Wybór odpowiedniej odmiany gwarancją sukcesu. Rzepak hybrydowy?

Postęp biologiczny w hodowli nowych odmian jest procesem związanym z doskonaleniem cech genetycznych rzepaku, który ma pomóc producentowi w uzyskaniu wysokich plonów o najwyższych parametrach jakościowych. Stąd odmiany rzepaku o dużej wartości gospodarczej i jednocześnie pożądanej reakcji na określone warunki agrotechniczno-przyrodnicze stanowią istotny element produkcji roślinnej i są ważnym czynnikiem kształtującym wielość i jakość plonu.
 Podstawowymi kryteriami wyboru odmiany rzepaku do uprawy są: plon nasion, wymagania siedliskowe, wczesność dojrzewania, zimotrwałość, odporność roślin na wyleganie i podatność na choroby. Jednak określenie celu uprawy powinno być podstawowym kryterium wyboru odmiany. Prawidłowy dobór odmiany pozwala osiągnąć wysokie, stabilne plony przy zachowaniu optymalnych nakładów. Najwyższą opłacalność produkcji można osiągnąć przy wykorzystaniu indywidualnych cech każdej odmiany i podzieleniu powierzchni uprawy – wyborze kilku odmian, co zabezpiecza producenta przed stratami spowodowanymi m.in. niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi.

Wszystkie dostępne na polskim rynku odmiany, zarejestrowane w Centralnym Ośrodku Badań Roślin Uprawnych /COBORU/ są sprawdzone pod kątem wartości gospodarczej i przystosowania odmian do warunków uprawy w naszym kraju. Na uprawę, których odmian warto się zdecydować?

Wśród zarejestrowanych i zalecanych do uprawy w Polsce odmian rzepaku mamy odmiany populacyjne, mieszańce złożone i mieszańce zrestorowane. Udział odmian mieszańcowych rzepaku ozimego, wpisanych do krajowego rejestru zalecanych do uprawy, zwiększa się systematycznie – siedem lat temu zarejestrowano jedynie pięć odmian, a w ubiegłym roku na liście COBORU znalazło się ich aż 19. W produkcji rolniczej rośnie zainteresowanie uprawą odmian mieszańcowych i tak, w Europie Zachodniej przy dużej ich podaży na rynek, zajmują one ponad 40% powierzchni uprawy rzepaku, a w Polsce udział mieszańców w zasiewach wynosi około 15-20% i stale rośnie.
Odmiany mieszańcowe wydają plon od kilku do kilkunastu procent wyższy niż średnio wysoko plonujące odmiany populacyjne. Wybór wysoko i wiernie plonującej odmiany rzepaku ozimego, o skutecznej reakcji na podniesienie agrotechniki ponad przeciętny poziom, jest istotnie ważącym elementem technologii jego produkcji.

Odmiany mieszańcowe powstają wskutek krzyżowania dwóch linii rodzicielskich. Ich potencjał plonotwórczy oparty jest na szerszym materiale genetycznym, co w efekcie zwiększa ich potencjał regeneracyjny oraz zdolności adaptacyjne. Z powodu szybkiego rozwoju początkowego roślin mieszańcowych rzepaku, ich lepszego ukorzeniania się, a w konsekwencji tego lepszego wykorzystania przez nie wody i składników pokarmowych już na starcie, nadają się one na opóźnione siewy dużo bardziej niż odmiany liniowe.
W przypadku odmian mieszańcowych, redukcja plonu w warunkach opóźnionego i późnego siewu jest średnio do ok. 20% mniejsza niż w przypadku odmian populacyjnych, w zależności od roku, odmiany i warunków pogodowo-glebowych. Odmiany mieszańcowe mają głębszy i lepiej rozwinięty system korzeniowy, przez co intensywniej pobierają wodę z gleby i lepiej radzą sobie w warunkach suszy i okresowych niedoborów wody. Ich zdolność pompowania wody z gleby jest znacząco wyższa, niż w przypadku odmian populacyjnych.
Również na stanowiskach lekkich, gorzej nadających się pod uprawę rzepaku i o ograniczonej dostępności wody i składników pokarmowych, udaje się odmianom hybrydowym dobrze ukorzenić i rozkrzewić, a ich silnie wykształcony system korzeniowy pozwala lepiej korzystać z wody oraz podnosi zdolność przyswajania azotu. W efekcie tego rośliny te osiągają wyższą zdolność jego pobierania niż w przypadku odmian populacyjnych. Odmiany hybrydowe, także w przypadku niższej gęstości łanu, przekonują do siebie silnym rozwojem poszczególnych roślin i wysoką skłonnością do tworzenia produktywnych rozgałęzień. Odmiany mieszańcowe charakteryzują się lepszą mrozoodpornością i zimotrwałością oraz większą zdolnością do regeneracji uszkodzeń. Argumentów przemawiających za ich uprawą jest zdecydowanie więcej niż w przypadku odmian populacyjnych.

Przykładowo, odmiana ES Betty, zarejestrowana w Polsce dwa lata temu jest mieszańcem zrestorowanym podwójnie ulepszonym. Odmiana badana przed rejestrem przez COBORU w latach 2004 - 2005 plonowała o 15% wyżej niż wzorzec. Odmiana wyróżnia się wysokim plonem nasion i plonem tłuszczu (17% wyżej niż wzorzec) spośród innych odmian mieszańcowych zarejestrowanych w Polsce. Nasiona rzepaku tej odmiany mają dość wysoką zawartość tłuszczu 46,6% w s.m., a zawartość glukozynolanów na poziomie nieco poniżej 13 µM na 1 g nasion /spełnia obowiązujące w Polsce wymogi jakościowe/. Rzepak wyróżnia się spośród roślin ozimych dużymi wymaganiami, co do terminu siewu, ES Betty charakteryzuje się większą tolerancją na niewielkie jego przesunięcie. Zimotrwałość i mrozoodporność odmiany jest powyżej średniego poziomu dotychczas zarejestrowanych odmian mieszańcowych
Porównując wieloletnie wyniki doświadczeń odmianowych COBORU, potwierdzimy, iż dzięki uprawie odmian heterozyjnych uzyskamy wyższe plony nawet o kilkanaście procent w stosunku do odmian populacyjnych. Odmiany populacyjne uzyskały zdecydowanie niższy plon niż hybrydy np. Lisek plonował na poziomie wzorca, a bardzo popularna i ceniona przez rolników odmiana Californium tylko nieznacznie powyżej wzorca. Natomiast odmiany heterozyjne uzyskały zdecydowanie lepsze rezultaty i tak np. omawiana odmiana Betty ES uzyskała aż o 8 % lepszy wynik niż wzorzec.

Według wieloletnich badań COBORU (2000-2007), w zależności od cech odmianowych i warunków klimatyczno-glebowych odmiany mieszańcowe plonują od kilku do kilkunastu procent powyżej odmian wzorcowych. Różnica w plonach nasion pomiędzy najlepszymi odmianami mieszańcowymi, a najplenniejszymi odmianami populacyjnymi wynosi średnio od kilku do kilkunastu procent na korzyść tych pierwszych. Ponadto wyższe zaolejenie nasion odmian heterozyjnych powoduje w konsekwencji uzyskanie wyższych plonów tłuszczu nawet o kilkanaście procent w stosunku do odmian populacyjnych.

Wybór odpowiedniej odmiany jest więc kluczową sprawą. Tegoroczne prognozy dla producentów rzepaku są optymistyczne – jeśli uwarunkowania rynku drastycznie się nie zmienią, ceny rzepaku osiągną wysoki poziom. Cenę surowca w kraju odzwierciedla giełda Matif, na której rzepak pnie się w notowaniach w górę, w tym roku, zmniejszył się areał zasiewów rzepaku o ok. 10%, gdyż część rolników zachęcona wysokimi cenami zbóż, postanowiła zrezygnować z zasiewów na korzyść pszenicy.
Obawę o niewystarczającą ilość surowca uzasadniają wyniki eksportu. Tylko w ciągu ubiegłego roku sprzedaż z Polski do Niemiec osiągnęła wysoki wynik ponad 300 tysięcy ton. A zapotrzebowanie na ten surowiec jest coraz większe, gdyż w krajach UE silnie rozwija się produkcja biopaliw.