1 stycznia 2025 r. Polska na sześć miesięcy obejmie przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej. Polskie
Stowarzyszenie Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności przygotowało postulaty na polską prezydencję oraz dla Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej.
Europejski Zielony Ład – jako jeden z flagowych programów Komisji Europejskiej – ma na celu uczynienie
Europy pierwszym kontynentem neutralnym dla klimatu do 2050 roku. Wsparciem dla procesu zmniejszania emisyjności, w rolnictwie i produkcji żywności, mają być strategia „Od pola do stołu” i strategia na rzecz bioróżnorodności oraz towarzyszące im inicjatywy i ramy prawne.
W 2024 r. Komisja Europejska opublikowała szczegółową ocenę skutków, dotyczącą możliwych sposobów
osiągnięcia uzgodnionego planu. Na jej podstawie zalecono redukcję emisji gazów cieplarnianych netto o 90% do 2040 r. Nie jest to jednak wniosek ustawodawczy, a wizja Komisji, w której przenalizowano scenariusze (poziomy ambicji) w odniesieniu do różnych sektorów, w tym rolnictwa. Uzgodniony na 2040 r. cel będzie podstawą nowego, ustalonego na poziomie krajowym, wkładu unijnego w ramach porozumienia paryskiego, który ma zostać umieszczony w UNFCCC (Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu) do 2025 r. Cel ten został właśnie potwierdzony w nowych politycznych wytycznych Komisji Europejskiej na lata 2024-2029, gdzie znajdziemy m.in. odnowione zobowiązanie do realizacji Europejskiego Zielonego Ładu, środków na rzecz sprawiedliwej transformacji i bardziej ambitnych celów klimatycznych. Zielony Ład będzie się rozwijał w kierunku Czystego Przemysłowego Ładu - konkurencyjność będzie w centrum uwagi, choć ogólne cele zrównoważonego rozwoju pozostaną. Dotyczy to również polityki rolnej i żywnościowej.
Kluczowe jest przeciwdziałanie zmianom klimatycznym oraz adaptacja do zmian klimatycznych. To wszystko należy przeprowadzić zachowując konkurencyjność i opłacalność produkcji oraz uwzględniając czynnik i geopolityczne i społeczne.
Postulaty
I. Uznanie sektora rolniczego za kluczowy dla bezpieczeństwa UE i świata,
szczególnie w obliczu wyzwań takich jak zmiany klimatyczne i napięcia geopolityczne.
Sektor rolniczy musi być postrzegany nie tylko jako dostawca żywności, ale także jako
element globalnej stabilności, który ma zdolność adaptacji do wyzwań przyszłości
w sposób zrównoważony i odpowiedzialny.
• Kluczowa rola rolnictwa dla bezpieczeństwa żywnościowego: Zrównoważona produkcja rolnicza
podkreśla, że rolnictwo musi dostarczać wystarczającą ilość żywności, aby zapewnić bezpieczeństwo
żywnościowe zarówno w Unii Europejskiej, jak i na świecie. Uznanie sektora rolniczego za kluczowy
oznacza, że priorytetem jest utrzymanie stabilnych i odpornych systemów produkcji, które będą
w stanie sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu na żywność w obliczu globalnych wyzwań.
• Zrównoważenie środowiskowe w obliczu zmian klimatycznych (adaptacja i przeciwdziałanie):
W kontekście zmian klimatycznych, rolnictwo musi nie tylko dostosowywać się do nowych warunków
(susze, powodzie, inne ekstremalne zjawiska pogodowe), ale także zmniejszać własny wpływ na
środowisko, np. redukować emisję gazów cieplarnianych, minimalizować zużycie wody czy
ograniczać degradację gleby. Zrównoważona produkcja rolnicza to taka, która wykorzystuje zasoby
w sposób odpowiedzialny, nie wyczerpując ich dla przyszłych pokoleń.
• Odporność na napięcia geopolityczne: W obliczu napięć geopolitycznych (np. konflikty zbrojne,
kryzysy energetyczne czy handlowe), zrównoważone rolnictwo musi być odporne na zakłócenia
w łańcuchach dostaw i zapewniać stabilność dostarczania żywności na rynek. Rolnictwo powinno być
lokalnie i regionalnie samowystarczalne, by zmniejszyć zależność od międzynarodowych dostawców,
co z kolei może wzmocnić bezpieczeństwo żywnościowe UE i innych regionów.
• Znaczenie rolnika i promowanie jego roli w kontekście konsumenta: Zrównoważona produkcja
rolnicza podkreśla istotną rolę rolnika jako kluczowego ogniwa w łańcuchu dostaw żywności.
Wspieranie rolników poprzez sprawiedliwe wynagrodzenie, dostęp do nowoczesnych technologii
oraz wsparcie edukacyjne, jest niezbędne dla zrównoważonego rozwoju sektora. Promowanie
znaczenia rolnika w społeczeństwie zwiększa świadomość konsumentów na temat pochodzenia
żywności, wpływu produkcji na środowisko oraz wartości lokalnych produktów.
• Podnoszenie świadomości konsumentów: Zrównoważona produkcja rolnicza wymaga
zaangażowania konsumentów w proces podejmowania świadomych wyborów. Edukacja na temat
tego, jak powstaje żywność, jakie praktyki rolnicze są zrównoważone i jak wybory konsumenckie
wpływają na środowisko, jest kluczowa. Wspieranie kampanii promujących, lokalną i zrównoważoną
żywność pozwala nie tylko na zwiększenie popytu na takie produkty, ale również na wzmocnienie
pozycji rolników stosujących zrównoważone metody.
II. Promowanie i nagradzanie zrównoważonych praktyk rolniczych, w tym praktyk
regeneratywnych, dobrostanu zwierząt, rolnictwa 4.0. Przeciwdziałanie zmianom klimatu
i adaptacja do zmian klimatycznych jest niezbędna, a główny cel to dekarbonizacja.
Istnieje potrzeba przejścia na zrównoważone, niskoemisyjne rolnictwo, które jest odporne na zmiany
klimatyczne, wspiera dobrostan zwierząt i wykorzystuje nowoczesne technologie, a wszystko to
z systemowym wsparciem finansowym i politycznym ze strony Unii Europejskiej.
• Regeneratywne praktyki rolnicze. Ważnym aspektem jest przejście na praktyki rolnicze, które
prowadzą do odtworzenia cykli natury, poprawy żyzności gleb i stanu wód, zwiększenia
bioróżnorodności oraz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych (sekwestracja, ograniczanie
emisyjności produkcji zwierzęcej i roślinnej).
• Dobrostan zwierząt. Zrównoważona produkcja rolnicza obejmuje również troskę o dobrostan
zwierząt hodowlanych. Zwiększenie standardów życia zwierząt, poprawę warunków hodowli
oraz redukcję praktyk przemysłowych, które są szkodliwe dla zdrowia i dobrostanu zwierząt.
• Rolnictwo 4.0. Zastosowanie nowoczesnych technologii w rolnictwie, takich jak automatyzacja,
sztuczna inteligencja, analiza danych czy Internet Rzeczy (IoT), w celu zwiększenia efektywności,
precyzji i zrównoważenia produkcji. Rolnictwo 4.0 pomaga rolnikom lepiej zarządzać zasobami,
minimalizować odpady, optymalizować zużycie wody i energii, a tym samym zmniejszać ślad
węglowy produkcji rolniczej. Wspieranie takich technologii ma kluczowe znaczenie dla adaptacji
do zmian klimatycznych.
• Systemowe wsparcie unijne. Kluczowe dla realizacji tych celów jest systemowe wsparcie Unii
Europejskiej. Wspólna Polityka Rolna (WPR) i jej budżet są kluczowymi instrumentami, które
umożliwiają finansowanie inicjatyw wspierających zrównoważone rolnictwo. Płatności w ramach
Wspólnej Polityki Rolnej po 2028 roku będą musiały odgrywać ważną rolę w promowaniu
i finansowaniu działań związanych z adaptacją do zmian klimatycznych, wprowadzaniu nowych
technologii i wsparciu rolników, którzy podejmują działania w kierunku dekarbonizacji.
III. Zarządzanie ryzykiem w rolnictwie w dobie wyzwań
klimatycznych i geopolitycznych
Rolnictwo jest szczególnie narażone na różnorodne rodzaje ryzyka, zarówno naturalne, jak i rynkowe,
co wymaga opracowania odpowiednich mechanizmów wspierających. Kluczowe jest usprawnienie
procesów, strategii i narzędzi mających na celu minimalizowanie lub kontrolowanie różnych rodzajów
zagrożeń, które mogą negatywnie wpłynąć na działalność rolniczą, jako kluczowego sektora dla
bezpieczeństwa żywnościowego – m.in. poprzez system ubezpieczeń, fundusze stabilizacyjne czy
dywersyfikację produkcji.
IV. Unijny system zrównoważonego rolnictwa i produkcji żywności
System certyfikacji podobny do znanego już ekologicznego „zielonego listka”, ale odnoszący się szerzej
do praktyk zrównoważonych, nie tylko ekologicznych. Istnieje potrzeba całościowego mechanizmu,
który obejmuje wszystkie aspekty zrównoważonego rolnictwa – system potwierdzający, że produkty są
wytwarzane w zgodzie z zasadami zrównoważonej produkcji, obejmując aspekty środowiskowe,
społeczne i ekonomiczne. Taki certyfikat wskazywałby, że produkt spełnia kryteria związane z niską
emisją CO 2, dobrostanem zwierząt, ochroną bioróżnorodności, minimalizacją odpadów,
oraz odpowiedzialnością społeczną.
Jest to odpowiedź na oczekiwania społeczne: wzmocnienia pozycji konsumentów w procesie
transformacji produkcji żywności poprzez lepszą ochronę przed nieuczciwymi praktykami oraz lepsze
informowanie (greenwashing).
Dyrektywa w Sprawie Oświadczeń Środowiskowych (Green Claims Directive) wprowadza m.in. zakaz
stosowania oświadczeń środowiskowych, np. „naturalny”, „przyjazny dla środowiska”, „neutralny dla
klimatu”... nie opartych na dowodach, jak również zakaz umieszczania oznakowania dotyczącego
zrównoważonego charakteru, które nie jest oparte na systemie certyfikacji ani nie zostało ustanowione
przez organy publiczne.
V. Inwestycje w badania, rozwój i edukację wspierające zrównoważone
rolnictwo i produkcję żywności
Inwestycje w badania i rozwój oraz transfer wiedzy powinny być celowe, czyli ukierunkowane na
konkretne wyzwania zrównoważonego rolnictwa.
• Wzrost inwestycji w badania i rozwój (B+R). Zrównoważone rolnictwo wymaga ciągłego
innowacyjnego podejścia, które odpowiada na zmiany klimatyczne, adaptację do tych zmian,
potrzeby rynku i wyzwania środowiskowe. Dlatego zwiększenie inwestycji w badania i rozwój jest
kluczowe, aby opracowywać nowe technologie, metody upraw i hodowli, które będą bardziej
efektywne, prośrodowiskowe i dostosowane do lokalnych warunków. Badania powinny obejmować
m.in. nowe odmiany roślin odpornych na susze, zarządzanie zasobami wodnymi, technologie
wspierające adaptację do zmian klimatycznych (pomocne przy ekstremalnych zjawiskach
pogodowych), czy technologie redukujące emisję gazów cieplarnianych.
• Transfer wiedzy i edukacja rolników. Inwestycje w edukację są równie ważne, ponieważ same
badania nie przyniosą efektu bez ich praktycznego wdrożenia. Konieczne jest tworzenie systemów
edukacyjnych, które pozwolą rolnikom na łatwy dostęp do wyników badań i technologii
opracowanych w ramach zrównoważonego rolnictwa. Oznacza to zarówno formalne szkolenia, jak
i rozwijanie platform cyfrowych, które umożliwią szybki transfer wiedzy i dostosowanie nowych
technologii do codziennej pracy rolników. Tylko dzięki odpowiedniej edukacji rolnicy będą mogli
efektywnie korzystać z innowacyjnych narzędzi i rozwiązań.
• Uwzględnienie różnorodności systemów rolniczych w UE i jego różną skalę. Unia Europejska
charakteryzuje się dużą różnorodnością rolnictwa, zarówno pod względem klimatycznym, jak
i strukturalnym (małe gospodarstwa rodzinne, wielkoobszarowe gospodarstwa przemysłowe,
rolnictwo ekologiczne, intensywne rolnictwo itp.). Każdy z tych systemów ma inne potrzeby
i wyzwania, dlatego badania i edukacja muszą być elastyczne i zróżnicowane, aby uwzględniać
specyfikę poszczególnych regionów. Inwestycje muszą obejmować zarówno małe, jak i duże
gospodarstwa. Małe gospodarstwa często mają ograniczone zasoby finansowe i dostęp do
nowoczesnych technologii, dlatego ich edukacja i wsparcie techniczne jest szczególnie ważne.
Większe gospodarstwa natomiast mogą pełnić rolę liderów w testowaniu nowych rozwiązań
technologicznych, które później mogą zostać przystosowane do mniejszej skali.
• Celowość inwestycji. Inwestycje w badania i rozwój oraz transfer wiedzy powinny być celowe, czyli
ukierunkowane na konkretne wyzwania zrównoważonego rolnictwa. Celem jest stworzenie systemu,
który będzie bardziej odporny na kryzysy (klimatyczne, geopolityczne) i zapewni stabilność produkcji
żywności przy jednoczesnym ograniczeniu negatywnego wpływu na środowisko.
VI. Wsparcie młodych rolników rozpoczynjących lub przejmujących (sukcesja)
zrównoważoną działalność rolniczą
Wsparcie młodych rolników, którzy chcą rozpocząć lub przejąć zrównoważoną działalność rolniczą,
jest kluczowe dla przyszłości europejskiego rolnictwa. Zapewnia ono nie tylko ciągłość pokoleniową,
ale również sprzyja wprowadzaniu innowacyjnych i zrównoważonych rozwiązań.
• Promowanie sukcesji pokoleniowej w rolnictwie. Wsparcie dla młodych rolników jest kluczowe, aby
zapewnić ciągłość gospodarstw rolnych i przekazywanie ich z pokolenia na pokolenie. Zmniejszająca się
liczba rolników oraz starzejące się społeczeństwo rolnicze to poważne wyzwania dla sektora, dlatego
zachęcanie młodych ludzi do przejmowania gospodarstw, szczególnie tych o zrównoważonym
charakterze, jest istotne dla przyszłości rolnictwa w UE.
• Inwestowanie w nowoczesne i zrównoważone praktyki. Młodzi rolnicy mogą być bardziej otwarci na
innowacje oraz nowe technologie, co czyni ich naturalnymi liderami w zakresie wdrażania
zrównoważonych praktyk rolniczych.
• Wsparcie finansowe i techniczne. Młodzi rolnicy często napotykają na trudności finansowe związane
z rozpoczęciem działalności rolniczej lub przejęciem gospodarstwa, zwłaszcza w kontekście wdrażania
zrównoważonych metod, które mogą wymagać większych inwestycji początkowych.
• Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich. Wsparcie młodych rolników przyczynia się do ożywienia
obszarów wiejskich, ponieważ nowe pokolenie wprowadza innowacje, a także stymuluje rozwój
lokalnych społeczności. Dzięki młodym rolnikom zrównoważone rolnictwo może zyskać nową dynamikę,
a obszary wiejskie będą bardziej atrakcyjne do życia i pracy.
VII. Wprowadzenie zasady wzajemności w standardach
importowych („klauzule lustrzane”)
Europejskie rolnictwo musi pozostać konkurencyjne na rynkach globalnych, zachowując wysokie
standardy dot. zrównoważonego rolnictwa i produkcji żywności, w szczególności w kontekście nowych
członków oraz międzynarodowych umów handlowych.
VIII. Wsparcie kobiet w rozwoju zrównoważonego sektora rolniczego
Unia Europejska opiera się na zbiorze wartości, do których należy równość, a zatem wspiera
równouprawnienie kobiet i mężczyzn (art. 2 i art. 3 ust. 3 Traktat o Unii Europejskiej). Cele te są zawarte
także w art. 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Ponadto na mocy art. 8 Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej powierza się UE zadanie wyeliminowania nierówności oraz
promowania równości kobiet i mężczyzn we wszystkich jej działaniach. Równość kobiet i mężczyzn jest
zatem podstawową zasadą Unii i należy temu zagadnieniu poświęcić szczególną uwagę promowaniu
udziału kobiet w rozwoju społeczno-ekonomicznym obszarów wiejskich, uwzględniając ich rolę
w tworzeniu innowacyjnego zrównoważonego rolnictwa.
Należy zachęcać, ułatwiać i wspierać udział oraz rolę kobiet w zarządzaniu gospodarstwami
i prowadzeniu działalności rolniczej. Potrzebne są badania, kampanie świadomościowe,
programy rozwojowe oraz unijne wsparcie finansowe na ten cel.
IX. Wsparcie dobrostanu psychicznego rolniczek i rolników
Wsparcie dobrostanu psychicznego rolniczek i rolników jest niezwykle ważne, aby zapewnić im zdrowie
i jakość życia, a jednocześnie poprawić ich efektywność zawodową i zdolność do radzenia sobie
z wyzwaniami związanymi z pracą w rolnictwie.
• Uznanie znaczenia zdrowia psychicznego w rolnictwie. Rolnictwo to zawód obarczony dużą presją
i stresem, wynikającymi z trudnych warunków pracy, niestabilnych dochodów, uzależnienia od pogody,
a także złożonych wymagań rynkowych i regulacyjnych. Wsparcie dobrostanu psychicznego rolników
oznacza uznanie tych wyzwań i potrzebę zapewnienia im wsparcia emocjonalnego i psychologicznego.
• Dostęp do pomocy psychologicznej. W ramach tego wsparcia kluczowe jest stworzenie dostępnych
usług psychologicznych i terapeutycznych dla rolników, oraz osób niepełnosprawnych. To może
obejmować linie wsparcia, bezpłatne konsultacje psychologiczne, grupy wsparcia czy programy
terapeutyczne, które pozwolą rolnikom radzić sobie z presją i trudnościami, jakie napotykają
w swojej pracy. Niezbędne jest dofinansowanie tych działań.
• Edukacja i podnoszenie świadomości. Wsparcie dobrostanu psychicznego to także edukowanie
rolników na temat znaczenia dbania o zdrowie psychiczne, rozpoznawania objawów stresu czy
wypalenia zawodowego oraz zachęcanie do poszukiwania pomocy w trudnych sytuacjach. Ważne
jest również przełamywanie barier i stygmatyzacji związanych z problemami zdrowia psychicznego na
obszarach wiejskich.
X. Spójność polityk UE oparte na stabilnych, przewidywalnych
ramach legislacyjnych
Należy zapewnić stabilne i przewidywalne ramy legislacyjne dla rolnictwa, które umożliwią skuteczne
stawienie czoła wyzwaniom środowiskowym i klimatycznym. Jednocześnie Wspólna Polityka Rolna (WPR)
powinna być lepiej zintegrowana z innymi politykami UE, aby wspierać zrównoważony rozwój rolnictwa
oraz zapewniać spójność działań w całej Unii Europejskiej.
oprac, e-mk ppr.pl
.png)
Zaloguj przez Facebook
