Komu renta, komu emerytura?

Mimo, iż w przyszłym roku Kasie  Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego  (KRUS) minie dwadzieścia lat jej istnienia, dla wielu rolników wciąż pewne trudności sprawia zrozumienie obowiązujących ich przepisów emerytalnych i rentowych. Okazuje się bowiem, iż, na przykład, renta nie jedno ma imię. Jest renta rodzinna, renta rolnicza przyznawana z tytułu niezdolności do pracy oraz renta szkoleniowa.
Komu przysługuje  KRUS renta z tytułu niezdolności do pracy? Prawo takie uzyska  rolnik lub  domownik, który ze względu na stan zdrowia jest trwale lub okresowo całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym i spełnia łącznie następujące warunki:
 - gdy  całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w okresie podlegania ubezpieczeniu emerytalno – rentowemu, nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów,
 - gdy  ubezpieczenie emerytalno – rentowe przysługiwało przez wymagany okres, który wynosił co najmniej:
rok, jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w wieku do 20 lat,

• 2 lata, jeśli niezdolność ta powstała w wieku powyżej 20 lat do 22 lat,
• 3 lata, jeśli niezdolność ta powstała w wieku powyżej 22 lat do 25 lat,
• 4 lata, jeśli niezdolność ta powstała w wieku powyżej 25 lat do 30 lat,
• 5 lat, jeśli niezdolność ta powstała w wieku powyżej 30 lat;

Warto wiedzieć, że przy ustalaniu prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy (również i wysokości tego świadczenia) uwzględnia się okresy ubezpieczenia innego niż rolnicze, np. w ZUS – bez względu na wiek osób ubiegających się o to świadczenie. Jeśli więc w jakimś okresie życia rolnik pracował na etacie, a następnie w gospodarstwie rolnym i miał z obu tytułów opłacone składki na ubezpieczenie emerytalno - rentowe, przy ustalaniu prawa do renty rolniczej KRUS doliczy mu okresy ubezpieczenia w ZUS.

Renta przysługuje także domownikowi. A kto to jest domownik? Oto definicja:
Domownik - w rozumieniu przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników - to osoba, która ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego, albo w bliskim sąsiedztwie, stale pracuje w gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy, jeśli domownik ten nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
O rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy można się ubiegać, gdy zdarzy się wypadek lub gdy pojawi się rolnicza choroba zawodowa, przy czym warunkiem otrzymania takiej renty jest to, by niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w okresie podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu, lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tego ubezpieczenia.
Jakie okoliczności powodują, że ktoś jest niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym? Tak się dzieje, gdy  z powodu naruszenia sprawności organizmu – rolnik lub domownik traci zdolność do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym. Całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym uznaje się za trwałą, jeżeli z wg wszelkiej wiedzy medycznej stan zdrowia rolnika wskazuje na to, że dana osoba nie ma szans na to, by jej stan zdrowia poprawił się na tyle, aby mogła osobiście wykonywać pracę w gospodarstwie rolnym. Natomiast w sytuacji, gdy z medycznego punktu widzenia okaże się, że w wyniku leczenia i ew. rehabilitacji są szanse na odzyskanie zdolności do pracy  w wyniku dalszego leczenia i ew. rehabilitacji - całkowitą niezdolność do pracy uznaje się za okresową.
O tym, że ktoś jest niezdolny do pracy orzekają w postępowaniu orzeczniczym: lekarz rzeczoznawca KRUS – ( I instancja) lub  w przypadku odwoływania się od decyzji lekarza - komisja lekarska KRUS (w II instancji).
Rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy przyznaje się jako rentę stałą, jeżeli całkowita niezdolność ubezpieczonego do pracy w gospodarstwie rolnym jest trwała i nie orzeczono celowości przekwalifikowania zawodowego. W pozostałych przypadkach świadczenie to przysługuje przez okres wskazany w decyzji Prezesa KRUS lub do czasu objęcia rencisty innym ubezpieczeniem społecznym.
Trzeba pamiętać, że jeśli KRUS przyzna komuś prawo do okresowej renty rolniczej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, a ten ktoś podejmie działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w ZUS, to wówczas traci prawo tej renty bez względu na wysokość swoich dodatkowych dochodów.
Są również szczególne okoliczności, np. jeżeli ktoś utraci prawo do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, ponieważ lekarz rzeczoznawca KRUS lub komisja lekarska KRUS nie orzeka o całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, a w ciągu 18 miesięcy od dnia ustania tego prawa okaże się, że rolnik lub domownik ponownie staje się całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym, wówczas prawo do renty zostanie przywrócone.
Czy mając ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy można prowadzić działalność rolniczą? Tak, ale wówczas otrzymuje się tylko składkową część świadczenia, natomiast wypłata części uzupełniającej renty zostanie zawieszona - w całości lub w określonej części (w 25 proc. lub w 50 proc).
Renta szkoleniowa
Lekarze mogą orzec o całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, ale także o celowości przekwalifikowania do pracy w innym zawodzie. W takich wypadkach przyznawana jest renta rolnicza szkoleniowa (decydujące jest wówczas stanowisko właściwego starosty o możliwości takiego przysposobienia i decyzja rolnika odnośnie przyjęcia złożonej mu propozycji zatrudnienia.
Komu zatem przysługuje taka renta? Renta rolnicza szkoleniowa przysługuje:
* ubezpieczonemu rolnikowi lub domownikowi, który spełnia warunki wymagane do przyznania renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego, ze względu na trwałą całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym.
Kto nie otrzyma takiej renty?
* ubezpieczony, który spełnia warunki wymagane do przyznania okresowej renty z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym (ma orzeczoną okresowo całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie, ale rokuje odzyskanie zdolności do pracy w gospodarstwie rolnym w wyniku leczenia i rehabilitacji),
* ubezpieczony, który spełnia warunki wymagane do stałej renty z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, ale w stosunku do którego nie orzeczono celowości przekwalifikowania do innego zawodu.
Renta rolnicza szkoleniowa przysługuje przez okres 6 miesięcy. Okres ten może być wydłużony na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego, nie dłużej niż do 36 miesięcy. Przedłużenie prawa do renty szkoleniowej następuje na wniosek starosty.
Wysokości renty szkoleniowej ustalana jest na takich samych zasadach, jak przy rencie rolniczej z tytułu niezdolności do pracy.
Wypłata renty szkoleniowej zostanie zawieszona w części uzupełniającej, gdy uprawniony do niej osiąga przychody z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego (bez względu na wysokość tych przychodów), zgodnie z przepisami emerytalnymi. Nadal będzie jednak wypłacana część składkowa renty szkoleniowej.
Renta ta nie zostanie natomiast zawieszona, jeżeli rencista lub jego małżonek jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego o powierzchni przekraczającej 1 ha fizyczny lub 1 ha przeliczeniowy użytków rolnych (gdy rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej).
Kiedy traci się prawo do renty?
* od dnia podjęcia zatrudnienia, wykonywania prac interwencyjnych lub robót publicznych
* od dnia, gdy bez uzasadnionej przyczyny rencista „szkoleniowy” odmówi przyjęcia propozycji zatrudnienia, złożonej przez powiatowy urząd pracy,
* od dnia otrzymania przez KRUS zawiadomienia od starosty o braku możliwości przekwalifikowania (gdy okaże się, że mimo wcześniejszego zapewnienia starosty o możliwości przekwalifikowania zawodowego, takiej możliwości nie ma) lub o braku możliwości przedstawienia propozycji odpowiedniego zatrudnienia w terminie 6 miesięcy od dnia ukończenia szkolenia, nie później niż w okresie 36 miesięcy pobierania tej renty,
* od dnia otrzymania przez KRUS zawiadomienia od starosty o tym, że uprawniony do renty szkoleniowej nie korzysta z przekwalifikowania zawodowego.
Renta rodzinna
Komu przysługuje renta rodzinna?  Renta rodzinna przysługuje członkom rodziny zmarłego:
* emeryta lub rencisty mającego ustalone prawo do emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia (tj. emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin albo emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy),
* ubezpieczonego, który w chwili śmierci spełniał warunki do uzyskania emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy; przyjmuje się, że był on całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym.
Do renty rodzinnej mają prawo członkowie rodziny zmarłego:
* dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
* wnuki, rodzeństwo i inne dzieci,
* małżonek (wdowa, wdowiec),
* rodzice, w tym również ojczym i macocha, oraz osoby przysposabiające,
jeżeli wymienieni wyżej spełniają warunki do uzyskania takiej renty w myśl przepisów emerytalnych.
* Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia 16 roku życia, a jeśli się uczą – nie dłużej niż do 25 roku życia. Jeżeli jednak dziecko ukończyło 25 lat, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, ma prawo do pobierania renty rodzinnej aż do zakończenia tego roku studiów.
* Jeżeli dziecko jest całkowicie niezdolne do pracy (całkowicie niezdolne do pracy w gospodarstwie rolnym), powstałej przed 16 rokiem życia dziecka lub w czasie jego nauki w szkole - przed ukończeniem 25 lat - może pobierać rentę rodzinną bez względu na wiek.
* Wnuki, rodzeństwo i dzieci, przyjęte na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej, przed osiągnięciem pełnoletności, jeśli spełniają warunki stawiane dzieciom. Poza tym muszą jeszcze spełnić dodatkowe warunki:
* zostały przyjęte na wychowanie co najmniej na rok przed śmiercią emeryta lub rencisty (chyba, że śmierć była następstwem jego wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym lub choroby zawodowej) i nie mają prawa do renty rodzinnej po zmarłych rodzicach, albo
* gdy rodzice żyją, ale nie mogą zapewnić im utrzymania, albo
* gdy emeryt, rencista (lub jego małżonek) był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.
Wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:
* w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy (całkowicie niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym), albo:
* wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie ukończyło 16 lat, a jeśli się uczy - 18 lat, albo
* gdy opiekuje się dzieckiem uznanym za całkowicie niezdolne do pracy (całkowicie niezdolne do pracy w gospodarstwie rolnym) uprawnionym do renty rodzinnej, albo
* jeśli spełnia warunki dotyczące wieku lub niezdolności do pracy w okresie nie dłuższym niż 5 lat od śmierci męża lub od zaprzestania wychowywania dzieci, wnuków lub rodzeństwa.

Małżonka rozwiedziona oraz wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, również ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli
* spełniała warunki przedstawione powyżej
* miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.
Renta rodzinna przysługuje  wdowcowi na takich samych zasadach jak wdowie.
Uwaga! Świadczenie nie przysługuje w razie śmierci partnera z konkubinatu.
Rodzice mają prawo do renty rodzinnej po zmarłym dziecku ubezpieczonym (emerycie, renciście), jeżeli:
* zmarłe dziecko ubezpieczone (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniało się do ich utrzymania oraz
* spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca.
Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna renta rodzinna. Jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest jedna osoba, renta wynosi 85 proc. najniższej emerytury, powiększonej o:
* 50 proc. nadwyżki - ponad kwotę emerytury podstawowej lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tj. świadczeń przyznanych przed 01.01.1991 r.), jaka przysługiwała zmarłemu w chwili śmierci, albo
* 50 proc. części składkowej emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, która przysługiwała lub przysługiwałaby zmarłemu w chwili śmierci.
Za każdą następną osobę uprawnioną wysokość renty rodzinnej, ustalonej w sposób określony wyżej, zwiększa się o 5 proc., a gdy śmierć nastąpiła w wyniku wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej rentę tę zwiększa się dodatkowo o 10 proc.
Łącznie renta rodzinna nie może być wyższa od kwoty świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, i nie może być niższa od emerytury podstawowej.
Renta rodzinna zostanie podzielona między uprawnionych, jeżeli:
* do renty rodzinnej uprawnione są osoby małoletnie, nad którymi opiekę sprawują różne osoby,
* pełnoletni członek rodziny zażąda podziału renty rodzinnej,
* zachodzą inne okoliczności uzasadniające podział renty rodzinnej.
Jeżeli osoba pełnoletnia, uprawniona do renty rodzinnej, prowadzi działalność rolniczą, wypłata tej renty zostanie zawieszona na zasadach określonych w przepisach ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Jeśli osoba ubiegająca się o  prawo do renty rodzinnej urodziła się po 31 grudnia 1948 r., prawo do tego świadczenia utraci, gdy uzyska prawo do emerytury pracowniczej. Jeżeli jednak, zanim wystąpi z wnioskiem o emeryturę pracowniczą, złoży oświadczenie, że wybiera rentę rodzinną, nadal może ją pobierać. W razie złożenia takiego oświadczenia, środki zgromadzone na twoim rachunku w otwartym funduszu emerytalnym (OFE) zostaną przekazane na dochody budżetu państwa. Oświadczenie o wyborze świadczenia (w tym przypadku – renty rodzinnej) jest ostateczne i nie przysługuje od niego prawo odstąpienia. KRUS wezwie cię do złożenia oświadczenia o wyborze świadczenia, na co najmniej 3 miesiące przed osiągnięciem przez ciebie wieku emerytalnego.
 Dokumentacja wymagana do ustalenia prawa do renty rolniczej
Żeby starać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym trzeba złożyć wniosek we właściwej dla osoby zainteresowanej jednostce Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Wniosek może również złożyć w imieniu  zainteresowanego inna osoba mająca interes prawny w ustaleniu prawa do renty (np. pełnomocnik). Pełnomocnikiem może być każda osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli działa na podstawie twego pełnomocnictwa. Za pełnomocnika uważa się również m. in. członka najbliższej rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym, albo opiekuna społecznego lub przedstawiciela organizacji związkowej, jeżeli działają za twoją zgodą. Pełnomocnictwo lub zgoda powinny być udzielone przez osobę zainteresowaną na piśmie lub podane do protokołu.
Do wniosku o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy należy dołączyć dowody, które uzasadniają prawo do świadczenia oraz wpływają na jego wysokość:
* dokumenty potwierdzające tożsamość oraz datę urodzenia
* dokumenty potwierdzające okresy pracy i prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz podlegania z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu rolników i opłacenia składek (jeśli takie dokumenty nie znajdują się w posiadaniu KRUS),
* dokumenty potwierdzające okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu, jeśli legitymujesz się innym ubezpieczeniem społecznym niż rolnicze (również z instytucji zagranicznych),
* zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia wystawione przez lekarza prowadzącego leczenie na druku KRUS N-14.
Gdy sprawa dotyczy przyznania prawa do renty rodzinnej, do wniosku trzeba dołączyć dokumenty stwierdzające:
* datę zgonu osoby, po której ma być przyznana renta rodzinna,
* datę urodzenia wnioskodawcy,
* datę zawarcia związku małżeńskiego, jeżeli o rentę ubiega się wdowa lub wdowiec,
* pozostawanie we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci współmałżonka, a w razie, gdy takiej wspólności nie było, prawo do alimentów ustalone wyrokiem lub ugodą sądową,
* stan zdrowia dziecka albo wdowy lub wdowca, jeżeli przyznanie renty jest uzależnione od niezdolności do pracy (całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym),
* fakt uczęszczania do szkoły, jeżeli dziecko ukończyło 16 lat,
* fakt, iż zmarły był opiekunem ustanowionym przez sąd,
* długość okresu wychowania i utrzymywania dziecka (dotyczy wnuków, rodzeństwa i innych dzieci) przez zmarłego oraz czy rodzice tego dziecka żyją i dlaczego nie mogą mu zapewnić środków utrzymania,
* pozostawanie na utrzymaniu zmarłego przed jego śmiercią,
* nieposiadanie dochodów z tytułu zatrudnienia lub z innych źródeł.
Jeżeli osoba zmarła, po której ma być przyznana renta rodzinna, nie miała ustalonego prawa do emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, do wniosku – oprócz wyżej wymienionych dokumentów, należy dołączyć:
* dokument stwierdzający datę urodzenia osoby, po której ma być przyznana renta rodzinna,
* dokumenty potwierdzające okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników i opłacanie składek (o ile takie dokumenty nie znajdują się w posiadaniu KRUS) oraz okresy innego ubezpieczenia społecznego niż rolnicze, o ile osoba zmarła legitymowała się takim ubezpieczeniem.
Jak udowodnić okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego?
W zależności od sytuacji należy dostarczyć:
Jeśli trzeba potwierdzić okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego przed 1 lipca 1977 r. (wcześniej rolnicy nie podlegali ubezpieczeniu społecznemu);
* dokument stwierdzający tytuł władania gospodarstwem - np. akt notarialny, akt własności ziemi, umowę dzierżawy
Jeśli zainteresowany pracował w gospodarstwie rolnym rodziców (lub dziadków) w charakterze domowników przed 1 stycznia 1983 r. (wcześniej ubezpieczenie społeczne dla tych osób nie było obowiązkowe) , a następnie przejął to gospodarstwo należy złożyć;
* oświadczenie o pracy w gospodarstwie rolnym złożone pod odpowiedzialnością karną za poświadczenie nieprawdy.
Jeżeli KRUS nie może potwierdzić faktu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresach od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1982 r. oraz od 1 stycznia 1983 r. do 31 grudnia 1990 r., gdyż dane osoby zainteresowanej nie zostały przejęte z urzędu gminy należy dostarczyć:
* zaświadczenie wystawione przez właściwy urząd gminy, na terenie którego jest lub było położone gospodarstwo rolne. Zaświadczenie musi zawierać imię i nazwisko ubezpieczonego, datę urodzenia, adres zamieszkania, okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników i wysokość opłaconych na nie składek.
Uwaga! Jeżeli urząd gminy nie dysponuje dokumentacją pozwalającą na potwierdzenie tych faktów, okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego można udowodnić pisemnymi zeznaniami co najmniej dwóch świadków (ich zeznania oceni komisyjnie KRUS).
Jeżeli osoba zainteresowana podlegała innemu ubezpieczeniu społecznemu przypadające przed 1 stycznia 1999 r. (przed wejściem w życie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) należy złożyć;
* pisemne zaświadczenie zakładu pracy (pracodawcy),
* świadectwo pracy lub legitymację ubezpieczeniową zawierającą odpowiednie wpisy (datę rozpoczęcia i zakończenia pracy, rodzaj wykonywanej pracy i jej wymiar, pieczątkę zakładu pracy oraz podpis i pieczątkę służbową pracodawcy lub upoważnionego pracownika), a także
* orzeczenie sądu.
Zaświadczenie zakładu pracy powinno zawierać twoje imię i nazwisko, datę podjęcia i ustania zatrudnienia, wymiar czasu pracy, rodzaj wykonywanej czynności. Zaświadczenie powinno być wystawione przez pracodawcę lub prawnego następcę pracodawcy, a jeśli nie ma następcy prawnego - przez jednostkę przechowującą dokumentację zlikwidowanego lub przekształconego zakładu pracy, np. organ założycielski, firmę przechowalniczą lub archiwum.
* dowody pośrednie, jeśli nie masz dokumentów potwierdzających okresy zatrudnienia i nie możesz ich uzyskać(np. z powodu zgubienia lub zniszczenia, likwidacji zakładu pracy, zniszczenia dokumentów na skutek działań wojennych, klęsk żywiołowych):
- legitymacja służbowa,
- umowy o pracę,
- wpisy w dowodach osobistych,
- pisma kierowane przez zakłady pracy do pracownika w czasie trwania zatrudnienia (np. o powołaniu, mianowaniu, angażowaniu, zwolnieniu, wyróżnianiu, udzieleniu urlopu), jeżeli na ich podstawie można ustalić okres zatrudnienia.
- zeznania świadków
Jakie okresy ubezpieczenia można potwierdzić zeznaniami świadków?
zatrudnienia do dnia 14 listopada 1991 r.
zatrudnienia na obszarze państwa polskiego po ukończeniu 15 lat życia,
zatrudnienia młodocianych na obszarze państwa polskiego w warunkach określonych przepisami obowiązującymi przed dniem 1 stycznia 1975 r.
pracy przymusowej wykonywanej na rzecz hitlerowskich Niemiec w okresie drugiej wojny światowej, na rozkaz władz alianckich do dnia 31 grudnia 1945 r. oraz na obszarze ZSRR w okresie od dnia 17 września 1939 r. do dnia 31 grudnia 1956 r.
Dowody z dokumentów dotyczących zatrudnienia oraz pisemne zeznania świadków powinny być dołączone do wniosku o przyznanie renty w oryginale.
Zeznania świadków kolegialnie ocenia KRUS (przy ocenie zeznań świadków KRUS nie jest związana oceną zeznań dokonaną przez zakład pracy lub inne organa, a jedynie orzeczeniami sądów).
Gdzie szukać dokumentów, jeżeli zakład pracy nie istnieje?
Można zwrócić się o wydanie odpowiedniego zaświadczenia do prawnego następcy zakładu w wypadku jego przekształcenia, a jeżeli zakład państwowy lub komunalny uległ likwidacji - do organu założycielskiego (gminne lub miejskie władze lokalne) bądź też do resortowej jednostki nadrzędnej (odpowiednie ministerstwo lub organ centralny).
Jeśli nie ma następcy prawnego zlikwidowanego zakładu pracy, dokumentów można szukać w archiwach państwowych i innych firmach przechowujących dokumentację osobowo-płacową zlikwidowanych zakładów pracy. Mają one prawo wydawania na podstawie tej dokumentacji odpisów, wyciągów, kopii przechowywanych dokumentów, a także zaświadczeń, uwierzytelnionych i podpisanych przez osoby kierujące archiwum lub firmą przechowalniczą.
Jak udowodnić swoje zarobki?
Dowodem może być zaświadczenie wydane przez twego pracodawcę. Od 1 stycznia 1999 r. należy przedstawić informację o wysokości składek na posiadanym koncie ubezpieczeniowym z ZUS. Jeśli zakład pracy został zlikwidowany, do potwierdzenia okresów zatrudnienia i wysokości wynagrodzeń, wystarczającymi dowodami są wydawane przez archiwa i inne jednostki przechowujące dokumentację osobowo-płacową zlikwidowanych zakładów pracy uwierzytelnione kserokopie:
- indywidualnych kart wynagrodzeń - kart zarobkowych,
- list płacy (lub stosownych ich fragmentów),
- świadectw pracy,
- umów o pracę itp.
- sporządzone i podpisane przez uprawnioną osobę - w oparciu o posiadaną dokumentację - wypisy lub zaświadczenia, których treść winna uwzględniać żądania osoby zainteresowanej zaświadczeniem, na dowolnie ustalonym wzorze.
Jeśli były przerwy w zatrudnieniu, a firma nie istnieje i nie zachowała się dokumentacja pracownicza, a tym samym nie ma możliwości przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego, wówczas jako środek dowodowy może być przyjęte oświadczenie wnioskodawcy.

Emerytura rolnicza
Przepisy dotyczące emerytury rolniczej są dość jasno określone w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników. Emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu (rolnikowi, domownikowi), który spełnia łącznie następujące warunki:
   1.  osiągnął wiek emerytalny (60 lat dla kobiety, 65 lat dla mężczyzny),
   2.  podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 25 lat.
Ale uwaga - okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu to okres ubezpieczenia społecznego rolników począwszy od 1 stycznia 1991 r. Z drugiej jednak strony do okresów podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, od których zależy prawo do emerytury rolniczej, zalicza się okresy:
   1.  podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin w latach 1983 - 1990,
2.prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, przed dniem 1 stycznia 1983 r.,
               3.   od których zależy prawo do emerytury zgodnie z przepisami emerytalnymi.
Okresów, o których mowa wyżej, nie zalicza się do ubezpieczenia, jeżeli zostały one zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie odrębnych przepisów.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników przewiduje także możliwość przyznania ubezpieczonemu rolnikowi emerytury, jeśli spełnia on łącznie następujące warunki:
   1.  osiągnął wiek 55 lat, jeśli jest kobietą, albo 60 lat, jeśli jest mężczyzną,
   2.  podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 30 lat,
   3.  zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.
Przepisy emerytalne to przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.). Natomiast w wyniku zmian wprowadzonych ustawą z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 228, poz. 1507 z późn. zm.) pkt 3 nie stosuje się do osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. Oznacza to, że w przypadku osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. nie ma zastosowania przepis, który pozwala na uwzględnienie przy ustalaniu prawa do emerytury rolniczej (również w obniżonym wieku emerytalnym) okresów ubezpieczenia innego niż rolnicze.     
Prawo do emerytury rolniczej uzyska zatem osoba podlegająca ubezpieczeniu społecznemu rolników, która poza wymaganym wiekiem (oraz zaprzestaniem prowadzenia działalności rolniczej  w przypadku emerytury w obniżonym wieku emerytalnym) będzie legitymować się co najmniej 25-letnim lub 30-letnim okresem podlegania wyłącznie rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu.
W przypadku osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. okresów podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu nie zalicza się również przy ustalaniu wysokości emerytury rolniczej, niemniej  osoba, która po ukończeniu wieku 60 lat nabędzie prawo do emerytury rolniczej (czyli będzie legitymować się co najmniej 25 letnim okresem podlegania wyłącznie rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu) oraz do emerytury pracowniczej, będzie miała prawo do wypłaty obu  świadczeń emerytalnych.
Emerytura rolnicza składa się z części składkowej i części uzupełniającej. Część składkowa nie ulega zawieszeniu, natomiast wypłata części uzupełniającej może zostać zawieszona w całości lub w określonej części (w 25% lub w 50%), jeżeli emeryt prowadzi działalność rolniczą.