Najnowszy raport Krzysztofa Jurgiela z posiedzenia AGRI PE

W dniu 8 grudnia 2022 r. odbyło się posiedzenie Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Parlamentu Europejskiego. Tradycyjnie już od Pana Krzysztofa Jurgiela, Posła do Parlamentu Europejskiego Pierwszy Portal Rolny otrzymał obszerne sprawozdanie w formacie komunikatu prasowego nr.74 z tego niezwykle ważnego wydarzenia w którym jednym z głównych tematów był "BREXIT", nowe uwarunkowania i jego skutki dla sektora rolno-spożywczego w relacjach Unia Europejska-Wielka Brytania.

Tematy główne:
1. Wymiana poglądów na temat wpływu brexitu na europejskie rynki rolne
2. Wystąpienie przedstawiciela Komisji (DG AGRI) na temat nowej transatlantyckiej platformy współpracy w dziedzinie rolnictwa
3. Prezentacja przez Wspólne Centrum Badawcze badania dotyczącego informacji na temat żywności przekazywanych konsumentom

Podczas posiedzenia Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Parlamentu Europejskiego w dniu 8 grudnia 2022 r. omówiono następujące tematy:

1. Wymiana poglądów na temat wpływu brexitu na europejskie rynki rolne
Jednym z najważniejszych osiągnięć Unii Europejskiej jest jednolity rynek utworzony na mocy umowy handlowej zawartej między uczestniczącymi w nim krajami, w tym wszystkimi członkami UE i czterema krajami spoza UE, które są członkami Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). Obejmuje on wiele sektorów, począwszy od przemysłu motoryzacyjnego, poprzez kosmetyki, usługi pocztowe, turystykę i produkty rolne. Wystąpienie Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej położyło kres jej dostępowi do jednolitego rynku i unii celnej. Ponieważ w Wielkiej Brytanii nie obowiązuje już prawo unijne, podstawę stosunków między Wielką Brytanią a UE reguluje umowa o handlu i współpracy uzgodniona w grudniu 2020 r.

UE jest największym partnerem handlowym Wielkiej Brytanii, odpowiadającym za prawie 50% brytyjskiego handlu zagranicznego towarami w 2019 roku (48,1%). Wielka Brytania jest trzecim największym partnerem handlowym (12,6%) Unii Europejskiej, po USA i Chinach. 7% eksportu UE do Wielkiej Brytanii stanowią artykuły spożywcze, napoje i tytoń. Wielka Brytania importuje z UE 5% swoich artykułów spożywczych, napojów i tytoniu.

Jeśli chodzi o żywność i napoje, w okresie 2020-2021 UE miała nadwyżki handlowe w wysokości 26 mld euro. Trzema największymi importerami z Wielkiej Brytanii w UE były Niemcy (28 453 mln euro), Holandia (25 099 mln euro) i Francja (19 888 mln euro). Największy udział Zjednoczonego Królestwa w przywozie poza UE miała Irlandia (30,5 %). Trzema największymi eksporterami do Zjednoczonego Królestwa w UE były Niemcy (66 699 mln EUR), Niderlandy (39 668 mln EUR) i Francja (28 421 mln EUR). Łotwa (20,5 %), Polska (20,1 %) i Czechy (19,5 %) miały największy udział Zjednoczonego Królestwa w swoim wywozie poza UE.

Chociaż dane zebrane przez EUROSTAT i przytoczone powyżej rysują pozytywny obraz dla UE, pewne negatywne konsekwencje brexitu były nieuniknione. Ogólnie rzecz biorąc, europejscy przedsiębiorcy handlujący z Wielką Brytanią doświadczyli negatywnych skutków Brexitu niezależnie od wielkości, branży i regionu działania.

Największe bariery, z którymi borykają się przedsiębiorcy to:
• powrót kontroli celnych i związany z tym wydłużony czas oczekiwania na odprawę celną, co wpływa na opóźnienia w realizacji zamówień i spowodowało utratę płynności finansowej;
• konieczność przygotowania odpowiedniej dokumentacji wysyłkowej i deklaracji pochodzenia produktu, co wpływa na wydłużenie czasu realizacji zamówień;
• niedostateczna wiedza wśród przedsiębiorców na temat zmian w prawie dotyczących prowadzenia handlu z Wielką Brytanią;
• wzrost kosztów obsługi administracyjnej ruchu towarowego w wyniku wprowadzenia dokumentów przewozowych, świadectw technicznych lub sanitarnych.
Jeśli chodzi o europejskie rolnictwo i rybołówstwo, to branża rybacka szczególnie odczuła skutki brexitu. Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej wsparcie finansowe w tym zakresie zostało przewidziane dla przedsiębiorstw zależnych od działalności połowowej na wodach Wielkiej Brytanii, na wodach terytoriów o specjalnym statusie lub na wodach objętych umowami o rybołówstwie z państwami nadbrzeżnymi, gdzie w wyniku wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE zmniejszyły się możliwości połowowe dla flot unijnych.
Od dnia wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE (1.1.2021 r.) w unijnym handlu towarami rolno-spożywczymi ze Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej obowiązują nowe zasady. W związku z tym, obrót towarami rolno-spożywczymi z Wielką Brytanią wiąże się z koniecznością spełnienia następujących wymogów:
• dokonywanie zgłoszeń celnych;
• system bezcłowy w handlu UE-Wielka Brytania;
• weterynaryjne, sanitarne i fitosanitarne (SPS) kontrole graniczne;
• kontrola jakości handlowej produktów importowanych do UE;
• zezwolenia na import/eksport (w niektórych przypadkach).
Wymiana poglądów jest kontynuacją wysłuchania publicznego na temat "Wpływu brexitu na europejskie rynki rolne", które odbyło się 9 grudnia 2021 roku. Prelegenci reprezentują te same trzy organizacje, które były obecne w Parlamencie w zeszłym roku: Europejski Komitet Łącznikowy ds. Handlu Rolnego i Rolno-Spożywczego (CELCAA), Food Drink Ireland oraz Irlandzkie Stowarzyszenie Rolników (IFA).

Konsekwencje brexitu dla polskich producentów i eksporterów towarów pochodzenia roślinnego są odczuwalne w wielu obszarach.

Przede wszystkim UK w rozumieniu eksportowo-importowych regulacji SPS stało się tzw. krajem trzecim w stosunku dla krajów UE, w tym Polski. W związku z tym polscy eksporterzy towarów podlegających regulacjom fitosanitarnym (określonych zgodnie z zasadami IPPC przez kraj importujący, w tym wypadku UK) muszą się teraz rejestrować w PIORiN jako profesjonalni eksporterzy i każdorazowo występować z wnioskiem do PIORiN o wydanie świadectwa fitosanitarnego dla przesyłki. Wydłuża to czas obsługi eksportu i podnosi koszty jego obsługi. Obecnie taka procedura obowiązuje dla wybranych produktów roślinnych, jednak strona brytyjska zapowiedziała rozszerzenie tego zakresu dla wszystkich produktów pochodzenia roślinnego. Data tego rozszerzenia była już kilkakrotnie przekładana przez stronę brytyjską (ze względu na złożoność i koszt takiej operacji), co powoduje dezinformację, gdyż strona polska (PIORiN i eksporterzy) musi się do tego odpowiednio przygotować.

Od momentu zakończenia okresu przejściowego PIORiN wydała 2700 s.f. dla przesyłek eksportowanych do UK (przed brexitem taka certyfikacja nie odbywała się). Ilość ta dotyczy tylko towarów z listy „obecnie” regulowanych – przed planowanym jej rozszerzeniem.
Dodatkowo brytyjscy importerzy muszą rejestrować się w „swoim” systemie informatycznym IPAFFS i każdorazowo zgłaszać takie przesyłki do kontroli.

Skutki brexitu mają także swój wpływ na import z UK do Polski. Odczuwalny jest brak świadomości polskich importerów na temat fitosanitarnych wymogów importowych (np. konieczność zaopatrzenia przesyłki regulowanych towarów w świadectwo fitosanitarne bądź zgłoszenia do granicznej kontroli fitosanitarnej), co skutkuje problemami z dopuszczeniem importowanego towaru do obrotu, zdarzają się przypadki konieczności odesłania zaimportowanych przesyłek do wykonania granicznej fitosanitarnej kontroli, która musi odbyć się w miejscu przekroczenia granicy UE, czyli w praktyce przesyłki aby mogły być dopuszczone do obrotu w Polsce, muszą do kontroli wracać najczęściej do Francji. Ponadto niektórzy polscy producenci utracili dostęp do niektórych towarów pochodzenia roślinnego z UK (np. sadzeniaki ziemniaków) ze względu na obowiązujący w UE zakaz importu tych towarów z państw trzecich.

Dodatkowo całość kontroli nad fitosanitarną certyfikacją eksportu produktów pochodzenia roślinnego jest teraz sprawowana przez inspektorów Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, co w praktyce oznacza bardzo duże dodatkowe obciążenie pracą, której przed brexitem nie było potrzeby wykonywać. W perspektywie wprowadzenia przez stronę brytyjską dalszych wymagań kontrolno-importowych w obszarze fitosanitarnym (dotyczyć one będą min. wszystkich eksportowanych do UK warzyw i owoców) nakłady pracy inspektorów PIORiN znacząco wzrosną. Będzie to prawdopodobnie miało wpływ na wzrost kosztów przedmiotowego eksportu, gdyż wszelkie kontrole i zaopatrywanie przesyłek w stosowne dokumenty wydłuża czas obsługi i wiąże się z kosztami, które ponosi eksporter/producent.

Wpływ brexitu na sytuację na rynkach rolnych

Wymagania dotyczące przywozu z UE do UK produktów pochodzenia zwierzęcego objętych środkami bezpieczeństwa
Od 1 stycznia 2021 r. przy imporcie produktów pochodzenia zwierzęcego objętych środkami bezpieczeństwa jest wymagane świadectwo weterynaryjne, które powinno być zapewnione przez właściwą władzę kraju eksportującego. Ponadto brytyjski importer zobowiązany jest do złożenia pre-notyfikacji za pomocą systemu IPAFFS oraz do przekazania eksporterowi numeru wygenerowanego przez ten system. Eksporter musi wprowadzić podany numer do dokumentacji handlowej lub świadectwa weterynaryjnego (jeśli jest wymagane). W przypadku wystąpienia choroby zwierząt w kraju eksportera mogą zostać wprowadzone środki ograniczające przywóz do UK produktów z danego kraju.

Wymagania dotyczące przywozu z UE do UK ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego
Od 1 stycznia 2021 r. przy przywozie z UE do UK ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego (UPPZ) wysokiego ryzyka, takich jak materiał kategorii 1, kategorii 2 oraz mączki mięsno-kostnej lub tłuszczu zwierzęcego pochodzącego z materiałów kategorii 1 i 2 oraz przetworzonego białka zwierzęcego kategorii 3 (PAP) konieczne jest:
• uzyskanie przez importera wstępnego zezwolenia z brytyjskiego Departamentu Środowiska Żywności i Spraw Wiejskich (DEFRA) / Urzędu ds. Zdrowia Zwierząt i Roślin (APHA) na import materiału kategorii 1, i 2 oraz mączki mięsno-kostnej lub tłuszczu zwierzęcego uzyskanego z materiałów kategorii 1 i kategorii 2;
• złożenie przez importera pre-notyfikacji za pomocą systemu IPAFFS;
• towarom (UPPZ) powinna towarzyszyć aktualna oficjalna dokumentacja handlowa.

Wymagania dotyczące przywozu z UE do UK żywych zwierząt
Od 1 stycznia 2021 r. w przypadku przywozu żywych zwierząt (w tym koniowatych, ryb ozdobnych) i materiału biologicznego pochodzącego z UE konieczne jest:
• stosowanie eksportowych świadectw zdrowia;
• złożenie przez importera pre-notyfikacji (wcześniejszego zgłaszania) za pomocą brytyjskiego systemu IPAFFS.
Od 1 stycznia 2021 przesyłki pochodzące z UE mogą wjeżdżać na terytorium UK w dowolnym punkcie.

Wymagania dotyczące przywozu z UE do UK zwierząt z gatunków CITES
Od 1 stycznia 2021 r. import zagrożonych gatunków wymienionych w CITES podlega kontroli eksportu zgodnie z obowiązującymi przepisami CITES w brytyjskich przepisach dotyczących handlu dzikimi zwierzętami (UKWTR).
W przypadku importu gatunków objętych regulacjami UKWTR wymagane jest zezwolenie. Importer zobowiązany jest przedstawić funkcjonariuszom straży granicznej eksportowe i importowe pozwolenie w celu zatwierdzenia w wyznaczonym porcie / punkcie granicznym CITES.
Import żywych zwierząt oraz niektórych produktów pochodnych wymienionych w CITES, może również podlegać określonym kontrolom sanitarnym i fitosanitarnym (m. in. produktów pochodzenia zwierzęcego, produktów nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi). Należy mieć na uwadze, że gatunki żywych zwierząt wymienione w CITES mogą wjechać do UK w wyznaczonym przez CITES punkcie wjazdu, w którym znajduje się również odpowiedni punkt kontroli granicznej dla żywych zwierząt.
Wymagania dotyczące przywozu z UE do UK pozostałych produktów pochodzenia zwierzęcego
Od 1 stycznia 2022 r. obowiązuje wymóg pre-notyfikacji (wcześniejszego zgłaszania) ładunków z wszystkimi produktami roślinnymi i pochodzenia zwierzęcego przez brytyjskich importerów za pośrednictwem brytyjskiego systemu IPAFFS.
Również w przypadku przywozu z UK do UE przedsiębiorcy musieli dostosować się do zasadniczej zmiany polegającej na tym, że towary podlegające weterynaryjnej kontroli granicznej przywożone z UK muszą być poddawane ww. kontroli i spełniać wymagania importowe UE.

2. Wystąpienie przedstawiciela Komisji (DG AGRI) na temat nowej transatlantyckiej platformy współpracy w dziedzinie rolnictwa
W listopadzie 2021 r. komisarz ds. rolnictwa Janusz Wojciechowski i sekretarz rolnictwa Stanów Zjednoczonych Tom Vilsack ogłosili Platformę Współpracy w Dziedzinie Rolnictwa (CPA). CPA to porozumienie administracyjne między Dyrekcją Generalną ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich Komisji Europejskiej a Departamentem Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA). Porozumienie ma na celu wzmocnienie dialogu i zacieśnienie współpracy między obiema organizacjami w odniesieniu do wyzwań związanych z rolnictwem.
CPA jest platformą dialogu między administracjami. Jej struktura opiera się na wspólnie uzgodnionym rocznym programie prac obejmującym trzy główne obszary współpracy.
Obszary współpracy:
1. Zrównoważony rozwój a rolnictwo. Obejmuje to sposoby wzmocnienia lub uznania zrównoważonego rozwoju w różnych systemach produkcji rolnej; podtrzymanie żywotnych społeczności wiejskich; zarządzanie zasobami; ochronę środowiska i wspieranie różnorodności biologicznej; badania i innowacje.
2. Klimat i rolnictwo. Obejmuje to podejścia do poprawy łagodzenia emisji gazów cieplarnianych; sekwestrację węgla; strategie dostosowania do klimatu.
3. Wymiany rolno-spożywcze. Obejmuje to odporność systemu żywnościowego; komunikację; produkcję; łańcuchy dostaw żywności.
Działania platformy obejmują: wymianę informacji na temat polityki i przepisów, modeli zarządzania i innych powiązanych kwestii; organizowanie wspólnych działań, takich jak seminaria, warsztaty, spotkania wewnętrzne, wizyty w terenie i kontakty z zainteresowanymi stronami; promowanie więzi między sektorami rolnymi USA i UE.
W 2022 r. ogłoszono, że w ramach platformy odbyły się następujące wydarzenia: spotkanie zainteresowanych stron 6-7 grudnia; warsztaty na temat ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w produkcji zwierzęcej 19 października; webinarium na temat bezpieczeństwa żywnościowego 13 lipca; transatlantyckie perspektywy dotyczące zdrowia gleby 28 czerwca; warsztaty na temat wydajności rolnictwa 3 maja.
3. Prezentacja przez Wspólne Centrum Badawcze badania dotyczącego informacji na temat żywności przekazywanych konsumentom

W strategii „od pola do stołu” i Europejskim planie walki z rakiem Komisja Europejska ogłosiła propozycję zharmonizowanego obowiązkowego oznaczania wartości odżywczej na froncie opakowania dla UE.
Wspólne Centrum Badawcze (JRC) opublikowało wyniki czterech badań naukowych związanych z informacjami o żywności dla konsumentów, które Komisja wykorzysta jako wkład do wniosku o zmianę przepisów UE dotyczących informacji przekazywanych konsumentom. JRC, wraz z DG SANTE, przedstawi te badania na spotkaniu AGRI.
W skrócie, badania dotyczą:

(a) Oznaczania wartości odżywczej na przedniej części opakowania

Zgodnie z obowiązującymi przepisami UE podawanie informacji żywieniowych z przodu opakowania jest możliwe na zasadzie dobrowolności. Opracowano wiele dobrowolnych publicznych i prywatnych systemów oznaczania wartości odżywczej na przedniej części opakowania, które są obecnie stosowane w różnym stopniu w państwach członkowskich.

Badanie JRC dotyczące oznaczania wartości odżywczej na przedniej części opakowania wykazało, że:

• Konsumenci generalnie cenią etykiety żywieniowe z przodu opakowania jako szybki i łatwy sposób pozyskiwania informacji żywieniowych przy podejmowaniu decyzji o zakupie.
• Mniej złożone etykiety wymagają od konsumentów mniej uwagi i czasu na ich przetworzenie.
• Ogólnie rzecz biorąc, konsumenci, w tym konsumenci o niższych dochodach, wydają się preferować proste, kolorowe i oceniające podsumowanie etykiet z przodu opakowania, które są łatwiejsze do zrozumienia, niż bardziej złożone, monochromatyczne etykiety.
• Etykiety żywieniowe umieszczone z przodu opakowania mogą prowadzić konsumentów w kierunku zdrowszej diety.
• Wydaje się, że znakowanie wartości odżywczej na przedniej części opakowania stanowi zachętę dla przedsiębiorstw spożywczych do poprawy jakości odżywczej swoich produktów, np. poprzez zmniejszenie ilości dodawanej soli lub cukrów.

Stanowisko EKR:
EKR nie może zgodzić się z wnioskami badania.
EKR jest przeciwko obowiązkowemu znakowaniu wartością odżywczą z przodu opakowania z następujących powodów:

• jest ono zbyt uproszczone i faworyzuje żywność przetworzoną w stosunku do żywności podstawowej pochodzącej z gospodarstw rolnych i żywności tradycyjnej.

• Najbardziej znanym przykładem już stosowanego znakowania wartością odżywczą na froncie opakowania jest tzw. system Nutriscore, stosowany obecnie w Belgii, Francji, Holandii, Luksemburgu, Niemczech i Hiszpanii. Według systemu Nutriscore dietetyczna Cola otrzymuje znacznie lepszą ocenę (bo nie zawiera tłuszczu ani cukru) niż np. oliwa z oliwek, tradycyjny ser, tradycyjna szynka, miód, masło itp. Takie nadmiernie uproszczone, błędne informacje mogą doprowadzić konsumentów do dokonania niewłaściwego wyboru żywności.

• Ponadto obecnie obowiązujące przepisy unijne wymagają od producenta podania wszystkich szczegółów dotyczących m.in. składu produktu, jak również innych danych, z których normalnie wykształcona osoba może łatwo i szybko wywnioskować, jak zdrowa albo niezdrowa jest dana żywność dla jej konkretnego stanu zdrowia. W związku z tym zmiana obecnych przepisów doprowadzi do zwiększenia obciążeń administracyjnych, co przełoży się na koszty dla konsumentów, przy (w najlepszym przypadku) zerowej wartości dodanej dla konsumenta.

Badanie to opiera się na przeglądzie publikacji propagujących zalety etykietowania z przodu opakowania, takich jak Nutriscore. Ciekawe jest to, że badanie nie jest oparte na publikacjach o przeciwnym poglądzie.

(b) Analizy rynku w zakresie znakowania napojów alkoholowych

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności (FIC) napoje alkoholowe zawierające więcej niż 1,2% objętości alkoholu są zwolnione z obowiązku umieszczania na etykiecie produktu wykazu składników i informacji o wartości odżywczej. Podmioty gospodarcze mogą jednak podawać je na zasadzie dobrowolności.

Z badania JRC wynika, że w UE-27:

• Możliwość dobrowolnego podawania składników i informacji żywieniowych na etykietach napojów alkoholowych została wykorzystana przez branżę napojów alkoholowych.
• Wśród sektora napojów alkoholowych wyróżnia się branża piwowarska, która na większości (ok. 90%) piw dostępnych na rynku podaje informacje o składnikach, a w mniejszym stopniu informacje o energii (ok. 25 do 50% produktów piwnych).
• Informacje o składnikach lub energii rzadziej znajdują się na wyrobach spirytusowych, a bardzo rzadko na wyrobach winiarskich.

(c) Informacji o żywności przekazywanych w inny sposób niż na etykietach, w tym za pomocą środków cyfrowych

Naukowcy przeprowadzili przegląd literatury na temat alternatywnych źródeł informacji o żywności dostępnych na rynku poza etykietami opakowań. Przyjrzeli się temu, w jaki sposób konsumenci korzystają z tych źródeł informacji, rozumieją je i ulegają ich wpływowi. Oto ogólne wnioski:

• Środki zapewniające bezpośredni dostęp do informacji o żywności na rynku, takie jak etykiety menu, etykiety na półkach i znaki w punktach sprzedaży, mogą być skuteczne w oddziaływaniu na konsumentów w kierunku zdrowych zachowań, w porównaniu ze środkami internetowymi, które wymagają zewnętrznych narzędzi, aby uzyskać dostęp do informacji (tj. kody QR lub linki do stron internetowych).
• Informacje o żywności, jeśli nie znajdują się na opakowaniu, powinny być bezpośrednio widoczne na rynku, aby mogły wpływać na konsumentów.
• Istnieje potrzeba przeprowadzenia większej liczby badań porównujących przekazywanie informacji o żywności za pomocą etykiet i środków cyfrowych.

Klient powinien mieć bezpośredni dostęp do składników, bez konieczności korzystania z zewnętrznych/skomplikowanych środków, takich jak telefon komórkowy. Jest to szczególnie istotne dla osób starszych i niepełnosprawnych. Dlatego dyskryminacją byłoby wykluczenie ich z dostępu do podstawowych informacji tylko dlatego, że nie są w stanie dowiedzieć się, jak działa nowoczesna technologia, nie stać ich na to finansowo itp. Co więcej, wprowadzenie wymogu cyfrowego spowoduje dodatkowe obciążenia administracyjne dla producentów (strona podaży), w szczególności dla MŚP należących do osób starszych, które nie są w stanie poradzić sobie z wymogami cyfrowymi.

Oznaczenie pochodzenia

Naukowcy dokonali przeglądu literatury na temat wpływu informacji o pochodzeniu produktów spożywczych na decyzje zakupowe i konsumpcję. Przyjrzeli się temu, jak i dlaczego konsumenci wykorzystują, rozumieją i ulegają wpływowi informacji o pochodzeniu, dochodząc do następujących wniosków:
• Informacja zarówno o kraju pochodzenia, jak i miejscu lub regionie pochodzenia ma istotny wpływ na wybory żywnościowe konsumentów, ponieważ służy jako:
o wskazówka do produktów dobrej jakości i przyjaznych dla środowiska;
o środek do wspierania ich lokalnych lub krajowych rolników i przemysłu spożywczego.
• Jednak podczas rzeczywistych zakupów mogą oni skupiać się na informacjach o pochodzeniu w mniejszym stopniu niż by chcieli (ze względu na presję czasu, atrakcyjność marek itp.).