne, muszą więc stawić czoła nie tylko krajowym, ale i niebawem międzynarodowym wyzwaniom konkurencyjnym – dodaje ekspert.

2. Napływ soi GMO

Import taniej soi modyfikowanej genetycznie z Ameryki Południowej może zmniejszyć konkurencyjność rodzimych alternatyw paszowych. 31 marca 2022 r. Komisja Europejska (KE) zatwierdziła na 10 lat możliwość importu żywności i pasz pochodzących z upraw modyfikowanych genetycznie soi, rzepaku i bawełny.^[4] Najwięcej soi produkują na świecie Brazylia (133 mln ton), USA (112 mln ton) oraz Argentyna (48 mln ton).^[5] Dwa z tych krajów znajdują się w porozumieniu Mercosur, co oznacza, że swoją produkcję chętnie skierują w kierunku UE. Już teraz Unia Europejska importuje zarówno soję (18 milionów ton), jak i śrutę sojową (25 milionów ton).^[6] Polska importuje natomiast 112 tys. ton soi^[7] oraz 2,6-2,7 mln ton śruty sojowej rocznie.^[8]

 - Znaczący udział Brazylii i Argentyny w produkcji soi w połączeniu z liberalizacją handlu w ramach umowy Mercosur-UE sprawia, że Europa staje się atrakcyjnym rynkiem zbytu. To rodzi pytania o bezpieczeństwo żywnościowe i niezależność białkową Unii Europejskiej oraz jej politykę cłową wobec surowców rolnych. Uprawy soi GMO w Ameryce Południowej często wiążą się z intensywnym wylesianiem Amazonii, co stoi w sprzeczności z europejską polityką zrównoważonego rolnictwa i ochrony bioróżnorodności. Pytaniem otwartym jest, czy w przyszłości UE wprowadzi dodatkowe regulacje związane z pochodzeniem surowców, co wpłynie na koszty importowanej soi – przekonuje prezes.

3. Niższe standardy produkcji

Produkty spożywcze z krajów Mercosur mogą nie spełniać takich samych norm dotyczących ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt czy stosowania pestycydów, jak te obowiązujące w UE, co stworzy nierówną konkurencję dla polskich rolników.

W krajach Mercosur stosowanie środków ochrony roślin jest mniej restrykcyjnie kontrolowane niż w UE. W Brazylii dopuszczone są substancje zakazane w Europie, takie  jak: atrazyna, acefat, chlorotalonil i chloropiryfos.^[9] Ponadto, masowe wylesianie Amazonii pod uprawy soi i hodowlę bydła jest sprzeczne z europejskimi celami z zakresu zrównoważonego rolnictwa. Jeśli chodzi o uprawę soi, Unia Europejska jest zmuszona importować ją, gdyż produkcja wewnętrzna nie pokrywa zapotrzebowania unijnego. Alternatywą dla importu soi z krajów Mercosur może być rozwój produkcji oraz import z Ukrainy, która jest największym dostawcą soi na pasze dla hodowli zwierząt w UE.

- Obecna sytuacja na rynku rolnym pokazuje wyraźną asymetrię pomiędzy wymaganiami stawianymi polskim rolnikom a warunkami, w jakich funkcjonują producenci z krajów Mercosur. Polscy rolnicy muszą przestrzegać restrykcyjnych norm dotyczących stosowania środków ochrony roślin, ochrony środowiska czy dobrostanu zwierząt, podczas gdy w Ameryce Południowej regulacje te są znacznie łagodniejsze – zauważa organizator EFR – To rodzi poważne pytania o przyszłość europejskiego rolnictwa. Czy chcemy nadal wzmacniać lokalne, bezpieczne i ekologiczne gospodarstwa, czy pozwolimy na zalew tańszej, ale wątpliwej jakości żywności z krajów, które nie przestrzegają tych samych standardów? Jeśli Unia Europejska chce rzeczywiście wspierać swoje rolnictwo i dbać o bezpieczeństwo żywnościowe, konieczne są działania ograniczające nierówności konkurencyjne oraz zapewniające większą kontrolę nad importem produktów spożywczych – twierdzi Podhajski.

Co przyniesie Mercosur?

Umowa handlowa pomiędzy Unią Europejską a krajami Mercosur to jeden z największych projektów liberalizujących kwestie importu w ostatnich latach. Jej wejście w życie może zmienić krajobraz rolniczy Europy, w tym Polski. Obecnie Polska jest znaczącym eksporterem żywności – w 2024 r. wartość sprzedaży polskich towarów żywnościowych do krajów UE wyniosła 39,5 mld euro, co oznacza wzrost o 3% w porównaniu do 2023 r.^[10] Jednak otwarcie rynku dla produktów z krajów Mercosur może znacząco wpłynąć na tę dynamikę, prowadząc do spadku cen, utraty konkurencyjności i zmniejszenia dochodów polskich rolników.

Eksperci Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej naszkicowali 3 scenariusze dla polskiego rolnictwa po wejściu w życie umowy Mercosur.

Scenariusz 1: Umiarkowany wpływ umowy Mercosur

• UE wprowadza kontyngenty importowe oraz cła ochronne, które stabilizują rynek.
• Polska rolnictwo przestawia się na bardziej zaawansowane przetwórstwo oraz produkcję premium, zyskując przewagę w jakości.
• Spadek cen skupu, ale bez drastycznych skutków dla sektora, dzięki adaptacji do nowych realiów rynkowych i większej koncentracji na jakości produktów.

Scenariusz 2: Drastyczna zmiana rynku

• Masowy import taniej żywności z krajów Mercosur zagraża lokalnym producentom, prowadząc do bankructwa wielu gospodarstw.
• Polska traci rynki eksportowe w UE na rzecz tańszych produktów z Ameryki Łacińskiej.
• Znaczący spadek opłacalności hodowli i upraw w Polsce, obniżenie rentowności całego sektora rolniczego.

Scenariusz 3: Reakcja UE i ochrona rynku

• UE reaguje zaostrzeniem norm importowych, wprowadzając wymóg stosowania tych samych zasad produkcji jak w UE, w tym standardy środowiskowe i dobrostan zwierząt.
• Konsumenci w Europie coraz chętniej wybierają lokalne produkty, unikając taniej, importowanej żywności.
• Wzrost znaczenia jakości, ekologii i zrównoważonego rozwoju w rolnictwie, co daje szansę polskim producentom na wyróżnienie się na rynku.

– Każdy z tych scenariuszy opiera się na różnych reakcjach rynku i polityki unijnej, ale jedno jest pewne – wejście w życie umowy Mercosur wymusi na polskim rolnictwie strategiczne zmiany. Scenariusz umiarkowany to najbardziej optymistyczny wariant, który zakłada, że UE skutecznie ochroni rynek przed nadmiernym importem. Jeśli Polska skoncentruje się na produktach premium i przetwórstwie, może zyskać przewagę konkurencyjną. Kluczowe będzie jednak wsparcie inwestycyjne dla rolników oraz rozwój nowoczesnych technologii. Scenariusz drugi, to realne zagrożenie, jeśli UE nie podejmie zdecydowanych działań ochronnych. Polska, z relatywnie wysokimi kosztami produkcji, może nie wytrzymać konkurencji z tańszą żywnością z Ameryki Łacińskiej. W takim przypadku konieczne byłyby szybkie interwencje – wsparcie finansowe dla rolników, restrukturyzacja gospodarstw i rozwój alternatywnych rynków zbytu. Scenariusz uwzględniający ochronę rynku UE to natomiast rozwiązanie najbardziej korzystne długoterminowo – jeśli Unia postawi na wysokie standardy importowe, a konsumenci będą świadomie wybierać lokalne produkty, polskie rolnictwo może nie tylko przetrwać, ale wręcz się wzmocnić. Kluczowe będzie jednak budowanie marki polskiej żywności jako ekologicznej, wysokiej jakości i zgodnej z unijnymi normami – wylicza Podhajski.

Bez względu na to, jaki scenariusz związany z Mercosur spełni się w najbliższych latach, sytuacja polskiego rolnictwa w kontekście rosnącego importu żywności wskazuje na konieczność przemyślanej strategii rozwoju, która pozwoli na zwiększenie konkurencyjności krajowych producentów na rynku zarówno krajowym jak i międzynarodowym. Koncentracja produkcji oraz modernizacja gospodarstw to odpowiedź na wyzwania związane z rosnącą konkurencją ze strony tańszych produktów importowanych, ale także z potrzebą innowacji oraz budowania silnych marek.